در طب اسلامی از ماساژ و روغن مالی بدن برای ایجاد گردش خون مناسب و رفع خستگی و خمودگی و ایجاد تفریح برای اعضای مختلف بدن و تقویت روحیه بیمار استفاده شده است. از حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام روایت شده است که روغن مالیدن پوست را نرم می کند و دماغ را زیاد مى کند و مجارى آب را در بدن آسان می کند و خشونت جلد، یا بدحالى ، و تنگى روزی را برطرف می کند و رو را نورانى می گرداند.
امام رضا علیه السلام در باره اهمیت این روش درمانی در تامین نیرو و نشاط بدن می فرماید: وَ أَرْوِی أَنَّهُ لَوْ کَانَ شَیْ ءٌ یَزِیدُ فِی الْبَدَنِ لَکَانَ الْغَمْزُ یَزِیدُ وَ اللَّیِّنُ مِنَ الثِّیَابِ وَ کَذَلِکَ الطِّیبُ وَ دُخُولُ الْحَمَّامِ وَ لَوْ غُمِزَ الْمَیِّتُ فَعَاشَ لَمَا أَنْکَرْتُ ذَلِکَ.؛ روایت می کنم که اگر چیزی موجب افزایش [ نیرو و نشاط] بدن باشد ، ماساژ دادن بدن و لباس نرم ، همچنین بوی خوش و استحمام [ جزیی از آن ] است و اگر مرده ای در اثر ماساژ دادن زنده شده ، من انکار نمی کنم.(1)
در روایات زیادی از ائمه علیهم السلام به استفاده از روغن زیتون و ماساژ بدن با آن سفارش شده است. از جمله آنکه امام رضا(ع) از حضرت علی(ع) نقل می کنند که رسول خدا (ص) فرمودند: زیتون را بخور و آن را بر بدنت بمال؛ زیرا هرکس آن را بخورد و با آن روغن مالی کند، شیطان چهل روز به او نزدیک نمی شود.
امام رضا علیه السلام همچنین در خواص این روغن اعجاب انگیز فرموده اند : «عَلَیکُمْ بِالزَّیتِ فَإِنَّهُ یکْشِفُ الْمِرَّةَ وَ یذْهِبُ الْبَلْغَمَ وَ یشُدُّ الْعَصَبَ وَ یذْهَبُ بِالضَّنَی وَ یحَسِّنُ الْخُلُق‏ و یطیب النفس و یذهب بالغم». بر شما لازم است که از زیت (روغن زیتون یا هر گونه روغن مایع) استفاده کنید؛ زیرا صفرا را آشکار و بلغم را از بین می‌برد و عصب را تقویت، بیماری را نابود و اخلاق انسان را نیکو می‌کند، روح را آرامش می‌دهد و غم را از بین می‌برد.(2)
و شبیه این مضمون امام رضا (ع) در جایی دیگر فرموده اند : «نِعْمَ الطَّعَامُ الزَّیتُ یطَیبُ النَّکْهَةَ وَ یذْهَبُ بِالْبَلْغَمِ وَ یصَفِّی اللَّوْنَ وَ یشُدُّ الْعَصَبَ وَ یذْهَبُ بِالْوَصَبِ وَ یطْفِئُ الْغَضَب‏؛» روغن زیتون، خوب طعامی است که دهان را خوش‌بو می‌کند، بلغم را می‌برد، رنگ پوست را درخشنده می‌نماید، عصب را نیرومند و بیماری را نابود می‌کند و خشم را فرو می‌نشاند.(3)
امام رضا علیه السلام همچنین برای رهایی از درد اسافل و تسکین درد بواسیر علاوه بر خوردن هر شب هفت دانه خرماى برنیک با کمى کره گاو ، چرب کردن و ماساژ محل درد را با روغن زنبق توصیه می کنند. همچنین در طب الرضا آمده است کسى که مى‏خواهد باد سرد را از خود دور کند لازمست گاهى‏ حقنه کرده و بر بدن خود روغن بمالد با حوله آب گرم تن خود را ماساژ دهد، در آب گرمى که داروهاى گرم در آن ریخته باشد زیاد مکث کند.(4)
در حدیث دیگری نقل شده است که امام رضا علیه السلام فرمود که روغنى براى ایشان بعمل آوردند، که در آن مشک و عنبر داخل کرده بودند و فرمود که در کاغذى آیة الکرسى و سوره قُلْ اَعوُذُ بِرَبِّ النّاسِ وَقُلْ اَعُوذُ بِرَّبِ الْفَلَقِ و آیه چند از آیات حفظ نوشتند و در میان غلاف شیشه آن روغن گذاشتند، و پیوسته آن را به محاسن خود می مالیدند.
امام رضا(ع) همچنین برای درمان ترکیدگی لبها فرموده اند: مَن أرادَ ألاّ تُشقَقَ شَفَتاهُ، ولا یَخرُجَ فیها ناسورٌ، فَلیُدَهِّن حاجِبَیهِ .هر کس مى خواهد که لب هایش نترکد و از آن ناسور بیرون نزند، به ابروهاى خود، روغن بمالد.(5)
همچنین در تاریخ نوشته‌اند وقتى پاى خلیفه مأمون آماس زیاد کرده و در شرف سیاه شدن بود و قصدجراحى آن را داشتند،مشاور مأمون به حضرت امام رضا علیه السلام متوسل شد. حضرت ‌تجویز ضماد سرگین گاو را نمودند و با به‌کارگیرى آن ورم پا بهبود یافت و نیازى به عمل‌جراحى پیش نیامد.
یکی دیگر از روغن های مورد تاکید امام رضا (ع) برای ماساژ بدن روغن بنفشه است. آن حضرت می فرماید: إذا أرَدتَ ألاّ یَظهَرَ فی بَدَنِکَ بَثرَةٌ ولا غَیرُها ، فَابدَأ عِندَ دُخولِ الحَمّامِ بِدُهنِ بَدَنِکَ ، بِدُهنِ البَنَفسَجِ. اگر مى خواهى که در بدنت جوش و جز آن رخ ننماید، هنگام در آمدن به حمام ، چرب کردن بدن خود را به روغن بنفشه ، آغاز کن.(6)

پانوشتها:
1. دانشنامه احادیث پزشکی ج 1 ص 99
2. عیون اخبار الرضا، باب 31/ حدیث 81
3. مکارم الاخلاق، ص190
4. طب الرضا علیه السلام / ترجمه امیر صادقى، ص: 72
5. بحار الأنوار ، جلد 62 ، صفحه 322
6. طبّ الإمام الرضا علیه‏السلام ، صفحه 31 ، بحار الأنوار ، جلد 62 ، صفحه 322