آقای مهندس! آدمهای علاقهمند چطور میتوانند به رصد آسمان بپردازند؟
اساساً اگر فردی شیفته آسمان و مطالعه اجرام آسمانی است، در گرایش نجوم رصدی و یا همان ستاره شناسی عملی میتواند پاسخ خود را بیابد که این مهم با مطالعات جهت دار فرد علاقهمند و یا گذراندن دورههای آموزشی در این زمینه میسر میشود.
این میتواند بدین معنا باشد که علاقهمندان برای ورود به این رشته از ابتدا باید تجهیزات خاص رصدی تهیه کنند؟
اصلاً این طور نیست. این اشتباهی است که در دو دهه اخیر در کشورمان شایع شده و باعث دوری عده بسیاری از این دانش به علت هزینه زیاد تجهیزات شده است؛ حتی برخی دیگر از افراد، ابزارهای بعضاً توانمندی در منزل دارند که به عبارت عامیانه خاک میخورد و از آن دلزده شدهاند، چرا که نمیدانند چگونه از آن وسیله استفاده کنند و شاید هم فکر میکنند، خوب یک شب دهانههای ماه را دیدیم و یک شب اقمار سیاره برجیس و شب دیگری حلقههای سیاره کیوان، بعد چه استفادهای این تجهیزات دارد و همین موضوع باعث شد که هم برای تقویت توان انجمن نجوم آماتوری ایران جهت توسعه فعالیتهای این مرکز کشوری (با توجه به تخصیص ندادن اعتبار خاص از سوی سازمانهای مرتبط دولتی!) و هم برای جلوگیری از معضل سردرگمی مخاطبان، واحد تجهیزات در این مرکز کشوری برای راهنمایی رایگان تماس گیرندگان راهاندازی شود که بعضاً شاید افراد تجهیزات خود را از واحدهای تجاری نجومی در سطح کشور تهیه کردهاند، اما در صورت بهرهگیری افراد از راهنمایی کارشناسان ما، این خریدها به موقع انجام شده و این تجهیزات با کیفیت مطلوب به دستشان رسیده است.
یعنی فردی که علاقهمند به شناخت آسمان است، قرار نیست از همان ابتدا ابزارهای رصدی تهیه کند؟
دانش ستاره شناسی شاید تنها علمی باشد که در میان علوم مختلف، واژهای به نام آماتور درون خود دارد. آماتور نه به معنای غیرحرفهای است و نه به معنی تازهکار، بلکه واژهای غربی است به معنی شیفته و دلبسته و فرد آماتور اخترشناسی، شخصی عاشق این دانش محسوب میشود که با میل خود و در عین حال به صورت کاملاً علمی این دانش را دنبال میکند. فردی که به این دنیا گام میگذارد، در آغاز مبتدی نامیده میشود اما به مرور با مطالعات تئوری و عملی تبدیل به آماتور میگردد تا جایی که در جهان به واژه آماتور پیشرفته برمی خوریم که فرد این چنینی، تحقیقات خاص نظری و یا اکتشافات و مطالعات عملی دارد. باز تأکید میکنم که فراموش نکنیم، طی دو دهه اخیر آماتورهای ستاره شناسی از سراسر کشور با کمترین چشمداشت فعالیتهای بسیاری داشته اند که در ارتقای اطلاعات علمی عموم مردم کشور عزیزمان ایران، بویژه علاقهمندسازی جوانان نقش اساسی داشته اند و برخلاف برخی ادعاهای بدون استدلال صحیح، گامهای ترویجی همین آماتورها بوده است که باید عامل اصلی این روی آوری گسترده عمومی طی دهههای اخیر تلقی شود.
اگر مسیر فعالیت برای شخص دلبسته آسمان بخواهیم تعریف کنیم؛ اینگونه باید گفت، سیر علمی یک آماتور دانش ستاره شناسی به این صورت است که ابتدا باید از طریق مطالعه کتاب با ارایه ساده مفاهیم، دانش تئوری خود را ارتقا دهد و به مرور این مطالعات و سطح کتابها جدی تر شود و بالاتر رود. مسلم است دورههای استاندارد و استادان با تجربه که از پیشکسوتان نه الزاماً دانشگاهی بلکه آماتورهای با سابقه تعلیم و تعلم در این رشته هستند، میتواند اثربخشی به مراتب بهتری در دستیابی ساده تر فرد علاقهمند به مفاهیم داشته باشد، اما روی سخن من با کسانی است که در روستاها و شهرستانهای کوچک محل سکونت خود هیچ گونه انجمن نجومی و یا دوره آموزشی ندارند! این افراد با مراجعه به کتابخانه عمومی محل سکونت، کتابخانه هر چند کوچک مدرسه و یا از طریق دسترسی به کتابهای علمی این رشته نزد دیگر دوستانشان، این مسیر را میتوانند طی کنند و چه بسا اگر برایشان امکان پذیر باشد، با خرید کتاب از نزدیکترین کتابفروشی محل زندگی، نمایشگاه سالانه بینالمللی کتاب تهران و یا انتشاراتیهای توانمند همچون گیتاشناسی که سابقه بسیاری در نشر کتابهای نجومی دارد و همچنین انتشارات آستان قدس رضوی که کتابهای خوبی در این زمینه دارد، نسبت به تهیه منابع مطالعاتی اقدام کنند . یکی از جالبترین، کاملترین و در نوع خود ساده ترین کتابها، کتاب دو جلدی «نجوم به زبان ساده» به قلم مایر دگانی و ترجمه جناب آقای محمد رضا خواجه پور است که نشر گیتاشناسی در نوبتهای متعدد نسبت به انتشار آن در یک مجلد اقدام نموده است؛ در این کتاب ضمن ارایه تعاریف و اصطلاحات به زبان فارسی و انگلیسی(جهت ایجاد امکان جستوجو در دهکده کوچک جهانی اینترنت) مفاهیم متعددی، به همراه نقشههای آسمان از بخش نجوم رصدی در برابر دیدگان خواننده کنجکاو قرار میگیرد. بدیهی است کتاب مورد اشاره برای رده سنی بزرگسال که حداقل در دوره اول دبیرستان و بالاتر هستند مناسب میباشد تا پایهای گردد برای کتابهایی همچون نجوم مقدماتی جلد 1و 2 ترجمه استادان معظم آقایان دکتر جمشید قنبری و دکتر تقی عدالتی از استادان دانشگاه فردوسی مشهد که همین جا مناسب است یادی بکنیم از جناب آقای دکتر تقی عدالتی که به رحمت خدا رفته اند (روح ایشان شاد).
دنبال کردن مفاهیم نجوم محاسباتی در کتاب نجوم دینامیکی نشر دانشگاهی از دیگر کتابهای علمی است. در این میان به کتابهایی همچون «صورفلکی» برمی خوریم که با نقشههای ویل تیریون و ترجمه آقای مهندس احمد دالکی که طی سالیان میانی دهه 80 از سوی انجمن نجوم آماتوری ایران، عنوان پدر نجوم آماتوری کشور به ایشان اعطا شد، در انتشارات گیتاشناسی به چاپ رسیده است و برای فصول و زمانهای مختلف، حاوی تصاویر صور آسمان، به صورتی گویا و با نقشههای متعدد و دقیق است. در این میان نباید نقش نرم افزارهای نجومی را نادیده بگیریم و در عصر IT بهتر است، توصیه هایی نیز به جوانان و نوجوانان علاقهمند در این راستا داشته باشیم. هر چند نرم افزارهای بسیار بسیار زیادی در این زمینه وجود دارد که از جمله نرم افزار «The Sky» و یا نرم افزار پیشرفته
«Starry Night» با چندین DVD، برای عرضه در بازار نرم افزاری کشور موجود است، اما دو نرم افزار با کاربری آسان و به زبان فارسی را که به همت آقای مهندس محسن شبانی در تیم نرم افزاری انجمن نجوم آماتوری ایران به زبان فارسی برای مخاطبان ایرانی برگردانده شده است در اینجا معرفی میکنم؛ اولی نرم افزار «افلاک نما» میباشد که همان نسخه نرم افزاری Planetarium Gold میباشد و دیگری «استلاریوم» است که با محیط گرافیکی زیبا و دلنشین و دقت بسیار بالا، امکان کنترل رایانهای تلسکوپها را دارا میباشد و در این دسته قرار دارد. این نرم افزارها کم حجم و با نصب آسان، شبیه سازی آسمان در هر شب مورد علاقه شما (مثلاً شب تولدتان) را به انجام میرساند.
مختصر اینکه گامهای علمی و در عین حال عملی شما عبارتند از:
1- مطالعه مفاهیم، تعاریف و اصطلاحات
2- مطالعه و بررسی نقشههای آسمان و روش پژوهش کاربردی از طریق کتابها، نرم افزار و فضاهای مجازی معتبر.
3- رصد و یا به عبارتی مشاهده ستارگان و شناخت صور آسمان با چشم غیرمسلح و تلاش برای گروه بندی آنها در قالب صورتهای فلکی به صورت مستمر.
4- ممارست در شناخت تقریباً یکساله آسمان با چشم غیر مسلح و سپس روی آوری به دوربینهای دو چشمی نجومی همچون 70*15 و بالاتر(به همراه سه پایه جهت جلوگیری از خستگی و لرزش دست)، تلسکوپهای کوچک و بزرگ آماتوری که در عین حال از برندهای شناخته شده جهانی و استاندارد باشند تا خطری را متوجه رصدگر نکرده و دارای کیفیت مناسب جهت مطالعات دقیقتر اجرام آسمانی باشد.
5- بررسی اجرام اعماق آسمان نظیر کهکشانها، سحابیها، خوشههای ستارهای و ... از درون ابزارهای رصدی (تلسکوپ و دو چشمی) و توانمند سازی فردی جهت انتقال تصاویر به رایانه با ابزارهای جانبی مخصوص و یا عکاسی نجومی با دوربینهای DSLR که قابلیت باز شدن لنز و نصب روی تلسکوپ دارند که آن هم تجارب، آموزشها و کتابهای خاص خود را میطلبد.
برای تکمیل این روند، توصیههای دیگری دارید؟
بله عضویت در انجمنهای نجوم آماتوری محلی و یا کشوری، حضور در تمامی همایشهای مرتبط، برای آگاهی از آخرین دستاوردهای علمی این دانش، صبر و حوصله به همراه تمرین و پشتکار و تحمل سرما و گرما، جهت شناخت کاربردی آسمان؛ تهیه نشریات نجومی اعم از کتاب ما که بعضاً در بالا اشاره شد و یا آبونمان مجلات معتبر همچون ماهنامه «آسمانشب» که حاوی اطلاعات وسیعی است و میتواند فرد مبتدی را با توجه به کیفیت چاپ، علاقهمند سازد و نهایتاً آن فرد مبتدی با این گامها به یک غواص آسمان میتواند تبدیل شود.
خالی از لطف نیست که اشاره نمایم، پرداختن به اخترشناسی الزاماً با ادامه تحصیل در رشتههای دانشگاهی مرتبط همراه نیست و فرد میتواند بدور از نگاه شغلی و کسب و کار، صرفاً با علاقه مندی ودلبستگی به مطالعه دانش آسمانی اختر شناسی بپردازد و در حالی که یک روزنامه نگار موفق، پزشک حاذق، مهندس توانمند و... است، منجم آماتوری پیگیر و توانمند باشد.
نظر شما