این روزها که عربستان در گیر مرگ پادشاه پیشین و جایگزین کردن قدرت است به دلیل حساسیت حضورش در خاورمیانه آینده آن بیشتر مورد توجه است چرا که عربستان در منطقه کشوری است که با توجه به دست در یک کاسه بودنش با کشورهایی چون آمریکا و اسراییل و البته داشتن نفت فراوان همیشه به عنوان شاخص قدرت در این منطقه تصمیم گیرنده بود و تاثیر گذار. این را که القاعده و داعش و تکفیریها از دامن عربستان برخواستند بر هیچ تفکر سیاسی پوشیده نیست. اما حالا در این شرایط که ملک عبدالله دیگر وجود ندارد و منازعات بر سر قدرت به تدریج شکل می گیرد, وضعیت این کشور را در منطقه حساس می کند. اینک در گفتگو با دکتر محمد علی فتح اللهی دکترای علوم سیاسی و عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی به تحلیل چگونگی شرایط عربستان در منطقه خاورمیانه پس از مرگ ملک عبدالله می نشینیم.
*جناب آقای فتح اللهی با توجه به مرگ ملک عبدالله تحلیل شما درباره نقش سعودیها در مسایل خاورمیانه ومعادلات منطقه ای چیست؟
- مهم ترین مساله ای که در مورد عربستان مطرح است این است که تمام سیاستهای استراتژیکی که این کشوردر منطقه خاورمیانه داشت آزموده و الان به مرحله ای رسیده که نمی تواند هیچ ابتکار عملی برای خاورمیانه از خود بروز دهد. در واقع مرگ ملک عبدالله مرگ یک نفر نیست بلکه مرگ و به پایان رسیدن سیستهای راهبردی عربستان در منطقه است. یعنی اگر عربستان القاعده یا سیاستهای سلفی گری را ایجاد کرد این سیاستها شکست خورده یا اگر اقدام به پایین آوردن قیمت نفت کرد دیگر بالاتر از این یا تند تر از این نمی تواند سیاستی اتخاذ کند. یا اگر در مساله سوریه و ایجاد بحران برای منطقه شامات و شمال آفریقا اقدام کرد این سیاستها به نهایت رسیده و هیچ کار جدیدی نمی تواند انجام دهد. در واقع سیاستهای راهبردی عربستان در خاورمیانه به پایان رسیده و این قضیه مصادف شده با مرگ ملک عبدلله یکی از مقتدر ترین پادشاهان عربستان ؛علاوه بر این که جانشین قابل توجهی هم برای او متصور نیست .
از طرف دیگر هم جنگ بین شاهزادگان و نواده ها برای رسیدن به قدرت پیش بینی می شود از این رو اگر دولت عربستان در منطقه وضعیتی داشت که از لحاظ سیاسی و راهبردی ابتکار عمل های لازم راهنوز می توانست داشته باشد آنوقت نبودِ این پادشاه مقتدر و درگیری بین شاهزادگان قابل کنترل بود و می توانست مساله درجه دوم تلقی شود. ولی وقتی عربستان از لحاظ سیاسی در منطقه هیچ برگی برای رو کردن ندارد, درگیری شاهزادگان بر سر قدرت مهم تر می شود .
*پیش بینی شما از اوضاع داخلی این کشور چیست؟آیا رقابت شاهزادگان سعودی در کسب کرسی های قدرت باعث تضعیف هرم سیاسی دراین کشور خواهد شد یا حداقل در داخل ثبات خود را حفظ خواهد کرد؟
پیش بینی می شود در عربستان منازعات قدرت جدی تر شده و علاوه بر سایر مسایل منطقه چون انقلاب یمن و بحرین که هر دو به صورت جدی بر امنیت داخلی عربستان تاثیر می گذارند, با این تزلزلی که در ساختار حاکمیت عربستان مشاهده می شود وضع با ثباتی را در عربستان مشاهده نخواهیم کرد. چنانکه تزلزل بیشتر خواهد شد تا جایی که می شود بحث تجزیه در عربستان را نیز مورد توجه قرار داد. زیرا عربستان کشوری است که از چند مجموعه تشکیل شده است که مهم ترین آنها دولت حجاز به عنوان یک دولت مستقل بود بعد دولت نجد بود که اینها هنوز وحدت کامل با هم پیدا نکرده اند و هنوز جدایی های بنیادی که بین آنها وجود دارد به قوت خود باقی است و لذا امکان طرح مجدد تجزیه عربستان وجود دارد.
علاوه بر این برخی مناطق دیگر عربستان که هم مرز یمن هستند و زمانی جزء یمن بودند و دولت عربستان آنها را ضمیمه خاک خودش کرد و هنوز خود را یمنی می دانند و بحث استقلال خواهی را دارند و از سوی دیگر در شمال عربستان هم همین بحث هست اینخها باعث می شوند که ما در آینده مسایل جدی را در خصوص عربستان شاهد باشیم و از این رو امید چندانی به مدیریت جدی در عربستان نیست.
با توجه به این که اینها سعی کردند فرزندان عبدلله پادشاه پیشین را کنار بزنند و جناح رقیب را رو ی کار بیاورند , نشان داد که نتوانستند وحدت و انسجام کلی را در تقسیم قدرت بوجود بیاورند و لذا به نظر میرسد دولت عربستان آینده با ثباتی نخواهد داشت.
* روابط این کشور و شاه جدید با ایران چگونه خواهد شد؟
- بحثی که در خصوص وضعیت عربستان وجود دارد باعث نمی شود در مناسباتش با ایران تاثیر بگذارد . چون پارامترهایی که در مورد اوضاع عربستان بیان شد پارامترهایی نیستند که ایران در آنها دخالتی داشته باشد. همیشه در خصوص منازعات داخلی قدرت عربستان مواضع ایران روشن بوده و مشکلات عربستان به نوعی فروپاشی از درون می تواند محسوب شود وگرنه جمهوری اسلامی همان رابطه سنتی خود را ادامه خواهد داد .
* آیا صحیح است که بگوییم با توجه به نقطه نظرات شما عربستان قدرت پیشین در اثر گذاری بر خاورمیانه را نخواهد داشت?
- بعید به نظر می آید که عربستان بتواند مثل سابق در مسایل خاور میانه آن دخالت قوی را داشته باشد. دخالتهای شدید و افراطی که در سوریه یا در مصر یا عراق داشت کاهش خواهد یافت و قدرت قدیم را در خاورمیانه نخواهد داشت . بعضی از وابستگان به عربستان و خاورمیانه سعی می کنند افراطی گری خود را کنار بگذارند و معتدل تر به تنظیم جایگاه خود بپردازند این نشان میدهد که آنها هم نسبت به ثبات سیاسی عربستان احساس بی اعتمادی دارند لذا پیش بینی این است که عربستان کمتر خواهد توانست آن مداخالت قبل را با همان قدرت ادامه دهد و قطعا فضای خاورمیانه مقداری تغییر خواهد کرد و مدیریت خاورمیانه به دست عوامل دیگری خواهد افتاد و قطعا این موضوع بر میزان تاثیر گذاری آمریکا در خاورمیانه هم اثر خواهد گذاشت چون ثقل سیاست آمریکا در منطقه خاورمیانه بر اساس عربستان است و تضعیف عربستان در واقع به نوعی تضعیف مداخلات و آمریکا است.
نظر شما