جلوه‌های ویژه یکی از بخش‌های جذاب اما پرخطر سینمای ایران است که سینمای دفاع مقدس هم به دلیل نیاز به خلق صحنه‌های جنگی بیشتر به این بخش وابسته است.
اما فعالان این عرصه تا چه اندازه در امنیت هستند و تا چه اندازه از امکانات استاندارد در بخش جلوه های ویژه استفاده می کنند، وضعیت آموزشی در این رشته چگونه است و ... این ها سوالاتی است که نجف فتاحی رئیس انجمن جلوه‌های ویژه سینمای ایران به آن پاسخ می دهد. او معتقد است که طراحان جلوه های ویژه محکوم به استفاده از مواد نظامی هستند، این درحالی است که اگر ندانیم چگونه از آنها استفاده کنیم، ممکن است با مشکلات بسیاری مواجه شویم.
با ما در گفتگو با نجف فتاحی همراه می‌شوید:
*گرچه جایگاه جلوه‌های ویژه در سینمای ایران که بخش مهمی به عنوان دفاع‌مقدس هم دارد، بسیار مهم است ولی به نظر می رسد به اندازه اهمیت و جایگاه آن امکانات در اختیار فعالان این رشته نیست.
- جلوه های ویژه یک کار و بهتر بگویم یک هنر خاص است که به سینما جذابیت می بخشد، اما همین هنر نیازمند دقت و آشنایی کامل و آگاهی لازم کسانی است که از آن استفاده می کنند، در غیر این صورت این هنر تبدیل به یک فاجعه می شود. حتی یک اشتباه کوچک در چگونگی استفاده از ابزار و وسایل مورد استفاده در این هنر مشکلات بسیاری را به همراه می آورد، همانطور که سال گذشته یک اشتباه کوچک باعث ایجاد یک فاجعه بزرگ در سینمای ایران شد.
هرچند اهمیت استفاده از این هنر در سینما به وضوح احساس می شود، اما متاسفانه در ایران نه دانشگاه و نه موسسه آموزشی معتبری نداریم تا بتواند این رشته را به علاقه مندان آموزش دهد. کسانی هم که از سال های گذشته تا امروز در حوزه جلوه‌های ویژه فعالیت کرده اند، معمولا قبل از ورود به سینما، در ارتش فعالیت داشته و به دلیل آشنایی با مواد منفجره و دیگر مواد جنگی وارد عرصه سینما شده اند. در واقع اکثر فعالان عرصه جلوه‌های ویژه چگونگی استفاده از مواد منفجره را از ارتش آموخته اند.
این گروه از افراد به مرور زمان نسبت به حرفه خود کاملا حرفه ای شده و به خوبی روی نوع مواد منفجره ای که استفاده می کنند تسلط دارند، اما مساله اینجاست که دوستان جوان تازه‌وارد به این حرفه که البته به عنوان دستیار فعالیت می کنند، به دلیل آنکه تجربه کافی از چگونگی استفاده از این ابزار را ندارند و این شغل را به جای اینکه علمی یادگرفته باشند، عملی یادگرفته اند در این راه با مشکلاتی رو به رو می شوند.
آموزش رکن اصلی در حرفه ما است که متاسفانه در سینمای ایران به آن توجه نشده است. افرادی مثل من از طریق ارتش و کسب تجربه در طول سال ها توانستیم دانشی را در این زمینه بیاموزیم اما باید برای چنین حرفه ای رشته دانشگاهی راه بیاندازند و از استادان خارجی برای آموزش استفاده کنند. در چنین شرایطی جوان هایی که وارد این عرصه می شوند، این حرفه را به خوبی و از طریق علمی یاد می‌گیرند.
از طریق آموزش آکادمیک می توان سینمای ایران را از چنین فقری نجات داد.
*وضعیت امکانات و ابزار در بخش جلوه‌های ویژه چگونه است؟
- تجربه و آموزش در کنار هم می تواند مانع به وجود آمدن فاجعه در صحنه فیلمبرداری شود. نباید فراموش کنیم که ما امکانات مناسبی در سینمای ایران برای بخش جلوه های ویژه نداریم و این کمبود می تواند به هر دلیلی از جمله تحریم ها و مشکلاتی که کشورمان با آن مواجه است، باشد. سینمای ایران از امکانات بسیار اندک و ابتدایی در بخش جلوه های ویژه استفاده می کند، امکاناتی که بی شک در هیچ کجای دنیا از آن استفاده نمی شود، اما با تمام این شرایط ما تمام تلاش خود را می کنیم تا بهترین صحنه ها را برای فیلم های سینمایی خلق کنیم.
هرچند اکثر کارشناسانی که در این حوزه فعالیت می کنند طی سال ها با کسب تجربه و دانش به خوبی می دانند که چگونه از مواد موجود استفاده کنند، اما مشکل زمانی پیش می آید که از سوی وزارت دفاع از ما خواسته می شود تا موادی که تا امروز از آن استفاده می کردیم و نسبت به استفاده از آن آشنایی داشتیم کنار گذاشته و به جای آن از منابع جدیدتری استفاده کنیم.
ما بعد از سال ها تجربه به خوبی می دانیم که چه اندازه استفاده از مواد منفجره می تواند در به تصویر کشیدن یک انفجار موثر باشد، همین مساله سبب می شود که از مواد مورد نظر به اندازه استفاده کنیم تا خطری به وجود نیاید.
*وزارت دفاع بعد از ارائه مواد نظامی جدید، آیا آموزش های لازم را به فعالان جلوه های ویژه ارائه می دهد یا خیر؟
- خوشبختانه وزارت دفاع شرایط آموزش برای چگونگی استفاده از مواد جدید را در فراهم می کند، اما هرچقدر هم آموزش های لازم را ببینیم باز هم نیازمند تجربه برای چگونگی استفاده از این ابزار هستیم و تا زمانی که نتوانیم تجربه کسب کنیم نمی توانیم به خوبی عمل کنیم. به عنوان مثال من 50 سال در این عرصه کار کرده ام و به خوبی می دانم که با ابزار قدیمی چگونه کار کنم، اما برای استفاده از مواد جدید باید دوباره 50 سال تجربه کنم تا به جایگاهی که الان هستم برسم و فکر نمی کنم که ما زمان کافی برای تجربه کردن مواد جدید داشته باشیم. این درحالی است که اگر کوچکترین اشتباهی در چگونگی استفاده از مواد منفجره از ما سر بزند، فاجعه به بار می آید.
همین مساله سبب می شود که به عنوان یک طراح جلوه های ویژه ترجیح دهم که بیشتر از همان مواد قدیمی برای جلوه های ویژه استفاده کنم تا اینکه بدون تجربه و دانش کافی از مواد جدید استفاده کنم. البته با توجه به اینکه تجربه کافی در استفاده از متریال های جدید را ندارم نمی توانم بگویم که این ابزار از امنیت کافی برخوردار است یا خیر.
*با توجه به اینکه استفاده از جلوه های ویژه در سینمای جهان و فیلم های جنگی از اهمیت بالایی برخوردار است، همیشه سعی شده تا از بهترین امکانات برای این فیلم ها استفاده شود. چرا نباید در سینمای ایران از چنین امکاناتی برای بخش جلوه های ویژه استفاده شود؟
- اگر شرایطی فراهم شود که چنین امکاناتی در اختیار سینمای ایران قرار گیرد، بسیار خوب است و ما از آن استقبال می کنیم. چرا نباید از امکاناتی که حتی یک درصد هم احتمال حادثه در آن وجود ندارد، استفاده کنیم. همه عوامل جلوه های ویژه دوست دارند بدون ترس و نگرانی انفجارهای بدون خطر ایجاد کنند، اما مساله اینجاست که چنین امکاناتی وارد کشور نمی شود و ما محکوم به استفاده اجباری از مواد نظامی هستیم.
برای وارد کردن این امکانات به کشور کاری از دست فعالان عرصه جلوه های ویژه برنمی‌آید و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و یا هر سازمان دیگری باید در این زمینه وارد شود.
*با توجه به اینکه در طول سال در سینمای ایران تعداد فیلم هایی که نیازمند جلوه های ویژه باشند اندک است، وضعیت شغلی اعضای انجمن جلوه های ویژه چگونه است؟
- انجمن جلوه های ویژه نزدیک به 60 عضو دارد و همه آنها بیمه تامین اجتماعی هستند. با توجه به اینکه تعداد فیلم هایی که در طول سال نیازمند طراحی جلوه های ویژه است، بسیار کم است در خوشبینانه ترین حالت هر 5 سال یک بار نوبت می شود که هر کدام از اعضا سر کار بروند. در این مدت بی‌کاری هم هیچ کجا از ما سراغ نمی گیرد که در چه شرایطی هستیم. مگر هربار که یک پروژه کاری به ما پیشنهاد می شود، چقدر دستمزد دریافت می کنیم؟
به خاطر دارم برای برخی از فیلم ها حتی 700 تومان هم حقوق گرفته ایم گاهی هم 2 میلیون تومان. البته این مبلغ باید بین طراح و دستیارها تقسیم شود. به هر حال امنیت شغلی در حوزه جلوه های ویژه از هر بخش دیگری کمتر است و امیدوارم هرچه سریعتر به این مساله رسیدگی شود، البته خانه سینما قول هایی داده است اما نمی دانم که این قول ها چه زمانی به واقعیت بپیوندد.
نظر شما