«آنها پیوسته از درگاه خدا می خواهند و می گویند پروردگارا از همسران و فرزندان ما کسانی قرار ده که مایه روشنی چشم ما گردد» مسلما چنین افرادی آنچه در توان دارند در تربیت فرزندان و همسران و آشنایی آنها به اصول و فروع اسلام و راه های حق و عدالت، فروگذار نمی کنند و در آنجا که دستشان نمی رسد دست به دامن لطف پروردگار می زنند و دعا می کنند.

اصول تعلیم و تربیت صحیح

با توجه به این توصیه مهم الهی به تربیت دینی خانواده سوال این است که تربیت دینی در کانون خانواده چگونه اجرایی می شود؟ دکتر فروغ نیلچی زاده؛ پژوهشگر دینی و استاد دانشگاه در این مورد به خبرنگار ما می گوید:«بر اساس تعالیم قرآن در دین اسلام مساله تربیت دینی توجه ویژه شده است. چنانکه خداوند متعال در آیه شش سوره تحریم خیرخواهی برای اعضای خانواده و تربیت دینی آنان را تکلیفی بایسته برعهده مومنان دانسته، روی سخن را به همه مومنان کرده و دستوراتی درباره تعلیم و تربیت همسر و فرزندان و خانواده به آنها می دهد و می فرماید:ای کسانی که ایمان آورده اید! خود و خانواده خویش را از آتشی که هیزم آن انسان ها و سنگ ها هستند نگاهدارید».وی می افزاید: «نگهداری خویشتن به ترک معاصی و عدم تسلیم در برابر شهوات سرکش است، و نگهداری خانواده به تعلیم و تربیت و امر به معروف و نهی از منکر و فراهم ساختن محیطی پاک و خالی از هرگونه آلودگی، در فضای خانه و خانواده است». این استاد دانشگاه ادامه می دهد: «این برنامه ای است که باید از نخستین سنگ بنای خانواده، یعنی از مقدمات ازدواج، و سپس نخستین لحظه تولد فرزند آغاز گردد، و در تمام مراحل با برنامه ریزی صحیح و با نهایت دقت تعقیب شود. به تعبیر دیگر حق زن و فرزند تنها با تأمین هزینه زندگی و مسکن و تغذیه آنهاحاصل نمی شود، مهم تر از آن تغذیه روح و جان آنها و به کار گرفتن اصول تعلیم و تربیت صحیح است». دکتر نیلچی زاده در تبیین بیشتر مسأله تصریح می کند:« از آیه فوق، و روایاتی که درباره حقوق فرزند و مانند آن در منابع اسلامی وارد شده، به خوبی استفاده می شود که انسان در مقابل همسر و فرزند خویش مسؤولیت سنگین تری نسبت به دیگران دارد، و موظف است تا آنجا که می تواند در تعلیم و تربیت آنها بکوشد، آنها را از گناه بازدارد و به نیکی ها دعوت کند، نه اینکه تنها به تغذیه جسم آنها قناعت کند. و باز در حدیثی می خوانیم: هنگامی که آیه فوق نازل شد، کسی از یاران پیامبر(ص) سؤال کرد: چگونه خانواده خود را از آتش دوزخ حفظ کنم؟ حضرت(ص) فرمود: آن ها را امر به معروف و نهی از منکر کن، اگر از تو پذیرفتند آنها را از آتش دوزخ حفظ کرده ای، و اگر نپذیرفتند وظیفه خود را انجام داده ای. امیر مومنان علی(ع) نیز در تفسیر آیه فوق فرمود: منظور این است که خود و خانواده خویش را نیکی بیاموزید و آنها را ادب کنید.»

با فرزندانتان مهربان باشید

پدر و مادر اولین سنگ بنای تربیت یک فرزند را می گذارند. تربیت دینی فرزندان یک خانواده زمینه ساز سعادت دنیا و آخرت کودکشان است. این مساله از چنان اهمیتی برخوردار است که در تعالیم انسان ساز اسلام در گونه های مختلف تربیتی به آن اشاره شده است. نمونه کامل و بارز این گونه تربیتی زندگی آرمانی و الگوی حضرت علی(ع) و فاطمه زهرا(س) است. بی گمان بررسی زندگی این دو گوهر عالم آفرینش راه سعادت را برای همه ما روشن می سازد.
دکتر نیلچی زاده، در ادامه این گفتگو به نقش والدین در تربیت دینی اشاره کرده و می گوید: « وظایف بسیاری برای تربیت فرزند بر عهده والدین است. نام نیکو تأثیر زیادی بر شخصیت و روح و روان کودک دارد، نام زیبا و شایسته، نماد هویت و شخصیت او در آینده و مایه افتخار و مباهات کودک خواهد بود. چنانکه رسول خدا(ص) انتخاب نام نیک را از حقوق فرزند بر گردن پدر می دانستند و می فرمایند: فرزندانتان را به نام انبیا اسم گذاری کنید».
وی اضافه می کند: «نکته بعدی محبت به کودک است. مهربانی اساس موفقیت خانواده و از مؤثرترین روش های تربیتی است و در فرهنگ اسلامی به آن توجهی خاص شده است. در اسلام به پدر و مادر دستور داده شده که براساس محبت فرزندان خود را تربیت کنند. چنان که پیامبر(ص) نیز می فرماید: کودکان را دوست بدارید و نسبت به آنها مهربان باشید. کودک بیش از هر کس تشنه محبت والدین خود می باشد. کودکی که در کانون مهر و محبت والدین خود پرورش یافته است دارای آرامش روانی، امنیت خاطر، اعتماد به نفس، اعتماد به والدین، الگوگیری در مهرورزی به دیگران و پیشگیری از انحرافات است، و بهتر می تواند با مشکلات و حوادث سهمگین دوران بلوغ و تغییرات جسمی و روانی روبه رو گردد و با آرامش و اطمینان قدم به عرصه اجتماع گذارد». این کارشناس مذهبی ادامه می دهد: «ارتباط عاطفی با فرزند موجب می شود که وی با والدین خویش صمیمی باشد، به آنان اعتماد کند و آنان را پناهگاه خویش در بحران های زندگی بداند. خداوند در قرآن کریم، خطاب به پیامبرش می فرماید: به خاطر رحمت خدا بود که تو با آنان ارتباط صمیمی و مهرآمیزی پیدا کردی، اگر خشن بودی، هیچ کس دور تو جمع نمی شد». نیلچی زاده در ادامه تأکید می کند:«والدین بسیاری هستند که به فرزندان خود محبت فراوان دارند اما آن را ابراز نمی کنند. محبت وقتی سازنده و تأثیرگذار خواهد بود که فرد مورد محبت از آن آگاهی یابد؛ این نیاز، را می توان به شکل های گوناگون از جمله بوسیدن کودک، در آغوش گرفتن، گفتن جملات زیبا و محبت آمیز، خریدن هدیه و اسباب بازی و... برآورده کرد».

افراط و تفریط آفت تربیت است
وی از افراط و تفریط به عنوان دو آفت تربیت فرزندان یاد کرده و اظهار می دارد: «از نکات بسیار مهمی که والدین باید در این زمینه به آن توجه داشته باشند این است که از زیاده روی و افراط در محبت بپرهیزند که این خود نیز مشکلاتی را به دنبال خواهد داشت. خداوند در سوره منافقون مسلمانان را از محبت و علاقه زیاد به مال و فرزند که باعث غفلت از یاد خدا می شود، برحذر می دارد و می فرماید: ای کسانی که ایمان آورده اید مبادا اموال و فرزندانتان، شما را از یاد خدا غافل گرداند و هر کسی چنین کند از زیان کاران است. محبت زیاد و بی جا، موجب نازپروردگی، لوس بار آمدن و از خود راضی شدن کودک می شود و به سبب وابستگی شدید کودک به والدین، فرزندان را از کسب استقلال باز می دارد و در حقیقت زمینه ضعف و سستی کودک و عدم شکیبایی و پایداری او در مقابل مشکلات را فراهم می کند».

تربیت با طعم خوش آرامش!

محیط سالم برای زندگی بسیار اهمیت دارد. پرورش صحیح فرزندان بدون توجه به ایجاد فضای سالم و مناسب و آرام میسر نمی شود. دکتر نیلچی زاده دراین رابطه می گوید: «قرآن کریم با تأکید بر ایجاد خانواده سالم و آرام، براین نکته تأکید کرده، می فرماید: از نشانه های او این است که همسرانی از (جنس) خودتان برای شما آفرید، تا بدان ها آرامش یابید، و در بین شما دوستی و رحمت قرار داد؛ قطعاً در آن ها نشانه هایی است برای گروهی که تفکر می کنند. نابسامانی خانواده، اختلاف و درگیری بین والدین، عدم رابطه صمیمی میان اعضای خانواده به ویژه والدین و فقدان امنیت و آرامش در خانواده، تربیت صحیح فرزند را تهدید و به مخاطره می اندازد».
وی با تاکید بر ایجاد رابطه دوستانه والدین با فرزندان می گوید: «وجود رابطه صمیمی بین والدین باعث به وجود آمدن آرامش در زندگی می گردد و موجب می شود تا کودک در محیط خانواده احساس امنیت داشته باشد. پدر و مادری که با فرزند خود دوست هستند نباید نگران دوستی های آزار دهنده و گرایش فرزندنشان به انحرافات جامعه باشند. زیرا فرزندان در چنین خانواده هایی هرگز دوستی امین تر از مادر و پدر در جامعه برنخواهند گزید.»