اگر بر این باور باشیم که تصویرگری کتابهای کودک و نوجوان با دو هدف زیبایی و جذابیتهای بصری و درک بهتر مفاهیم برای این گروه سنی ایجاد میشود، باید قبول کنیم در سالهای گذشته و با توجه به گستردگی ارتباطات و تغییر نوع زندگی، هرآنچه مربوط به این گروه سنی مخصوصاً نوجوانان و نوع زندگی آنها میشود، دستخوش تغییر قرارگرفته است. نوجوان امروز مانند نوجوان دهههای گذشته در کوچه و خیابان بازی نمیکند، بلکه او با ورود به فضای مجازی توانسته به شرایط و موقعیتی دست پیدا کند که باید همه مسایل مربوط به این گروه سنی بازنگری شود.
بهقول سیدصادق رضایی رئیس حوزه هنری کودک و نوجوان «با توجه به دانشیکه امروز در اختیار بچههاست و آشنایی آنها با فضاهای مجازی، شاید دیگر نتوان تعریفهایی را که درباره گروه سنی برای آنها بهکار گرفته میشد، استفاده کرد. نوجوان امروز از طریق رسانهها و شبکههای جدید، دانش بیشتری نسبت به گذشته کسب میکند؛ بنابراین در تولید و تصویرگری آثار آنها هم باید بررسیها و پژوهشها بازتعریف شوند.»
آیا کتابهای نوجوان نیاز به تصویرگری دارد؟
باتوجه به تغییر سبک زندگی انسانهای امروز که نوجوانان هم جزیی از این جامعهاند، آیا تصویرگری کتاب نوجوان نباید بازتعریف شود و با شرایط تغییر ذهنی و روحی نوجوان امروز همگام گردد؟ شاید سؤالیکه در سالهای اخیر همواره از جامعه نویسندگی و تصویرگری پرسیده میشد که آیا کتابهاییکه برای گروه سنی نوجوان امروز نوشته میشود نیاز به تصویرگری دارد؟ مربوط به تغییر سبک زندگی و ذهنی نوجوانان امروز باشد.
افسانه شعباننژاد، شاعر و نویسنده ادبیات کودک و نوجوان معتقد است از آنجاکه تصویر هم به درک بیشتر شعر کمک میکند و هم به تخیل شاعرانه اضافه میکند، پس استفاده از تصویر در شعر نوجوان لازم است، اما تصاویر باید نوجوانانهپسند باشند.
البته دبیر شورای شعر کودک و نوجوان کانون پرورش فکری کودک و نوجوان با تأکید بر این نکته که در حالحاضر در کتابهای نوجوان کانون پرورش فکری، تصاویر چهاررنگ نیستند، به بعضی از تصاویر انتقاد میکند و معتقد است تصویرگران دقیقاً شعر شاعر را تصویرگری کردهاند، درحالیکه تصویرگر باید با تصاویرش چیزهایی به شعر اضافه کند، نه اینکه شعر را بهشکل تصویر کنار صفحه کپی کند. در اینصورت اگر تصویر در اثری نباشد، بهتر است.
همه کتابها نیازی به تصویرگری ندارند
اما به گمان هدی حدادی، کتابهای نوجوان بهطور کلی اصلاً نیازی به تصویرگری ندارند. این نویسنده و تصویرگر معتقد است: برخلاف کتابهای کودک که حتماً باید با تصویرگری همراه باشند و کتاب خوب کودک کتابی است که در آن تصویرگری و متن همپای هم حرکت کنند و درکنار هم معنی کتاب را کامل کنند، اما کتابهای نوجوان فقط در صورتیکه آموزشی یا کمیک استریپ باشند نیاز به تصویرگری دارند.
او توضیح میدهد: گاهی قطعات ادبی و شعرها را هم میشود با تصویر تزئین کرد و بهدست مخاطب نوجوان سپرد، اما داستانهای کوتاه، بلند و رمانها، هرچه برخورد بزرگسالانهتری با مخاطبانشان داشته باشند و شکل و شمایل جدیتری داشته باشند، برای مخاطب نوجوان قابلدرکتر است.
تصویرگر اثر «رنگینکمان در جیب من» معتقد است استفاده نابهجا از تصویر، آسیب جدی به تصویرگری کتاب و اثر نوجوانانه میزند. وی با ذکر مثالی توضیح میدهد: مثلاً وقتی اثری با موضوع فضانوردی برای نوجوان نوشته میشود، این اثر نیاز به تصویرگری دقیق و ماهرانه دارد، اما وقتی اثری با موضوع سوررئال نوشته میشود، نیاز به تصویرگری کنشگر و تأثیرگذاری دارد که در هیچکدام از این موارد، تصویرگر خبرهای در اختیار نداریم.
نویسنده کتاب «دلقک» البته در ادامه متذکر میشود که اصلاً چنین تولیداتی برای گروه سنی نوجوان نداریم و فعلاً بازار پرشده از قصههای تکراری و کممایه و یا کپی از آثار موفق غربی که برای این کتابها تا دلتان بخواهد، تصویرگر داریم.
بیتمایلی نویسندگان برای تصویرگری اثر
البته غیر از مخاطب نوجوان، بعضی از نویسندگان حوزه نوجوان هم تمایلی به تصویرگری آثارشان ندارند که این عدمتمایل بهخاطر نداشتن تصویرگر خوب برای گروه سنی نوجوان و نیز طولانیشدن پروسه چاپ کتاب است.
محمدرضا یوسفی، نویسنده ادبیات کودک و نوجوان، در یکی از نشستهاییکه با هدف آسیبشناسی تصویرگری کتابهای نوجوان برگزار شده بود، گفت: اغلب کارهای بنده، رمان نوجوان است، اما واقعاً در این حوزه تصویرگر نداریم؛ چون گروه سنی نوجوان و آثار مربوط به آن جدی گرفته نمیشود و نتوانستهایم در این راستا تصویرگران خوبی را تربیت کنیم.
یوسفی در آن نشست افزود: بنده بهشخصه جز با اصرار ناشر و مدیر گرافیک، هیچگاه اصراری بر تصویرگری آثارم ندارم؛ چراکه تصویرگری رمان نوجوان نیازمند صرف زمان بسیار است و چاپ و انتشار کتاب را به تعویق میاندازد.
دیدگاههای متفاوت درباره تصویرگری
امروزه دیدگاههای متفاوتی درباره تصویرگری کتابهای کودک و مخصوصاً نوجوان وجود دارد؛ بهعنوان مثال وارژا لاواته، نویسنده معروف ﺳﻮئیسی معتقد است؛ نباید کتابهای نوجوان را تصویرگری کرد، چون تصویرگری باعث محدودکردن ذهنیت و تخیل نوجوان میشود. اما برخی دیگر از تصویرگران مدرن معتقدند ما تصویرگری میکنیم و کاری نداریم که مخاطب آن را میفهمد یا نه!
نظر شما