تغذیه درمانی
یکی از اصول بهداشت فردی و سلامت بدن را می توان تغذیه درمانی و داشتن تدبیر در غذاها و نوشیدنی ها دانست که در فرهنگ اسلامی از با عنوان«اطعمه و اشربه» یاد می شود و توجه خاصی به نوع، کیفیت و زمان مصرف غذا دارد. امام رضا علیه السلام درباره اصول سلامت بدن و بهداشت تغذیه فرموده اند: همانا صلاح بدن و قوام بدن به غذا و آشامیدنی است و فساد آن نیز به این دو است، پس اگر این دو را اصلاح کنی بدن اصلاح و اگر این دو را فاسد کنی بدن فاسد می گردد.
در نظر گرفتن حلال و حرام بودن غذاها و نوشیدنی ها و چگونگی حلال شدن و حرام بودن آنها را فقط در تحقیق قواعد تغذیه ای اسلامی می توان به این سادگی و جامعی یافت .(1)
امام رضا (ع) همچنین می فرماید : «اسلام ، هر آنچه را برای سلامت جسم و روان ، خطرناک و زیانبار است ، حرام یا مکروه ، و آنچه را برای انسان لازم و مفید است ، واجب یا مستحب دانسته است . همچنین آنچه را که سود و زیانی برای جسم و روان آدمی ندارد ، مباح خوانده است .»(2)

گیاه درمانی
در طب اسلامی و بویژه طب الرضا(ع) گیاهان دارویی و نیز استفاده از سایر مواد گیاهی از جایگاه ویژه ای برخوردار است. در مورد گیاه درمانی و کیفیت استفاده از گیاهان در شفابخشی تمام بیماری ها بحث مفصلی شده است.(3)
مطابق آموزه های پزشکی ائمه (ع) با استفاده صحیح از روشهای گیاه درمانی می توان بسیاری از بیماری ها را درمان کرد. امام رضا(ع) که تدابیری را برای ماهها و فصلهای سال داشته اند متناسب با هر ماه و فصل سال استفاده از غذاها و گیاهان خاص را توصیه نموده اند. همچنین در احادیث پزشکی آن حضرت در مورد خواص بسیاری از گیاهان دیده می شود.(4)

حجامت درمانی
مطابق آموزه های طبی اسلامی، حجامت سومین ستون طب جسمانی است که برای خواص اعجاب انگیزی را برشمرده اند.
یکى از مباحثى که در سیره و روش زندگی اهل بیت (ع) از اهمیت خاصی برخوردار بوده و به مناسبتهای مختلف مورد تاکید قرار گرفته مسئله حجامت است. در این زمینه امام رضا علیه السلام به نقل از پیامبر گرامی اسلام (ص) می فرمایند: « إن یکن فی شیء شفاء ففی شرطه الحجّام ٲو فی شربت العسل». اگر در چیزی شفا وجود داشته باشد ، در تیغ حجّام یا در شربت عسل است .(5)
امام رضا (علیه‌‌ السلام) فصل بهار را بهترین زمان برای انجام عمل حجامت دانسته و می فرماید: « أمّا فَصْلُ الرَّبیعِ فَإنّهُ روُحُ الأزْمانِ ….». فصل بهار روح زمان هاست و در این فصل خون به هیجان در می آید. لذا از قصد و حجامت در این فصل استفاده کن. (6)

فصد درمانی
فصد، باز کردن منفذی کوچک در دیواره رگ بوسیله نیشتر است که باعث خروج اخلاط فاسد بدن با خروج خون می شود.
فصد درمانی (رگ زدن) همانند حجامت درمانی درارای خواص فراوانی است . امام رضا علیه السلام برای پس از فصد توصیه هایی دارند که رعایت آنها باعث برخورداری از آثار مفید آن بر بدن می شود. امام رضا (ع) در رساله‏ى ذهبیّه در این مورد می فرمایند: « پس از استحمام باید موضع فصد و حجامت را به وسیله‏ى پارچه‏ى کرکى یا ابریشمى یا دستمال نخى که لطیف و نرم باشد، بپوشانید. پس از حجامت و فصد، آب میوه بنوشید و اگر میوه نیست، شربت بالنگ مصرف کنید و در جایى که این امکانات وجود ندارد، بالنگ را زیر دندان بگیرید و روى آن جرعه‏اى آب نیم ‏گرم بنوشید. اما در فصل سرما باید سکنجبین عسلى استفاده شود که این شربت شما را از بیمارى‏هاى خطرناک لقوه، برص، بهق و جذام به اراده‏ى خداوند ایمن خواهد داشت.
در بیانی دیگر امام رضا (ع): «سفارش مى‏کنم که پس از حجامت یا فصد، آب انار را با مکیدن آن بنوشید. مکیدن آب انار خون را زنده و تن را با نشاط خواهد ساخت. پس از حجامت و فصد ، از خوردن غذاهاى نمک‏دار تا مدت 3 ساعت بپرهیزید، چون اگر این پرهیز مراعات نشود، بعید نیست که انسان به بیمارى جرب دچار شود.»
امام رضا علیه‏السلام همچنین می فرماید: هر کس مى‏ خواهد سودا او را نسوزاند ، بر او باد قى کردن ، رگ زدن و نوره کشیدن .(7)

سنگ درمانی
در منابع اسلامی با استفاده از احادیث و روایات درباره سنگ شناسی و کیفیت استفاده از سنگ ها بر اساس شناخت طبیعت آنها مباحث زیادی مطرح شده است.
امام رضا (ع) در مورد خواص سنگهای مختلف و ویژگی های هر کدام سخن گفته اند. از جمله درباره تاثیر یاقوت بر بدن و ایجاد آرامش از حضرت علی بن موسی الرضا (علیه السلام) نقل شده که انگشتر یاقوت در دست کنید که پریشانی را زایل می کند و در روایت دیگری آن حضرت فرمودند : هر که انگشتری یاقوت در دست کند فقیر نشود و در حدبثی دیگر نزدیک به همین مضمون می فرماید: انگشتر عقیق فقر را از میان می برد ، و دست کردنش نفاق و دو رویی را محو می کند. (8)

عطر و گل درمانی
در هیچ مذهبی به اندازه تعالیم اسلام، در مورد عطرهای مختلف نظری ارائه نشده است . محققان دریافته اند عطرها معمولا به طور بسیار ظریف بر محرک های درونی بدن تاثیر می گذارند و موجب درمان می شوند و رایحه گل نه تنها می تواند باعث تقویت حافظه و آرامش شود، بلکه بر نحوه سوخت و ساز بدن، سیستم دفاعى ، افکار و واکنش هاى آگاهانه اثر می گذارند. امام هشتم(ع) می‌فرماید: شستشو دادن سر با گل ختمی در روز جمعه جزء دستورات پیغمبر اسلام(ص) است، علاوه بر این دارای خواصی است مانند این‌که موها و صورت را زیبا می‌نماید، و از سردرد جلوگیری می‌کند.
امام رضا (ع) استفاده از عطر را باعث انبساط روحی دانسته می فرماید: « برای مرد سزاوار نیست که استفادی هر روزه از بوی خوش را ترک کند پس اگر نتوانست، یک روز در میان و باز اگر نتوانست، در هر جمعه خود را خوشبو سازد و هیچ گاه این عمل را رها نکند».(9)

رنگ درمانی
رنگ ها به شیوه های مختلفی بر ذهن و روح و جسم انسان تاثیر می گذارند که تمام این تاثیرات و کیفیت حصول آنها در رنگ درمانی طب جامع اسلامی بحث شده است.
در رنگ درمانی اسلامی اعتقاد بر این است که بسیاری از بیماری ها را می توان فقط با استفاده از رنگ، درمان کرد. البته این درمان باید با مراعات تمام قواعد و اصول رنگ درمانی اسلامی انجام شود.
و درباره تأثیر رنگ سبز بر بدن و ایجاد نشاط و آرامش در روایتی از امام رضا (ع) نقل شده که فرمود: «الطیب نشره و العسل نشره، و الرکوب نشره و النظر الی الخضره نشره. یعنی: بوی خوش، عسل، سوارکاری و نگاه به مناظر سرسبز و خرم، باعث نشاط و شادی می‌شود.» .(10)

پانوشتها:
1. مرآه الکمال- شیخ عبدالله مامقانی- بیروت- لبنان- دار الحوراء- 1424ه.ق
2. مستدرک الوسایل، جلد 16، صفحه 233
3. القانون فی الطب- ابوعلی سینا، همچنین مخزن الادویه عقیلی خراسانی چاپ هند 1972.
4. رساله ذهبیه و نیز طب الرضا – طب و بهداشت از امام رضا (ع) ص 53
5. وسائل الشیعه / ج 17 / ص 541
6. بحار الأنوار، ج 59، ص 312
7. طبّ الإمام الرضا علیه‏السلام ، صفحه 42 ، بحار الأنوار ، جلد 62 ، صفحه 325 وفیه “ومداومة النورة” ، دانش نامه احادیث پزشکی : 1 / 464 سودا .
8. وسائل 5/ 85 ، جامع الاخبار ص 134
9. بحارالانوار، ج73، ص140
10. عیون اخبار الرضا باب 31/ حدیث 126