بگذریم که از برخی از امور معنوی اطلاع دارد که فقط در قوطی دکان عطاری او پیدا می شود و حکم کیمیا دارد و از روحانیون دیگراصلا نمی شنوی!
سید اصالتا اهل مشهد است، اما دست تقدیر او را در تهران ماندگار کرد و از همان سالهای انقلاب مشغول به امور شرعی مردم بوده است.سه دوره نماینده مجلس بوده و از این جهت قدرت را به خوبی می فهمد، اما بعد از مجلس هشتم عضو آن مجلس بود در دفترش به صلح و صفا دادن بین مردم میپرداخت. با این حال، از قدرت دور نبوده است. هر از چند گاهی از دولت انتقاد میکند. »
دفترش روی همه چهره های سیاسی و اجتماعی باز است. سید مهدی طباطبایی شیرازی میهمان این شماره دیدار است تا با او درباره مسائل مختلف از جمله فضیلت های شب قدر سخن بگویم.
حاج آقای طباطبایی! ماه مبارک رمضان که میرسد، حال و هوای همه متفاوت میشود، شما هم قطعاً انبوهی خاطره از ماه خدا در ذهن دارید، به یکی از آن دلنشینترینها اشاره میکنید؟
ماه خدا پر از اسرار نامکشوف است، اسراری که خدای متعال فقط آنها را میداند و اولیاء ا... که به سرّ خدا واقفند، اما برای ما که در زمین خدا سیر میکنیم، میهمان شدن بر سر سفره الهی، حال و هوای خاصی دارد. من هم به فراخور بهرههایی که از رمضان الکریم بردهام، خاطرات بیشماری در ذهن دارم که مهمترین و زیباترین آنها به روزه داریهای دوران کودکی و نوجوانیام اختصاص دارد که با آن خانواده بزرگ دور یک سفره مینشستیم و سحری و افطار میخوردیم؛ آن لحظات زیبا هرگز از ذهنم پاک نمیشوند.
و یادتان هست در اولین روزه داری دقیقاً چند ساله بودید؟
بله هفت یا هشت ساله بودم که برای اولین بار روزه گرفتم، البته اوایل روزه کله گنجشکی و سه چهار سال بعد روزه داریام کامل بود.
اولین افطار هم یادتان هست؟
بله، نان و پنیر و سبزی، خرما و چای قند پهلو.
روزه داری در آن سن و سال کم برای شما دشوار نبود؟
خیر. عشق و علاقه خاصی به روزه داری داشتم که البته همه آن را مدیون تربیت والدینم هستم.
برخی عقیده دارند، روزه داری در سن کم برای کودکان اثری خوبی ندارد، نظر شما چیست؟
عبادت خدا سن و سال نمیشناسد و قطعاً کودکان هم از همان سن کم باید با خدا و مفاهیم اعتقادی آشنا شوند، اینکه برخی عقیده دارند کودکان اگر از آن سن با مسایل دینی آشنا شوند، بعدها اثر معکوس دارد، تفکر غلطی است که غربیها به ما القا میکنند و حال آن که معصومین(ع) همواره در نکات تربیتی ارزشمند خود به والدین توصیه کردهاند که کودکان خود را از همان سن کم با دین آشتی دهیم.
و شما چقدر از آموختههای کودکی و نوجوانی هایتان در زندگی خانوادگی و تربیت فرزندانتان استفاده کردید؟
خیلی زیاد، بخصوص اینکه مادر مؤمنه ام با هماهنگی پدرم بسیار به تربیت دینی من و سایر اعضای خانواده اهتمام داشتند. در زندگی خانوادگی خودم نیز این همراهی و هم آوایی تربیتی بخصوص در مورد مبانی دینی پررنگ بود و همسرم در این زمینه تلاش بسیاری داشت.
پس آموزش دینی به کودکان شامل همه مسایل میشود؟
بله، همین طور است، همه مبانی دینی را باید به کودکان یاد بدهیم، اما به زبانی زیبا، شیوا و جذاب و برای تحقق این مسأله باید از مناسبتهای مذهبی کمک بگیریم.
چطور؟
بچهها را به مراسم مذهبی ببریم و از همان مناسبتها برای تبیین آموزشهای دینی استفاده کنیم. مثلاً این شبها که شب قدر و تعیین سرنوشتهاست، بچهها را به مراسم احیا ببریم تا آنها هم از نزدیک با ویژگیهای احیا و شب زنده داری برای عبادت خدا آشنا شوند. نمیشود یک شبه همه مسایل را آموزش بدهیم. یادمان باشد که تربیت بتدریج در ذهن ثبت میشود، ضمن اینکه در سیره تربیتی حضرت زهرا(س) هم این نکته به روشنی دیده میشود که آن حضرت به همراه مولای متقیان(ع) نسلی متعالی تربیت کردند. در روایات هم آمده که حضرت زهرا(س) در شب قدر برای انس حسنین با دعا و نیایش، آنها را به بیدار ماندن تشویق میکردند.
شب قدر به چه معناست و این شبها چه تفاوتی با سایر شبهای زندگی ما دارند؟
قدر؛ به معناى اندازه گیرى و تقدیر است، چنان که قرآن نیز در این زمینه میفرماید: در شب قدر هر کارى بر طبق حکمت خداوند تعیین و تنظیم مى شود. اما در مورد تفاوت شب قدر با سایر شبهای سال شاعر این طور پاسخ داده است: «میان ماه من تا ماه گردون.... تفاوت از زمین تا آسمان است.» شب قدر، برتر از همه شبهای سال است، شبی است که در آن سرنوشتهای ما از سر نوشته میشود. خدای متعال در این شب با نظر رحمت ویژهای به بندگانش نگاه میکند و جاذبه رحمتش فراگیر و همه جانبه است، در وصف این شبهای نورانی همین قدر بگویم که غیرمسلمانان هم برتری و تفاوتهای آن را درک میکنند.
چه جالب! مصداق درک برتری شب قدراز سوی غیرمسلمانان چیست؟
این خاطره را جای دیگری هم گفتهام، سالها پیش در ایام ماه مبارک رمضان، سفری به یونان داشتم؛ در شب میلاد حضرت مسیح(ع) همه مردم از زن و مرد و پیر و جوان مثل شبهای قدر ما بیرون آمده بودند و در سکوتی خاص دعا میکردند، کشیش آنها را به خواندن دعا دعوت میکرد ونیایش آنها آن قدر ادامه داشت تا سپیده صبح پیدا شد. این یک وجه از توجه به خدا در سایر ادیان الهی است، اما وجه مهمتر این است که همه خلایق از شب قدر بهره میبرند، چنان که خدای متعال در سوره قدر هم میفرماید: تَنَزَّلُ الْمَلائكَةُ وَالرُّوحُ، نازل میشوند ملایکه و روح بر زمین. اگرچه این حقیقت بزرگ بر قلب مطهر پیامبر اعظم(ص) نازل شد، اما شب قدر یک اتفاق فرابشری است و شعاع رحمت خدا در این شب به همه موجودها و مخلوقاتش میرسد، بنابراین اثر وضعی این شبهای ارزشمند در زمینیان و همه مخلوقهای خدا مستتر است.
شاید برای برخی جالب باشد که بدانند، پیش از آخرین نبی خدا(ص)، شب قدر بوده است یا خیر؟
بله بوده، اما نه به این شکل موجود، بلکه به اشکال دیگری ندبه و عبادت به درگاه خدا وجود داشته است. چنان که در روایتی هست كه به پیامبر گفتند، كسی هست كه هزاران سال عبادت كرده باشد؟ خداوند هم به پیامبر(ص) فرمود: من به تو شب قدر را دادم كه مطابق آن هزاران سال است.
چرا شب قدر برتر از هزار ماه شناخته شده است؟
به دلیل عظمت این شبها و اینکه قرآن در شب قدر نازل شده و ملایکه و روح هم در این شبها در زمین تردد میکنند. آن قدر اعمال عبادی این شبها ارزشمند است که در فضل و شرافتش باید به همان دعای جوشن کبیر اشاره کنم و اینکه همه با هم به یاد خدا هستیم. ضمن اینکه عبادتی كه در شب قدر انجام میشود، از عبادت هزار ماه برتر است. كسی كه موفق شود در شب قدر، دو ركعت نماز بخواند، مثل آن است كه در هزار ماه هر شب دو ركعت نماز بخواند. اين امتياز توفيقی است كه خدای متعال به پيغمبر اسلام(ص) و به مسلمانها عنايت فرموده تا مردم، تشويق شده و اين شب را به عبادت بپردازند و از مزايا و بركات آن استفاده كنند.
مهمترین هدیه خدای متعال به بندگانش در شب قدر چیست؟
در این شب، شیاطین در بند اسارتند و انسانها از شرّ وسوسههای آنها ایمن و در امانند. چه هدیهای از این بالاتر که خدا در این شب دوست دارد بندگانش را به عنایت و رحمت نورباران کند؟
چرا شب قدر حقیقی در میان این سه شب پنهان مانده است؟
خدا دوست دارد نوای دلسوختگان درگاهش را بیش از پیش بشنود و از این روی سه شب را به عنوان قدر، قرار داده که تنها دریکی از آنها سرنوشتها رقم میخورد. خدا با مخفی نگه داشتن شب سرنوشت، به ما لطف کرده که با احیای این سه شب، حلقه اتصال خود را با او محکم کنیم. نکته دیگری که در بیان فلسفه مخفی بودن شب قدر بیان شده، این است: راز مخفی داشتن شب قدر این است که مردم تنها به فضیلتی که از ناحیه درک شب قدر نصیبشان شده، اکتفا نکنند که در انجام سایر وظایف خودشان کوتاهی نمایند. بنابراین یکی از رازهای مخفی ماندن شب قدر مصون داشتن انسانها از دچار شدن به عجب و غرور است، زیرا اگر شب قدر معلوم باشد، ممکن است کسی با شب زنده داری در آن دچار عجب شده، در انجام سایر تکالیف خود کوتاهی کند.
با این حساب در شبهای قدرهرکسی به فراخور حال روحی خود به خدا متصل میشود، درست است؟
بله و هر بندهای در گوشهای از خلوتگاه شبهای قدر با خدا راز و نیاز میکند، شرمندگی اش را به درگاه خدا عرضه میدارد و این چنین با حضرت دوست هم صحبت میشود:
ای خدا، ای فاتح هر مشکلم
وی همه آرامش جان و دلم
بشنو از دل راز یک بیآبرو
ده مجال گفت و گویم، گفت و گو
در شب احیا به تو رو کردهام
خویش را با توبه همسو کردهام...
پس توبه مهمترین رکن ماندن در دریای شب قدر است؟
به طور قطع و یقین همین است و شک نکنید که به اندازه توبه و عمل کردن به آن از درگاه لایزال الهی بهره مند میشویم، وقتی که درهای توبه باز میشوند، دلها با آگاهی بیشتری رو به خدا حرکت میکنند. توبه؛ سرآغاز نزدیکی و اتصال به خداست و شبهای قدر انگار این شرایط را بیش از همه شبهای سال برای بندگان خدا مهیا میکند. اگر اهل توبه و انابه باشیم، غرق دریای رحمت شبهای قدر خواهیم بود و توبه آرزوی همه رفتگان است که حسرت به دل میگویند، کاش یک بار دیگر به دنیا برگردیم و توبه کنیم، توبه حقیقی.
از خدای متعال در شبهای قدر چه بخواهیم؟
بارها گفته ام، باز هم میگویم؛ از کریم زیاد بخواهیم. الطاف کریمانه خدا در این شبهای قدر شامل حال همه میشود، خوشه چینی کنیم.
از خدا بخواهیم کل امور دنیا و آخرت ما در این شبهای سرنوشت ساز، به خیر و نیکی رقم بزند.
از خدا بخواهیم به ما کمک کند که در برابر رحمت بی انتهای او خوش قول باشیم.خوش حساب باشیم که در اصطلاح دنیوی شنیده ایم که میگویند، آدم خوش حساب، شریک مال مردم است. اگر میخواهیم از نیکیها و رحمت خدا نصیب و روزی ببریم، به قولهایی که بین خودمان و خدا میدهیم، وفادار باشیم. ساده بگویم، برخی فقط در این شبها به یاد خدا هستند و این یک عیب بزرگ است، البته از خدایی خدا چیزی کم نمیشود، اما اگر اهل خوش قولی نباشیم، دل ماست که با ذات حق زاویه پیدا میکند. اجازه ندهیم زاویهها ما را از خدا دور کنند. در شبهای قدر از خدا بخواهیم که ما را در مسیری قرار بدهد که خودش دوست دارد، آن وقت قطعاً رستگار خواهیم ماند.
اما هر کاری مطلع و آغازی دارد، برای ورود به دایره الهی به جز توبه، توجه به چه نکات دیگری را نباید فراموش کنیم؟
اصل و نکته مهم شبهای قدر همین است که برای اتصال به خدای متعال، بدون واسطه اقدام نکنیم.با توسل جلو برویم و خدا را با نام مقدس انسانهای پاک و برگزیده هستی، یعنی پیامبر اکرم(ص) وائمه هدی(ع) بخوانیم. ائمه(ع) واسطه فیض در آفرینش هستند و هر آنچه از خدا طلب میکنیم و اجابت میشود، به دعای خیر آنهاست، بخصوص اینکه شبهای قدر متعلق به امام زمان(عج) است و نامه سرنوشتهای ما با نظر عنایت ایشان در یکی از این سه شب تثبیت میشود، بنابراین از همین شبها برای توسل و انس بیشتر با ائمه هدی(ع) بهره ببریم.بدون واسطه در خانه خدا نرویم، چنان که علمای بزرگ همواره توصیه میکردند، هر چه از خدا میخواهیم، به واسطه ائمه بخواهیم که ان شاء ا... محقق خواهد شد.
به همین دلیل در هنگام قرآن بر سرگیری شبهای قدر10 بار نام مقدس معصومین(ع) را پس از نام خدای متعال تکرار میکنیم؟
بله و با این کار خودمان را در حصار محبت معصومین(ع) قرار میدهیم و به واسطه آنها از خدا میخواهیم از گناهان گذشته ما بگذرد. ائمه(ع)، نور الهی هستند، بنابراین توسل به آنها سرنوشت و مقدرات ما را تغییر میدهد. در این شبها از خدا بخواهیم که ما را با آنها مانوس کند و دست ما تا قیامت از دامن محبتشان کوتاه نشود.
چرا اعمال عبادی شبهای قدر در مساجد و اماکن عمومی برگزار می شود؟
شب قدر یک اعلان عمومی برای همه بندگان خداست که بیایید تا در جوار رحمت الهی گناهان شما بخشیده شود، اما چرا خدای متعال این مسأله را برای ما قرار داده است؟ پاسخ بسیار روشن است، چرا که خداوند شبهای قدر را فرصتی برای اجتماع عمومی مردم قرار داده تا با جمع شدن در یک مکان جمعی، ضمن یادآوری قیامت و حضور در پیشگاه الهی، از آثار و برکات اعمال عبادی شب قدر بهره بیشتری ببرند. در یک اجتماع دینی دعاها اثر اجابت بیشتری دارند و مسلمانان با انسجام بیشتر در کنار یکدیگر قرار میگیرند. نکته دیگر اینکه در اجتماعی نظیر شب قدر برای همه به صورت جمعی دعا میشود و مسلمانان در همین فضای تربیتی روحیه زندگی جمعی را نیز یاد میگیرند.
پس با این حساب، بخشش و رحمت خدا هم در این شبها جمعی است.
بله و خدای متعال در اجتماع مؤمنان و به واسطه یک خوب در میان یک جمع عظیم، همه را به خاطر آن فرد خالص که در میان جمع مخفی است، میبخشد و این یک عنایت ویژه الهی است.دعای یک بنده خالص در اجتماع برگزار کننده احیا، قطعاً حال سایرین را نیز دگرگون کرده و دعاهای آنها را هم مستجاب خواهد کرد.
چه وقایعی در شب قدر برای انسان مقدر میشوند؟
تمام امور زندگی دنیوی و اخروی انسان برای یک سال در شب قدر معین میشود که شامل تولد، مرگ و ...است. بر اساس روایت چنین ذکر شده که مقدّرات سال در شب نوزدهم تقدير میشود؛ در شب نوزدهم ارزاق، درآمدها و روزی افراد و همچنين مدت حيات و زندگی آنان تا سال آينده تعيين میشود. علاوه بر آن در شب نوزدهم مشخص میشود كه چه كسانی در آن سال به حج میروند. سپس در شب بيست و يكم آنچه در شب نوزدهم مقدر شده، مورد تأكيد قرار میگیرد. اين به اين معناست كه در شب بيست و يكم آنچه در شب نوزدهم تعيين و مقدر شده، قابل تغيير است، آنچه كه از شب نوزدهم تا شب بيست و يكم مقدر شده و تغيير يافته، در شب بيست و يكم ثبت شده و در شب و بيست و سوم قطعی، نهايی و امضا میشود، براساس اين روايت هر سه شب از شبهای قدر به شمار میآيند.
چطور خواستههایمان را از خدا بخواهیم؟
طرح خواستههای ما باید مبتنی بر حفظ ادب و متانت به درگاه خدا باشد و توجه داشته باشیم هرآنچه از خدای متعال میخواهیم، باید در راستای خواست و اراده او باشد، یعنی اگر میگوییم، خودمان را به خدا سپرده و به او توکل کردهایم، در عمل هم بر خواست و مشیت الهی تسلیم باشیم و چیزی بیشتر از خواست خدا نخواهیم.
برخی هیچ امیدی به بخشش خدای متعال ندارند، شب قدر چه پاسخی برای چنین افرادی دارد؟
شب قدر به افراد ناامید میگوید، از درگاه رحمت خدا ناامید نباشید، یادتان باشد که عظمت و رحمت خدا بالاتر و بزرگتر از همه ناامیدیهای شماست، ضمن اینکه خداوند شب قدر را برای توسعه امیدواری به بخشش و رحمتش در میان بندگانش قرار داده است.شب قدر به ما میگوید، به سوی خدا برویم، اگرچه باری از گناه روحمان را تاریک و غبارآلود کرده است.شب قدر میگوید، از تو حرکت، از خدا برکت.
یعنی ممکن است که خدا در شبهای قدر ما را نبخشد؟
ببینید فضل و کرم خدا بسیار است و همه ما امید بخشش در شبهای قدر داریم، اما یادمان باشد که خدای مهربان اگر گناه ما را میبخشد، شامل حق الناس نخواهد بود و مؤمن حقیقی نباید حقی از برادر مؤمنش را بر گردن نگه دارد، بلکه باید حق را به صاحبش برگرداند.
زیباترین تفسیر شبهای قدر چیست؟
سوره قدر به زیبایی تمام شبهای قدر را توصیف کرده است، چنان که علامه طباطبایی در تفسیر این سوره میگوید: «پروردگار مهربان در سوره قدر میفرماید: انا انزلناه فى لیله القدر و ما ادریک ما لیله القدر لیله القدر خیر من الف شهر. خداوند براى بیان عظمت شب قدر با اینکه ممکن بود، بفرماید: «وما ادریک ما هى خیر من الف شهر» یعنى با اینکه میتوانست در آیه دوم و سوم به جاى کلمه «لیله القدر» ضمیر بیاورد، خود کلمه را آورد تا بر عظمت این شب دلالت کند. و با آیه « لیله القدر خیر من الف شهر» عظمت این شب را بیان کرد، به اینکه این شب از هزار ماه بهتر است. منظور از بهتر بودن این شب از هزار ماه، بهتر بودن از حیث فضیلت عبادت است. چون همه عنایت قرآن دراین است که مردم را به خدا نزدیک و به وسیله عبادت زنده کند و احیا یا عبادت آن شب از عبادت هزار ماه بهتر است.»
بهترین هدیه ما برای خدای متعال در شبهای قدر؟
توبه و ترک معصیت و اهتمام برای حفظ دستاوردهای معنوی شب قدر.
زیباترین تصویری که از یک شب قدر زندگی تان در ذهن شما ثبت شده چیست؟
این تصویر زیبا را هر سال میبینیم و خدا را شکر که نوجوانان و جوانان که در مراسم احیای شب قدر بسیار پرشور ظاهر میشوند، اما دیدن چهرههای باران زده از اشک نوجوانان و جوانان در این شبها، دلم را به وجد میآورد و تصویری است که همیشه در ذهنم ماندگار میماند.
مهمترین آرزوی شما در این شبهای قدر؟
تعجیل در فرج امام زمان(عج) که همه آرامش و یقینی که میخواهیم، با ظهور ایشان میسر میشود.
شده تا به حال فکر کنید که خدای متعال در این شبها ممکن است شما را نبخشد؟
هرگز، ذات حق سرچشمه مهربانی بی انتها و رحمت غیرقابل توصیف است، اگر نمیخواست ما را ببخشد، قطعاً به شبهای قدر راهمان نمیداد و عمرمان به این شبهای قدری که در زندگی تجربه کرده ایم، نمیرسید. پیش از این هم گفتم، ناامید شدن از رحمت خدا گناه است و کسانی که در این شبها امیدی به بخشش ندارند، تحت تأثیر وسوسه شیطان هستند. خداوند در این شبها بیحساب و کتاب میبخشد، پس چرا ناامید باشیم.
دلنشین ترین لحظه در شب قدر؟
وقتی که چینی دلت میشکند و اشکها روی صورتت جاری میشود، آنجاست که نسیم رحمت الهی را احساس میکنی.
چرا میگویند در این شبها اشک بندگان خدا خریدار دارد؟
همین که خودش دست ما را گرفته و به شب قدر رسانده، به منزله این است که دوستمان دارد. پس اشک را هم به ما هدیه داده که در پس قطرات گرم آن زلال شویم. دلی که زلال میشود، حرم خداست، بنابراین خودش خریدار اشک ماست.
و دعایمان برای سایر مؤمنان چه باشد؟
اگر از آنها کدورتی بر دل داریم، حلال کنیم و با تمام وجود آنها را ببخشیم تا خدای متعال هم از گناهان ما بگذرد.
در شبهای قدر بیش از همه به کدام یک از معصومین(ع) توسل میکنید؟
حضرت زهرا(س) که سلسله امامت منشعب از فرزندان مطهر ایشان است. بیش از همه به یاد ایشان هستم، چرا که بانوی دو عالم سرّ ناگشوده شب قدر است و اساس خلقت برای دیده شدن حقیقت ایشان شکل گرفته. بنابراین به ایشان متوسل میشوم و دعا میکنم خدای متعال به وساطت مادر ارجمندمان، از گناه ما بگذرد.یادمان باشد هر محفلی که نام مقدس حضرت زهرا(س) در آن جاری شود، رستگاری و ایمنی از آتش جهنم نیز در آنجا جریان خواهد داشت.یادمان باشد که همه ائمه معصومین و ائمه هدی(ع) نور واحدی در پیکرهای مختلف هستند، پس به هرکدام از آنها توسل کنیم، گویی که دست به دامان همه آنها شده ایم.
کدام دعاهای شب قدر برای شما حال معنوی بهتری ایجاد میکنند؟
دعای جوشن کبیر و بخصوص تکرار این عبارت: «سبحانک یا لااله الا انت، الغوث الغوث خلصنا من النار یا رب...»
بهترین حالت ما پس از پایان شب قدر؟
به عهد خود وفادار بمانیم و اگر با خدا عهد بندگی بستهایم، هرگز از آن عدول نکنیم.
و هدیه شبهای قدر به ما؟
آرامش، یقین و استواری بر دین مهمترین هدیههای شب قدر برای ماست، اما باید تلاش کنیم بعد از این شبها در سایر لحظات زندگی مان این هدایا را حفظ کنیم.
یک جمله یادگاری از استاد طباطبایی خوش صحبت و دوست داشتنی؟
اول اینکه من آنقدرها هم خوش صحبت نیستم و اگر مردم به این بنده خدا علاقه دارند، از خداست و من هیچ نیستم، اما یک یادگاری ویژه برای همه دارم، لحظات عمر را قدر بدانیم و حالا که به شبهای قدر رسیده ایم، این شبها را قدر بدانیم که عمر زودگذر است و فانی. شاید سال دیگر فرصتی برای ماندن در دنیا و تجربه شب قدری دیگر برای ما میسر نباشد، مهمترین خوشه چینی همه ما بهره برداری ویژه از شب قدر است.
********
پیشنهاد از شما مصاحبه از ما
خوانندگان محترم دیدار می توانند نظرها و پیشنهادهای خود درباره این صفحه را با ما در میان بگذارند، شما می توانید با درج کلمه دیدار در ابتدای پیامک خود، نام فرد مورد نظر را برای انجام مصاحبه به ما اعلام کنید تا همکاران ما مقدمات انجام مصاحبه با شخص مورد نظر را فراهم نمایند. شماره پیامک : 3000737273
نظر شما