باز هم خداوند متعال فرصت بازگشت انسان را به اصل و جايگاه اوليه‌اش فراهم کرده و از دریچه نیایشهای خالصانه امام حسین(ع) ما را به خود می‌خواند. امروز، عرفه است، روزی که باید برای ذبح نفسهایمان در قربانگاه معرفت الهی آماده شویم."همزمان با فرا رسيدن روز عرفه، فرازهای نيايش پروردگار در اين روز نورانی را در گفت و گو با دکتر اسماعیل منصوری لاریجانی، استاد عرفان و معارف اسلامی مورد بررسی قرار داده ایم که در پی می‌آید.
*جناب منصوری لاریجانی!عرفه به چه معناست و چرا در آستانه عید قربان قرار دارد؟
** عرفه از معرفت و شناخت می‌آید و هر چه آگاهی و اشراف ما به مسأله ای بیشتر شود در اصطلاح می‌گوییم معرفت پیدا کرده ایم. البته عرفه نام کوهی است در نزدیکی‌های مکه که وجود مقدس سیدالشهدا(ع) در این روز یعنی نهم ذی الحجه در این کوه یا همان سرزمین عرفات وقوف کردند و پیش از ترک سرزمین وحی و در آستانه مهیا شدن برای سفر به کربلا به نیایش خدای متعال پرداختند. عرفات به معنای شناخت است و از آنجا که حجاج در سفر حج به دنبال کسب معرفت و شناخت ویژه از خدا، خود و جهان هستی هستند، در روز عرفه در عرفات جمع می‌شوند تا در آستانه عید قربان و پیش از قربانی کردن گوسفند در برابر خداوند، به ذبح نفس خویش بپردازند.
* چرا برای این روز فضایل و نیکی‌های بسیار برشمرده شده و معصومین(ع) به درک معنویتهای جاری در آن توصیه مؤکد داشته اند؟
** پرسش قابل تأملی است، زیرا عرفه فرصتی برای نیک اندیشیدن در جهان هستی و خلقت خداوند است؛ چنانکه سیدالشهدا(ع) نیز با دعای پرفیض عرفه نکاتی را به ما گوشزد کرده اند. در باب فضایل روز عرفه و جایگاه ارزشمند آن، مرحوم شیخ عباس- قمی می‌گوید: «روز عرفه از اعیاد عظیمه است، هر چند به اسم عید نامیده نشده و روزی است که حق تعالی بندگانش را به عبادت و طاعت فراخوانده و سفره‌های جود و احسان خود را برای آنها گسترده و شیطان در این روز تحقیر و رانده شده و خشمناک است.» توصیه معصومین(ع) هم به درک فیوضات عرفه از همین مسأله نشأت می‌گیرد که آن را برابر با روزهای ماه مبارک رمضان و شبهای قدر می‌دانند. چنانکه امام صادق(ع) در این زمینه فرمودند:مَنْ لَمْ یُغْفَرْ لَهُ فِی شَهْرِ رَمَضانَ لَمْ یُغْفَرْ لَهُ اِلی قابِلٍ اِلاَّ اَنْ یَشْهَدَ عَرَفَةَ؛ کسی که در ماه رمضان بخشیده نشود، تا سال آینده بخشیده نمی شود، مگر اینکه روز عرفه را درک کند." ضمن اینکه دعاها در این روز به اجابت می‌رسد و خداوند متعال بخشش های بی انتهایش را نثار همه بندگان خویش می‌کند. در همین زمینه ابن فهد حلی در ذیل روایتی می‌نویسد: " خدای سبحان به ملائکه در این روز می‌فرماید: ای فرشتگان من! آیا نمی بینید بندگان و کنیزان مرا که ژولیده و غبارآلود از اطراف شهرها آمده اند؟ و آیا می‌دانید آنها چه درخواستی دارند؟ ملائکه می‌گویند: پروردگار ما! آنها مغفرت می‌خواهند. پس خداوند می‌فرماید: شاهد باشید که من آنها را بخشیدم." بنابراین روایات جایگاه و اهمیت روز عرفه بسیار مشهود است و از این جهت در این روز به دعا و نیایش توصیه موکد شده است.
* جناب منصوری لاریجانی! همان طور که اشاره داشتید يكی از مهمترين اعمال عبادی روز عرفه، خواندن دعای عرفه امام حسين(ع) است؛ چه پيوندی ميان اين روز و كلام نورانی حضرت سيدالشهدا(ع) نهفته است؟
** به نکته خوبی اشاره داشتید، زیرا عرفه فرصت خداشناسی و خودشناسی است و امام حسین(ع) سند زنده ای بر زندگی الهی هستند، از این منظر که در مدار رضایت خدای متعال از جان خود و فرزندانشان گذشتند و قربانی های بسیاری را نثار حضرت حق کردند. ضمن اینکه هر یک از ائمه هدی(ع) جای ایشان بودند، بر همین رویه حرکت می‌کردند، زیرا آنها همه نور واحدند. امام حسین(ع) در آخرين حج خود عصر روز عرفه همراه با فرزندان و يارانشان در صحرای عرفات وقوف كردند و در آنجا زیباترین و بزرگترين همايش خودسازی و شناخت را در قالب ژرف‌ترين كلمات به تصوير كشيدند. بنابراين، دعای عرفه يك دعای ساده نيست، بلكه سخنانی است كه از اعماق قلب و روح امام معصوم جاری شده و انسان را به تفکر وا می‌دارد که چرا حجت خداوند یعنی حضرت اباعبدا... الحسین(ع) این چنین با خدای متعال پیمان بستند؟ بنابراین ما هم باید از ظرفیت روز عرفه و مناجات زیبای آن برای کسب معارف حسینی و رسیدن به راه حق بهره برداری کنیم.
* اما آن امام همام در نیایش دلنشین عرفه مؤمنان را به چه نکاتی متذکر شده اند؟
**دعای عرفه امام حسین(ع) به صورت سلسله ای طبقه بندی شده از نیایش هاست که آن حضرت سخن خود را با ستایش خدای متعال از ابتدای آفرینش و شکل گیری اعضا و جوارح انسان آغاز کرده اند. در بخش‌های دیگری از این دعای ارزشمند، سیدالشهدا(ع) به مقدرات الهی اشاره می‌کنند و آنها را ودیعه ای زیبا از سوی حق بر می‌شمارند. در ادامه به نعمتهای پروردگار متعال تأکید می‌کنند؛ اما مهمترین نکته ای که سومین پیشوای شیعه ما را به آن متذکر شده اند به شناخت خدا و نعمتهای او اختصاص دارد و اینکه خودشناسی در پرتو خداشناسی محقق می‌شود. چنانکه شاعر می‌گوید:
"آن کس که تو را شناخت جان را چه کند....فرزند و عیال و خانمان را چه کند..." از منظر امام حسین(ع) اگر خدا را بشناسیم و همه وجودمان در حضرت حق ذوب شود دیگر هیچ نیازی به غیر نخواهیم داشت.
* مهمترین دستاورد روز عرفه برای مؤمنان چیست؟
** درک حقیقت هستی، آفرینش خدا و یافتن راه رستگاری در پرتو نیایش و تضرع به درگاه الهی مهمترین دستاورد روز عرفه است و برکات این روز بزرگ در زندگی روزمره ما نیز جریان خواهد داشت، زیرا خداوند در عرفه توبه بندگانش را می‌پذیرد و گناهان گذشته آنها را می‌بخشد و دعا در این روز به اجابت می‌رسد. ضمن اینکه فرصتی ویژه برای امام شناسی هم پیش روی ما قرار دارد و به همین دلیل است که عرفات در برنامه های حج همچون روح حج است و آن قدر اهمیت دارد كه امام صادق(ع) وقوف در عرفه را حج اكبر خوانده اند و تأکید دارند هر كه عرفه را درك كند حج حقیقی را درك كرده است.
نظر شما