بر این اساس در تمامی ادیان الهی به مساله سواد آموزی توصیه شده، اما اسلام، دینی است که با امر به خواندن اعلام وجود کرد؛‌ چنانکه در ابتدای بعثت نبوی آیات سوره علق بر قلب مقدس رسول اکرم(ص) نازل شد و این عبارات بر زبان خاتم النبین(ص) جاری شد:«اقرأ باسم ربک الذی خلق، خلق الانسان من علق، اقرأ و ربک الاکرم، الذی علم بالقلم، علم الانسان ما لم یعلم؛ بخوان به نام پروردگارت که آفرید، انسان را از خون بسته‌ای آفرید، بخوان که پروردگارت از همه کریم‌تر است، همان که به وسیله قلم آموخت، به انسان آنچه نمی دانست آموخت.»
همزمان با سالروز مبارزه با بی‌سوادی، فرازهای نگاه متعالی اسلام را به مساله خواندن و نوشتن در گفت وگو با حجت الاسلام والمسلمین محسن قرائتی، مفسر قرآن کریم، استاد اخلاق و معارف اسلامی و رئیس سابق سازمان نهضت سواد آموزی مورد بحث و بررسی قرار داده‌ایم که در ادامه می خوانید.

چرا در اسلام به مساله سوادآموزی توصیه موکد شده است؟
- ‌اسلام به عنوان کامل ترین دین آسمانی تمامی ابعاد زندگی انسان را در نظر گرفته است و برای تبیین شخصیت آحاد جامعه مساله سواد آموزی را نیز اجلّ همه مسایل قرار داده تا بدین وسیله مسیر حرکت انسان به سوی تعالی حقیقی هموار شود.
از این جهت بعثت نبوی با تاکید بر خواندن رسول خدا(ص) به عنوان فردی که هیچ سوادی ندارد، آغاز شده که باز هم تاکید دیگری بر توجه اسلام به سواد آموزی است. دین مبین اسلام، آغازگر نهضت مبارزه با بی‌سوادی است و پیامبر اکرم(ص) در حقیقت انقلاب صدر اسلام را با آموزش خواندن و نوشتن پایه گذاری کرد. اسلام، به عنوان دینی ماندگار تا قیامت بر دانش اندوزی انسان تا انتهای عمر توصیه موکد دارد و از این رو در احادیث و روایات فراوان قدسی به این نکته اشاره شده که عمر خود را بر افزودن دانش طی کنید. چنانکه سعدی شیرین سخن هم چنین آورده:«چنین گفت پیغمبر راستگوی ز گهواره تا گور دانش بجوی».

اشاره کردید به این مساله که رسول اکرم(ص) به دانش اندوزی توجه ویژه داشتند، تاریخ در این زمینه چه می گوید؟
- به نکته خوبی اشاره داشتید! حضرت محمد(ص) بارها تاکید داشتند که برای تعلیم و تعلم و توسعه مکارم اخلاقی برانگیخته شده اند، از این روی آن حضرت از هر فرصت و شرایطی برای توسعه سوادآموزی استفاده می کردند، چنانکه درتاریخ نقل است که پس از اولین جنگ مسلمانان با کفار و مشرکان، عده ای از سپاه دشمن به اسارت مسلمانان درآمدند و همان‌جا رسول خدا(ص) فرمودند بهای آزادی این اسرا سواد آموزی آنها به کودکان است. اسرا به تعلیم کودکان پرداختند و پس از آموزش آنها آزاد شدند. باز خاتم الانبیا(ص) در حدیث دیگری با این عنوان:« اطلبوالعلم ولو بالصین؛ علم را بیاموزید حتی اگر در چین باشد» راه بر بیراهه بی‌سوادی مسدود کردند تا همه بدانند برای آموختن،شرایط اقلیمی و جغرافیایی، جنسیت و سن و سال اهمیتی ندارد.

رهاورد اسلام در مواجهه با افرادی که آموختن و کسب دانش را منحصر به افراد متمول و صاحب نام می دانستند چه بود؟
- تا پیش از ظهور اسلام نه فقط در شبه جزیره عربستان، بلکه در تمامی سرزمین های دنیا علم و دانش در انحصار افراد خاص جوامع قرار داشت، اما پیامبر اکرم (ص) با آغاز رسالت خویش خط بطلانی بر این مساله کشید و نگاه‌های غیرانسانی حاکم بر فرا گرفتن علم و دانش را در عربستان منسوخ کرد. در عربستان آن دوران زنها پست و خوار شمرده می‌شدند و حق ادامه تحصیل نداشتند، اما رسول خدا(ص) با این تفکر منحرف مبارزه کرد و در این زمینه تاکید فرمود: «کسب علم و دانش بر هر زن و مرد مسلمان واجب است.» آن حضرت همچنین با اشاره به اینکه نباید علم را در انحصار خود نگه داریم همواره توصیه می کردند علوم مختلفی را که می آموزید به دیگران هم عرضه کنید حتی اگر در عقیده با آنها اختلاف دارید، زیرا آموختن علم نیاز همه انسانهاست و نمی شود به واسطه اختلاف عقیده و تفکر دیگران را از آن محروم کنیم. از طرف دیگر اسلام برای معلم احترام خاصی قائل شده و این حرفه را برابر با تلاش انبیای الهی در مسیر اعتلای انسان برشمرده است و حتی مولای متقیان علی(ع) در این زمینه فرمود: «هرکسی به من جمله ای یاد بدهد مرا عبد و بنده خویش کرده است.» بنابراین می بینیم که نگاه اسلام به مساله دانش اندوزی بسیار متعالی است.

توسعه دانش در صدر اسلام چگونه محقق شد؟
- تشویق مسلمانان به کسب علم و دانش درصدر اسلام به صورت جدی از سوی پیامبر اکرم(ص) انجام می شد و آن حضرت از همه نویسندگان عرب دعوت کرد در آموختن علوم بر یکدیگر پیشی بگیرند. اعراب آن دوره در اثر تعامل و برقراری ارتباط با کشورهای مغلوب که مردم آن غالبا دارای تمدنهای عالی بودند، ذوق شدید آموختن داشتند و از همین روی رسول خدا آزادی اسرای جنگی سرزمین‌های مغلوب را منوط به آموزش دانش به 10 نفر قرار داد. از آن پس ریاضیات، طب، نجوم، تفسیر علوم قرآنی، علم نحو، جغرافیا، فیزیک، مکانیک، کیمیا، فلسفه،‌ منطق، تاریخ، ادبیات، فقه ،‌اصول، کلام، تصوف، عرفان و...در میان مسلمانان توسعه پیدا کرد و همه اعراب از زن و مرد به دنبال کسب دانش بودند، چنانکه این انقلاب علمی پیامبر (ص) به شکل گیری ریاضیات اسلامی منجر شد، ریاضیاتی که شیوه عدد نویسی هندی و یونانی را اصلاح کرد. همچنین دانشمندان مسلمان طب اسلامی را پایه‌گذاری کردند که براساس دستورالعمل‌های رعایت بهداشت در طب اسلامی طراحی شده بود که طب النبی ماحصل توصیه های رسول خدا(ص) برای حفظ سلامتی و درمان دردها است.