در جست و جوی پاسخ به این پرسش سراغ دكتر رضا پيش قدم که با 35 سال سن جوان ترين استاد تمام تاريخ دانشگاه فردوسي مشهد است، رفتیم. ایشان که در سال 1389 به مرتبه دانشياري و در 1392 به مرتبه استادي رسيده و از سال 1387 عضو بنياد ملي نخبگان كشور مي باشند. وی در سال 1389 پژوهشگر برتر كشور در حوزه علوم انساني و در سال جاری استاد برجسته دانشگاه فردوسی شده است.
باتوجه به اینکه تولید مقاله‌ها یکی از شاخص های علمی یک کشور است، آیا صرف تولید انبوه مقاله‌ها موجبات توسعه علمی را فراهم می آورد؟
بی شک جواب این پرسش منفی است، چرا که اگر زیر ساخت ها مطلوب باشد، تولید انبوه و جهت دار مناسب خواهد بود. به طور عادی ما دو نوع رشد داریم: یکی رشد معمولی و دیگری رشد سرطانی. از این رو رشدی که در آن زیر ساخت ها آماده نباشد و افراد از دوران جوانی با طرح مسایل پژوهشی روبه‌رو و درگیر نشده باشند و صرفاً در مقاطع تحصیلات دانشگاهی و برای به دست آوردن امتیاز به تولید مقاله‌ها بپردازند، ثمره ای جز رشد سرطانی ندارد و تنها در صورتی تولید مقاله‌ها توسعه علمی را فراهم می آورد که اصول منطقی و زیرساخت های آن از سوی مسوولان فراهم شده باشد.
آیا تمامی مقاله‌های تولیدی در راستای رفع نیازهای کشور ومرتبط با مسایل روز است؟
در ایران بیشتر مقاله‌ها به قول معروف نوشته می شوند که نوشته شده باشند و متأسفانه اینگونه از مقاله‌ها بیشتر در حوزه علوم انسانی مطرح است که تا حد بسیار زیادی برای کسب امتیازهای دانشگاهی و فارغ از دغدغه های زندگی روزانه می باشد که این خود مشکلی بسیار عظیم است، چرا که تا زمانی در حوزه علوم انسانی حرفی برای گفتن نداشته باشیم، در سایر حوزه ها نیز دچار مشکل خواهیم بود؛ به این دلیل که نظریه سازی و ساخت فرهنگ هر جامعه بر عهده علوم انسانی است. از این رو مقاله‌های تولیدی می بایست با یک چشم به پیشرفت های دنیا و با یک چشم به هویت ایرانی به خلق آثاری منحصر به فرد بپردازند، نه صرفاً تکراری و غیر کاربردی. اما خوشبختانه در چند سال اخیر بتدریج جامعه علمی در حال قدم برداشتن رو به سوی این موضوع است که به تحقیقاتی بپردازد که دغدغه های زندگی امروزه باشد، اما همچنان این روند بسیار آهسته و کند است.
آیا سازمان و نهادی وجود دارد که وظیفه تغییر خط مشی اینگونه مجله‌ها و یا حذف آن ها را از گردونه تولیدهای علمی کشور برعهده داشته باشد؟
بدون تردید ورود به این موضوع از جمله وظایف وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و در گام بعدی دانشگاه های سطح کشور می باشد که در این باره اقدامهای بجایی صورت پذیرفته است، اما باز هم در این بین گاه شاهد کم کاری ها و سهل انگاری هایی می باشیم که ثمره آن رشد قارچ گونه مجله‌ها و در پی آن مقاله‌های بدون بازدهی، بویژه در حوزه علوم انسانی است.
در کشورهای اروپایی روند چاپ مقاله‌ها به چه صورت است؟
در کشورهای اروپایی به طور معمول طرح تحقیقاتی بر اساس یک برنامه ریزی دقیق و بسیار منسجم پیگیری می شود، به نحوی که با هدف و رسالت خاصی به تولید و انتشار مقاله‌ها می پردازند و در این بین حتی مجلس قانونگذاری آنان نیز به حوزه های تحقیقاتی ورود پیدا کرده، خط مشی های منطبق با نیازهای خود را ارایه و پژوهشگران را ملزم به رعایت آن می کند؛ حتی در این کشورها شیوه های صحیح پژوهشی را از دوران کودکی در میان دانش آموزان مدارس خود آموزش می دهند تا پس از ورود به دانشگاه با شیوه های صحیح پژوهشِ منطبق با نیازهای کشور خود آشنایی داشته باشند که این فرآیند متأسفانه در ایران روندی برعکس دارد.
راه گریز از انتشار مقاله‌های بدون بازدهی و تبدیل آن ها به امور کاربردی و منطبق با نیازهای روز چیست؟
مهم ترین راه گریز بی شک جهت دهی صحیح و اطلاع رسانی های سودمند است، به نحوی که سازمان های ذی صلاح به عنوان مثال می توانند با مشخص کردن نیازهای جامعه به تعیین خط مشی برای مجله‌ها و در گام بعد قایل شدن امتیازهایی ویژه برای محققان که در این راستا به تولید مقاله پرداخته و گره ای از گره های جامعه را باز نموده اند، به این هدف دست یابند؛ همچنین یکی از مهم ترین اقدامها بهره برداری بجا و شایسته از مقاله‌های تولیدی می باشد که در سطحی وسیع به اطلاع رسانی درباره مجله‌های غیر معتبر و به اصطلاح ژورنال های سیاه پرداخته شود تا محققان جوان و مستعد در دام آن ها نیفتاده و دستاوردهایشان مورد بی مهری قرار نگیرد که بی شک این امور نیازمند همکاری تمامی سازمان ها و نهادها، به دور از جهت گیری های سیاسی می باشد. از این رو خوشبختانه امروزه یک آگاهی وسیع در سطح کشور و مراکز تحقیقاتی ایجاد شده است که متوجه مشکلات و معایب تولید مقاله‌های انبوه شده اند و در عین حال به سمت راه کارهایی برای خروج از این رشد سرطانی قدم برمی دارند، ولی متأسفانه این فضای فکری و مرحله گذار و ارایه راهکارهای زیرساختی از سوی مسؤولان بسیار طولانی شده است که این مهم خود نیز آثار سویی را به همراه خواهد داشت.
نظر شما