بی‌گمان در تمام کشورهای مسیر، این مدارس را که بشدت هم فعالند، دیده‌اند. در افغانستان آنها به مدارس «افغان- ترک» معروفند و در کشورهای دیگر پیشوند آن کشور را دارند. اما به راستی هدف از این همه سرمایه‌گذاری چیست؟ ترکیه با چه قصد و نیتی از چند دهه پیش در این کشورها سرمایه‌گذاری سنگین آموزشی کرده است؟

در اوج جنگها در افغانستان، مدارس افغان- ترک فعال بودند. آنها حتی در مناطقی که ترک نژادهای افغانستانی نفوذ چندانی نداشتند حضور پررنگی داشتند که از آن جمله باید شهر «هرات» را نام برد. گذشت زمان ثابت کرد این مدارس لزوماً تحت فرمان دولت ترکیه نیستند. متون درسی آنها آمیخته‌ای از نوعی پان ترکیسم و افراطی گری دینی بود و این همان خطی است که «فتح‌ا... گولن» آن را دنبال می‌کند. تا چند سال پیش از این، گولن روابط گرمی با دولت ترکیه داشت و همین ارتباط سبب شده بود تا روابط گردانندگان این مدارس با سفارتخانه‌های ترکیه در کشورهای مقصد بسیار نزدیک باشد. چنان که بسیاری آنها را وابسته به دولت ترکیه بدانند. اما کشمکشهای اخیر و تشدید اختلافات جریان گولن با اردوغان در ترکیه همه چیز را آشکار کرد. چه بسا همین اختلاف و حمایت نکردن آنکارا از این مدارس، باعث تعطیلی برخی از آنها در آسیای مرکزی شد. اما فتح‌ا... گولن از این سرمایه گذاری عظیم چه بهره‌ای می‌برد و قصد او از این درنوردیدن کشورها چیست؟ به نظر می‌رسد مدارس گولن از مناطقی در اروپای شرقی گرفته تا غرب و شمال چین و مغولستان سرگرم تربیت نیروهایی برای زنده کردن یک امپراتوری ترکی بر پایه باورهای دینی و به تعبیری نوعی «نوعثمانی» گری هستند. این هدف در جهان آشفته امروز شاید رویایی و دور از دسترس به نظر برسد، اما هر چه هست جریان گولن بر روی آن سرمایه گذاری سنگینی انجام داده و در برخی کشورهای مقصد به نتایج درخشانی هم رسیده است. نگاه آنها، بلندمدت است. صبورند و به آرامی پیش می‌روند و به مرور تربیت شدگان خویش را در مراکز مورد نظر در آن کشورها جابه جا می‌کنند و در زمان موعود حقایق آشکار می‌شود. در حال حاضر بسیاری از تربیت شدگان این مدارس به عضویت گروه‌های افراطی درآمده و برخی حتی در میادین جنگ حضور دارند. با این وصف تعطیلی این مدارس در آسیای مرکزی و افغانستان، بی‌گمان به آرامش در این مناطق کمک شایانی می‌کند و تصمیم اخیر دولتمردان تاجیکستان نیز در این خصوص قابل درک است.