برخی بر این باورند که با صرفه جویی میتوان بر بحران اب غلبه کرد ؛ این درحالی است که اب شرب مصرفی درتمام شهرهای کشور فقط مقدار اندکی از اب مصرفی کشور را تشکیل میدهدو عمده مصرف یا دربخش کشاورزی است یا درسایر بخشها اتلاف میشود وبا صرفه جویی فقط بار دولت برای تامین اب شرب برداشته میشود و هزینه های وزارت نیرو کاهش میابد پس درعمل هم میبینیم که شاهد تبلیغاتی جزیره ای هستیم که دولت فقط به منافع خودش ونه کل کشور میاندیشد.

دراین حال مدیرکل دفتر آموزش مشارکت های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست با تاکید بر اینکه بحران آب در کشور جدی است، گفت: از اردیبهشت ماه سال جاری سرشاخه سفیدرود خشک شده و ما شاهد بحران بی سابقه ای در این منطقه هستیم.

«محمد درویش» مدیرکل دفتر آموزش مشارکت های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست افزود: باید در نظر داشت اگر ما به اکو سیستم ضربه بزنیم، ضربه سخت تری از آن خواهیم خورد.

او همچنین با اشاره به جاری شدن سیلاب در تابستان در مناطق خشک، تصریح کرد: تخریب جنگل ها و فشار بیش از حد دام دو عاملی است که سبب شده تا میزان عمودی آب در خاک کاهش پیدا کرده و سرعت هرزآب افزایش پیدا کند و قدرت تخریب آن را به حدی برساند که ما شاهد حوادث اخیری که در سوادکوه و دیگر شهرهای شمالی رخ داد، باشیم.

درویش افزود: ما باید با تلاش فراوان راهی پیدا کنیم تا کیفیت زندگی در ایران با حفظ همه مواهب طبیعی صورت گیرد و این نیاز به خردمندی دارد که اگر خردمندی حاکم باشد، شادمانی نصیب همه مردم می شود.

او ادامه داد: ما باید نسلی را پرورش دهیم که عشق به مواهب طبیعی و محیط زیست را مانند عشق به عزیران دانسته و کاری انجام دهیم که محیط زیست جز ارزش های غیرمعامله ایرانیان شود و در این رابطه ما باید این فرهنگ سازی را از مهد کودک ها آغاز کرده و در نهایت مدرسه طبیعت را راه اندازی کنیم.

***آب گرفتار مدیریت چندگانه

یک عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی نیز دراین خصوص ، ناهماهنگی و سیاست های چندگانه دستگاههای متولی مدیریت مصرف آب را یکی از دلایل مهم در ایجاد بحران روزافزون آب کشور دانست.

حبیب آقاجری با اشاره به این موضوع که بارندگی‌های اخیر در نقاط مختلف کشور تاثیرچندانی در حل بحران آب ندارد گفت: هر چند این نزولات آسمانی و برکات الهی طی روزهای اخیر توانست بخشی از آبهای سطحی، رودخانه ها و آب پشت سدها را افزایش دهد اما یه هیچ عنوان نمی توان آنرا به عنوان یک اتفاق موثر و قطعی در حل بحران آب کشور خواند.

وی تصریح کرد: وضعیت و شرایط کنونی آب کشور تا حدی بحرانی و وخیم است که این بارش‌ها تاثیری در آن ندارد و باید برنامه ای جامع و دقیق و عزمی همه جانبه از سوی متولیان این بخش صورت گیرد.

عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی با اظهار تاسف از شیوه آبیاری سنتی در بخش کشاورزی کشور اظهار داشت: این شیوه سنتی و قدیمی بیشترین سهم هدر رفت آب در کشور را دارد. در صورتیکه با توجه به آب و هوای خشک کشور و همچنین خشکسالی های چند سال اخیر باید انقلابی اساسی در شیوه آبیاری کشاورزی بوجود می آمد.

آقاجری در پاسخ یه این سوال که چه عواملی باعث عدم بهبود این وضعیت شده است گفت: ما باید در مدیریت مصرف آب تجدید نظر کرده و از دوگانگی و ناهماهنگی جلوگیری کنیم. از یک سو مسئولیت بخش توزیع و انتقال آب کشور بر عهده وزارت نیرو است و از سویی دیگر وزارت جهاد کشاورزی نیز به عنوان بزرگترین مصرف کننده آب هم، طرف دیگر این مساله است. مطمئنا اگر مدیریت مصرف آب سازماندهی و متمرکز شود می توان امیدوار بود که بحران آب با اقدامات لازم، قابل کنترل است.

نماینده مردم ماهشهر در مجلس شورای اسلامی در گفتگو با خانه ملت با اشاره به تولید محصولات کشاورزی پرمصرف نیز گفت:متاسفانه دربرخی نقاط شاهد آن هستیم که محصولات کشاورزی پر مصرف از نظر آب همچنان تولید می شود که در نهایت هزینه مصرف آب برای تولید محصول از سود آن بیشتر است. با توجه به این مساله باید این رویه کنترل شود و از تولید برخی محصولات کشاورزی پرمصرف در بخش آب اجتناب کنیم.

***ضرورت بررسی همه‌جانبه ابعاد بحران آب

دراین حال یک عضو کمیسیون اجتماعی مجلس، با تاکید بر ضرورت بررسی ابعاد بحران آب در کشور، تصریح کرد: لازم است نخبگان و صاحب نظران پژوهش هایی را در خصوص ابعاد بحران آب در کشور انجام داده و نتیجه پژوهش ها را بررسی و علل کم آبی را منتشر کنند.

مجتبی رحماندوست بر فرهنگ سازی بیشتر در خصوص اصلاح الگوی مصرف آب تاکید کرد و گفت: با توجه به بحران شدید منابع آب در کشور، اصلاح رفتار و تغییر نگرش شهروندان در خصوص بهینه سازی الگوی مصرف ضرورتی اجتناب ناپذیر است که باید فرهنگ سازی مناسبی از طرف رسانه ها و صداوسیما در کشور صورت گیرد. 

نماینده مردم تهران،ری،شمیرانات،اسلامشهر و پردیس در مجلس شورای اسلامی با اشاره به حرام بودن اسراف در اسلام، عنوان کرد: برای کاهش مصرف آب در کشور می توان از ابزار حرام بودن اسراف در اسلام استفاده کنیم لذا لازم است از سوی رسانه ها به خصوص صداوسیما فرهنگ سازی مناسبی در این خصوص صورت گیرد و جنبه دینی و مذهبی اسراف برای مردم ذکر تا صرفه‌جویی به فرهنگ تبدیل شود نباید فراموش کرد که آب مایه حیات است و نباید آن را با مصرف بی رویه هدر دهیم.

وی با تاکید بر لزوم اصلاح شیوه های آبیاری در کشاورزی اظهار داشت: متاسفانه بخش زیادی از منابع آبی در بخش کشاورزی مصرف می شود و در حالیکه با ارائه راهکارهای درست می توان از مصرف بی رویه آب در کشاورزی جلوگیری کنیم همچنان شاهد اجرای روش های سنتی و غرق‌آبی در این صنعت هستیم.

این نماینده مردم در مجلس نهم، بر ضرورت جایگزینی شیوه های نوین با روش های سنتی آبیاری در کشاورزی تاکید کرد و گفت: مهمترین مشکل کشاورزان آبیاری کردن با شیوه های نادرست است بنابراین با تبدیل روش آبیاری سنتی و غرق‌آبی به روش نوین و پیشرفته سبب کاهش مصرف آب در کشاورزی می شویم.

رحماندوست با بیان اینکه بحران آب در کشور نباید به کشاورزی صدمه بزند، تصریح کرد: نباید رهایی از بحران آب در کشور به محدود شدن تولید و صادرات محصولات کشاورزی بیانجامد و با این مشکل  به صورت افراطی برخورد کنیم در حالیکه می توان  روش های آبیاری را در کشاورزی تغییردهیم.

این نماینده مردم در مجلس نهم،  با اشاره به اظهار نظر مشاور معاون اول رئیس جمهور در خصوص به نصف رساندن سهم آب کشاورزان، گفت: اگر مسئولان به این نتیجه رسیدند که  این روش ها در جلوگیری از کاهش منابع آبی موثر است روش خوبی است ولی به شرطی که زیرساخت های آن فراهم و تامین شود و به شکلی نباشد که کشاورزان متضرر و صادرات محصولات کشاورزی کاهش یابد.

نماینده مردم تهران،ری،شمیرانات،اسلامشهر و پردیس در مجلس شورای اسلامی،  با تاکید بر مدیریت منابع آب در کشور، اظهار داشت: برای جلوگیری از بحران آب در کشور لازم است منابع آب به درستی مدیریت شوند.

عضو کمیسیون اجتماعی مجلس، تصریح کرد:  مرکز پژوهش های مجلس به عنوان یک مرکز پژوهشی می تواند به بررسی ابعاد بحران آب در کشور بپردازد.

*** چاه‌ها را عمیق‌تر می‌کنند

همچنین دیگرعضو کمیسیون کشاورزی مجلس ضمن تشریح شرایط آبی کشور، تاکید کرد که تعیین الگوی کشت و نصب کنتور بر چاه‌های مجاز که قرار است در قالب "طرح تعادل‌بخشی کشاورزی" اجرا شود می‌تواند مفید واقع شود.

علی ایرانپور عنوان کرد: بیشترین مصرف آب در بخش کشاورزی است که 92 درصد از میزان مصرف آب کشور را به خود اختصاص داده است. به همین دلیل، این بخش بسیار قابل توجهی است و هرگونه تصمیم‌گیری در این بخش می‌تواند اثر مستقیمی در کاهش یا افزایش مصرف آب داشته باشد.

او ادامه داد: در بخش کشاورزی شاهد این هستیم که حدود 60 تا 65 درصد آب مصرفی به هدر می‌رود و پرتی آب بسیار بالاست. به علاوه در کنار این، شاهد اضافه‌ برداشت آب از چاه‌های زیرزمینی هستیم. به دلیل این که دچار خشکسالی شده‌ایم و کشاورزان ما می‌خواستند در این شرایط امرار معاش کنند، هرچه خشکسالی بیشتر می‌شود، چاه‌ها را عمیق‌تر می‌کنند، این مساله، عاملی شد تا روز به روز اضافه برداشت آب بیشتر شود و سفره‌های آب زیرزمینی لطمه بیشتری بخورد.

ایرانپور افزود: در کنار این موارد، به دلیل نبود الگوی مصرف کشت در کشور شاهد کشت محصولاتی هستیم که به هیچ عنوان از لحاظ میزان آب و اهمیت کشت با منطقه‌ای که در آن کشت می‌شوند تناسب ندارند. مثلا در استان‌های جنوبی کشور هندوانه کشت می‌شود. وقتی هم بحث صادرات پیش می‌آید، در واقع به نوعی آب مجازی را صادر می‌کنیم.

این عضو کمیسیون کشاورزی خاطرنشان کرد: بحث اصلاح الگوی کشت و نصب کنتور بر چاه‌ها می‌تواند مفید باشد اما نه در این حد که منتظر باشیم همه مشکلات ما حل شود. این‌ها به عنوان مسکّن می‌تواند تاثیرگذار باشند.

ایرانپور به اقدامات دولت برای مقابله با کم‌آبی هم اشاره کرد و گفت: در این چند سال اخیر، اهمیت موضوع بیشتر شده و اصلاح آبیاری در دستور کار دولت قرار گرفته چون اضافه برداشت افزایش پیدا کرده، این کارها خوب است اما اصلاح الگوی مصرف که معمولا مغفول مانده باید جدی گرفته شود. با کشاورزی سنتی، مقدار زیادی آب به هدر می‌رود.

*** جداسازی آب شرب از سایر مصارف

درهمین حال یک عضو فراکسیون محیط زیست مجلس با انتقاد از مصرف آب شرب در تمامی بخش ها اعم از خوراکی، شست و شو، فعالیت های ساختمانی و غیره، گفت: ضروری است تا مصارف آب شرب از سایر بخش های مصرفی جدا شود.

مقداد نجف‌نژاد در واکنش به افزایش حفر چاه های غیر مجاز، گفت: چاه های آبی کشوریکی از بزرگترین سرمایه ملی کشور هستند، از این رو لازم است با جدی گرفتن آمایش سرزمینی، وضعیت های نسبی برداشت های آبی و استفاده از منابع آبی برای شرب و بخش کشاورزی به صورت هدفدار مشخص شود.

نماینده مردم بابلسر و فریدون کنار در مجلس شورای اسلامی، تصریح کرد: آب یکی از سرمایه های در معرض تهدید است؛ به گونه‌ای که حتی در برخی از استان ها به ویژه مناطق گرم و خشک به مرز بحرانی هم رسیده است، از این رو باید از اقدامات غیرقانونی و غیرمجاز از جمله حفر چاه های آبی جلوگیری شود.

وی در ادامه افزود: علاوه بر این، اطلاعات حاصل از آمایش سرزمین نیز نباید تنها در کتاب های مدارس و دانشگاه ها ذکر شود بلکه در میدان عمل و در بخش کشاورزی، مدیریت منابع آبی، مدیریت سفره های زیرزمینی و استفاده از آب شرب هم باید مورد توجه قرار گیرد؛ اما متاسفانه آب مورد استفاده در بخش های مختلف اعم از شست و شو، شرب، فعالیت های ساختمانی و ... آب شرب است، در حالی که در کشورهای پیشرفته دنیا با جداسازی آب شرب از سایر بخش های مختلف مصرف، توانسته اند به مدیریت کارآمدی دست یابند.

این نماینده مردم در مجلس نهم، یادآور شد: جداسازی آب شرب از سایر بخش های مختلف مصرفی، یکی از مهمترین اقداماتی است که توسط رسانه ملی باید به مردم گوشزد شود، همچنین مجلس شورای اسلامی این آمادگی را دارد که در این زمینه خلاءهای قانونی را پر کند.

نجف نژاد با بیان اینکه در حال حاضر موانع قانونی برای جداسازی آب وجود دارد، گفت: وضعیت امروز منابع آبی جامعه متفاوت شده است و یقینا با تفاوت شرایط، لازم است قوانین نیز اصلاح شود، از این رو شفاف سازی میزان منابع آبی و چگونگی مصارف مختلف آن ضروری است.

عضو فراکسیون محیط زیست مجلس در ادامه تاکید کرد: در برنامه ششم توسعه نیز باید به صورت هدفدار به جداسازی مصارف آبی پرداخت؛ هرچند در برنامه چهارم و پنجم توسعه نیز به موضوعاتی از جمله مهار آب های مرزی، ایجاد مشوق هایی برای مصرف بهینه زمین های کشاورزی و تاکید بر مشارکت های مردمی اشاره شده بود اما لازم است تا در برنامه ششم توسعه گام های بلند تری برداشته شود.

***بحران و آلودگی آب باید دغدغه ملی شود

دراین حال رییس سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی گفت: مشکلی به نام بحران کمبود آب و آلودگی منابع آبی باید از یک مساله ستادی و دولتی به دغدغه‌ای ملی در کشور تبدیل شود.

احمد کبیری اظهار کرد: سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی می‌تواند به بهبود وضعیت بهره‌برداران بخش کشاورزی از طریق ورود فارغ‌التحصیلان به بخش و آموزش کشاورزان کمک کند که امیدواریم این امر در برنامه ششم جدی‌تر پیگیری شود و با تغییر نگاه و رویکرد همراه باشد.

وی افزود: مسائل زیست محیطی و بحران آب از حوزه یک دستگاه دولتی و ستادی باید خارج شود و به دغدغه‌ای ملی در کشور تبدیل شود، چرا که در حال حاضر نه تنها بحران کمبود آب در کشور وجود دارد بلکه وضعیت منابع آبی از نظر آلایندگی بسیار نگران‌کننده است و باید همه دستگاه‌های دولتی و مردم دست به دست هم دهند تا این مشکل حل شود، چرا که در حال حاضر بر اساس گزارشات رسیده سختی آب (EC آب) کرخه به 18 هزار رسیده است.

رییس سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی در پایان پیشنهاد کرد که بخش اندکی از یارانه هزینه شده حدود 8000 میلیارد تومانی کشور در هر سال در حوزه آب و خاک را که صرف اجرای طرح‌هایی مانند آبیاری تحت فشار می‌شود، به پیوست نرم‌افزاری و آموزشی بهره‌برداران به بخش کشاورزی اختصاص داده شود تا اعضای سازمان نظام مهندسی کشاورزی نیز بتوانند از این طریق به اصلاح الگوی مصرف آب و نهاده‌های کشاورزی کمک کنند.

***"تعادل‌بخشی کشاورزی" برای مدیریت آبهای زیرزمینی

دراین راستا یک عضو کمیسیون کشاورزی مجلس با اشاره به طرح "تعادل‌بخشی کشاورزی"، این طرح را مثبت ارزیابی و تاکید کرد که این طرح در شرایط فعلی ، تنها طرحی است که می‌تواند آب‌های زیرزمینی را مدیریت کند.

محمدتقی توکلی عنوان کرد: طرح تعادل‌بخشی، سال‌های سال است که در وزارت نیرو مطرح شده و هدفش هم مدیریت آب‌های زیرزمینی است. مهم‌ترین بخش‌های این طرح هم شامل کنترل برداشت‌های غیرمجاز، حفاظت از آب(پلیس آب)، نصب کنتورهای هوشمند، آبخیزداری، آبخوان‌داری، تغذیه مصنوعی و حفاظت از رودخانه‌هاست.

او ادامه داد: تا الان اقدامات انجام شده در حدی نبوده که بتواند مشکلات را حل کند یا برای کاهش بی‌رویه و برداشت‌های غیرمجاز بازدارنده باشد. علتش هم این است که شرکت‌های آب منطقه‌ای که مجری این طرح هستند از نظر مالی ضعیف شدند. تا این که بحران آب پیش آمد و مشکلات روز به روز بیشتر ‌شد. به خصوص در بحث آب‌های زیرزمینی که ممکن است است وضعیت بسیار بدی در این زمینه پیش آید.

توکلی افزود: با توجه به همه این مسائل، سال گذشته قرار شد که این طرح از نظر مالی تقویت شود. ما هم در کمیسیون کمک کردیم و بنا بر این شد که با توجه به اعتبار خوبی که پیش‌بینی شده بود، کار با دقت و تلاش بیشتری انجام شود تا بتوانیم مشکلات آب‌های زیرزمینی را حل کنیم و نگذاریم این وضعیت برداشت‌های غیرمجاز که نهایتا باعث خشکی خیلی از چاه‌ها شد به وضعیت بدتری برسد.

این عضو کمیسیون کشاورزی همچنین گفت: طرح تعادل‌بخشی کشاورزی قرار است در تمامی دشت‌های ممنوعه کشور اجرا شود و اکثر استان‌های مناطق مرکزی را شامل می‌شود. این طرح، تنها طرحی است که الان می‌تواند آب‌های زیرزمینی را مدیریت کند. با این حال در بحث کنترل منابع آبی، اقدامات دیگری هم باید انجام شود.

*** گشت آب آغاز به کار کرد

بحران آب به حدی جدی شده است که حالا وزارت نیرو دست به برنامه‌های زمان بحران خود زده است. تا یک‌سال قبل اگر کسی صحبت از گشت آب یا پلیس آب می‌کرد، به نظر دور از ذهن می‌آمد چرا که شاید همگی امید به بهبود وضعیت آب داشتند.

در این میان اما، یک مقام مسئول در وزارت نیرو اخیرا صحبت از آغاز به کار گشت آب کرده است. مسئله‌ای که به نظر می‌رسد همزمان با برخی کشورها،‌ زنگ هشدار آن در داخل کشور هم نواخته شده است.

آن‌طور که آرش آریانژاد عنوان کرده، شش اکیپ جديد در محدوده شهرستان‌های سنندج، سروآباد، کامیاران و مریوان تحت عنوان گروه‌های گشت و بازرسی جهت حفاظت و صیانت از منابع آب زیرزمینی آغاز به کار کرده‌اند. اين گروه‌ها مطابق قرارداد طی مدت يكسال كار نظارت و بازرسی صحرايی بر منابع آبی را انجام داده و با متخلفين از طريق مراجع قضايي برخورد خواهند کرد.

خبرگزاری مهر در این رابطه عنوان کرده است که اين گروه‌ها وظایف مختلفی از جمله جلوگیری از تخلفات منابع آبی اعم از اضافه برداشت و افزایش سطح زیر کشت مطابق با میزان مندرج در پروانه مصرف بهینه، شناسایی چاه‌های غیرمجاز، انسداد چاه‌های غیرمجاز، کنترل کف‌شکنی‌های غیرمجاز و پیگیری تخلفات بهره‌برداران در مراجع قضایی را بر عهده دارند.

این فعالیت‌ها در حالی صورت می‌گیرد که پیش از این برخی مقامات استان‌های خشک، درخواست آن را در قالب پلیس آب ارائه کرده بودند. این مسئله در تیرماه سال گذشته از سوی یکی از مقامات استان کرمان بیان شده بود. بر اساس درخواست‌های قبلی، لزوم ناظر آب در بخش کشاورزی و آب‌های زیرزمینی به شدت احساس می‌شد.