اما باید گفت که نگاه خوش بینانه ای نسبت به این حوزه وجود ندارد. جزوه نویسی بلای جان نشر دانشگاهی شده و دانشجویان ترجیح می‌دهند برای گرفتن نمره به جای کتاب چند صد صفحه ای، جزوه چند ده صفحه ای استاد را بخوانند. همچنین پایبند نبودن به حقوق کپی رایت سبب شده که صدای شماری از ناشران استخوان خرد کرده دانشگاهی در بیاید. از سوی دیگر معضل کتابسازی همان طور که لگوی انتشارات عمومی را چسبیده، به نشر دانشگاهی هم دست درازی کرده و خلقش را تنگ.
«مسعود پایدار» نایب رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران و مدیر نشر کتاب دانشگاهی که در انجمن فرهنگی ناشران دانشگاهی نیز عضویت دارد در گفت و گو با خبرنگار ما به تشریح مشکلات فراروی نشر دانشگاهی پرداخته است که می‌خوانید.
وضعیت فروش کتابهای دانشگاهی را نسبت به انتشارات عمومی چطور ارزیابی می‌کنید؟
- ممکن است از نظر ممیزی نسبت به انتشارات عمومی شرایط راحت تری داشته باشد، البته به جز علوم انسانی که روی آن حساسیت وجود دارد، برای همین نشر دانشگاهی در گرفتن مجوز نشر از انتشارات عمومی جلوتر هستند، ولی در بازاریابی شرایط مشابهی دارند گاهی کتابی 10 ترجمه دارد و شاید یکی دو ترجمه بفروشد، امکان ادامه حیات برای هشت ناشر دیگر دشوار می‌شود، برای همین ناشری که برنامه راهبردی و بازاریابی خوبی داشته باشند، در حوزه عمومی هم می‌تواند موفق باشد.بیشتر کتابهای موفق در بازار کتاب دانشگاهی، کتاب ترجمه یک منبع معین است، ترجمه ای که صرفاً لغت به لغت نیست، مثلاً کتاب فیزیک هالیدی را 15 ناشر ترجمه کرده اند.
احتمال کپی برداری از روی این ترجمه ها وجود دارد؟
- اگر هم باشد توسط ناشران غیرحرفه ای انجام می‌شود، چون از مزیت رقابت ناشران دانشگاهی، ترجمه ویرایش جدید منابع است. به نظر می‌رسد معضل اصلی نشر دانشگاهی این نیست.
پس چیست؟
- اینکه ناشران بخش دانشگاهی نمی توانند با مقوله ویرایش، کنار بیایند و آن را هزینه اضافی می‌دانند. منابع دانشگاهی باید با ادبیات مناسب دانشجو و جامعه ایرانی ترجمه شود. نشر دانشگاهی باید به این سمت گرایش پیدا کند که نواقص بی شمار ترجمه کاهش یابد. از سوی دیگر، ناشران دانشگاهی به صورت حرفه ای با بازاریابی آشنا نیستند.
مگر از بازار و فروش کتابهایشان مطمئن نیستند؟
- نه این طور نیست، ممکن است بازار بالقوه ای وجود داشته باشد، اما باید این بازار را شناخت. 10 ترجمه از یک منبع مشخص در می‌آید که دو تای آن می‌فروشد. گاهی محصول کیفی خوبی بیرون نمی آید و گاهی هم بازاریابی بلد نیستند. محصول باید کیفی باشد، مخاطب شناسی شده باشد، قیمت مناسب باشد و کانالهای توزیع مشخص شود. استادان و دانشجویان، خودشان کار ممیزی کیفی را انجام می‌دهند. زمانی صحبت بود که سروسامانی به ترجمه‌های دانشگاهی داده شود و واحدی برای این موضوع در وزارت ارشاد شکل بگیرد، اما اینها پاسخ نمی دهد و مردم بهترین ممیز هستند.
چه چیزی در حوزه نشر دانشگاهی روی زمین مانده است؟
- تألیف پاکیزه و علمی، ناشران دانشگاهی باید به این موضوع اهمیت بدهند و باید ناشران را به این سمت تشویق کرد، کارگاه هایی در این زمینه برگزار شود و افراد تربیت شوند.
چرا بیشترین حجم تولیدات دانشگاهی، ترجمه است؟
- منابع درسی را شوراهای عالی برنامه ریزی وزارتخانه‌های علوم و بهداشت مشخص می‌کنند که عموماً منابع بین المللی است. استادانی که به نوشتن و ترجمه روی می‌آورند، کتابهایی را ترجمه می‌کنند که شورای عالی برنامه ریزی به عنوان منابع درسی دانشجویان رشته‌های مختلف اعلام می‌کند، برای همین از یک منبع ترجمه‌های مختلفی به بازار می‌آید. کتاب تألیفی واقعی بسیار کم است، منظورم کتابهای گردآوری نیست که نام تألیف روی آن گذاشته می‌شود. برخی معتقدند، تألیف الفت برقرار کردن بین متنهای مختلف است و کار تحریر و نوشتن، کار فراتری است و از پس اهل فن آن حوزه خاص بر می آید. در ایران تقریباً، تألیف به معنای نوشتن نداریم، چون ناشر شرایط مالی کافی ندارد که منابع و تجهیزات مورد نیاز را برای استاد تأمین کند تا او دستاوردهای علمی خودش را به رشته تحریر درآورد. چاپ کتاب از امتیازهایی است که می‌تواند موجب ارتقای مدرس شود، برای همین بسیاری را وسوسه می‌کند که بروند سراغ جمع آوری. تألیف واقعی در حوزه دانشگاهی و علمی کاری زمان بر و پرهزینه است. ترجمه‌های زیادی از منبعی مشخص می‌شود که چندان فروشی ندارد و کاغذ مصرف می‌شود. این نیازمند سیاستگذاری است و همه آن به ناشر برنمی گردد.
دلیل کتابسازی در حوزه دانشگاهی چیست؟
- کتابسازی دلایل مختلفی دارد و شاید بیش از اینکه ناشر به دنبال چنین چیزی باشد، مؤلفان دنبال آن هستند. اینکه استادی بخشی از متنهای مختلف را کنار هم بگذارد و آن را برای دانشجویانش تجویز کند، از آفات نشر دانشگاهی است، چنین کتابهایی موفق نیستند. ممکن است هدف از چاپ کتاب برای استادی، گرفتن امتیاز تألیف و ارتقای رتبه باشد و تعداد محدودی از آن را تکثیر کند که همین امر سبب کاهش شمارگان کتاب در حوزه دانشگاهی می‌شود. البته ناشران غیرحرفه‌ای به این ماجرا دامن می‌زنند. از میان 600 ناشری که در بخش دانشگاهی نمایشگاه بین المللی کتاب تهران حضور داشتند، مگر چند ناشر حرفه ای هستند؟ ناشران غیرحرفه ای به مرور از دور خارج می‌شوند.
نظر شما