از مخدوش کردن آرم دیگر شبکه ها حین بازپخش یک فیلم، سریال یا مستند در شبکه ای دیگر گرفته تا حذف نام فلان خبرگزاری یا روزنامه در نقل اخبار! این ها اتفاقات چندان نادری در رسانه ملی نیست. شاید کمتر شنیده باشید که در بخش های مختلف خبری صداو سیما و حتی شبکه خبر که بیشترین حجم خوانش و بازتاب اخبار و رویدادهای روز را برای مخاطبین دارد، نامی از منابع خبری داخلی بر زبان گوینده رانده شود. آیا تمام اخبار صدا و سیما تولیدی است؟ آیا اهمیت ذکر منبع خبری فقط الزامی برای روزنامه ها و خبرگزاری هاست؟
 بخش های خبری رسانه ملی، چقدر به این اصل 
حرفه ای پایبندند؟

 یک کارشناس ارتباطات با اشاره به اهمیت ذکر منبع در تولیدهای خبری و ادبی 
می گوید: در بحث اصول اخلاق حرفه ای روزنامه نگاری فرقی ندارد که رسانه مکتوب، مجازی یا دیداری شنیداری باشد، به خاطر رواج امانتداری حتما باید منبع ذکر شود. روزنامه نگاری که مدعی است جامعه را به سمت اخلاق مداری دعوت می کند، باید اخلاقی عمل کند.

دکتر صدیقه ببران معتقد است، رعایت امانتداری در اخبار و حفظ حقوق مالکیت معنوی و سرقت نکردن ادبی از مهمترین ارکانی است که رسانه های حرفه ای باید به آن توجه کنند.

به گفته او در صورت تکرار این سرقت های ادبی و هنری، منبع، اعتبارش را به عنوان رسانه در نگاه مخاطب از دست می دهد؛ حتی در صورت اقتباس، اگر مطلبی به لحاظ ماهوی تغییر نکند و میزان اقتباس بالا باشد باز هم باید منبع ذکر شود.

ببران با اشاره به گستره وسیع مخاطبان رسانه ملی می گوید: صداوسیما در حوزه دیداری شنیداری بلامنازع است، اگر رقیب داشت، متوجه می شد که دارد ضرر می کند.

  از دست دادن اعتماد مخاطب

دکتر علی اصغر محکی، استاد ارتباطات تأکید دارد که موضوع نقل منبع یک ملاک حرفه ای در حوزه عمل رسانه هاست؛ یعنی رسانه ای که مطلبی را بدون ذکر منبع انتشار می دهد، از نظر جلب اعتماد مخاطب دچار مشکل 
می شود، ضمن اینکه از لحاظ معیارهای اخلاق حرفه ای در رسانه ها این کار ناپسند است، رسانه باید امانتدار باشد و منبعی که برای اولین بار خبری را گزارش کرده توسط رسانه هایی که آن را نقل کرده اند، باید ذکر شود.

او به موارد نادری اشاره می کند که رسانه احساس کند ذکر منبع ممکن است، مخاطراتی را برای انتشار دهنده خبر به وجود آورد و مسؤولیت حقوقی انتشار خبر را شخصاً بر عهده می گیرد و نام منبع را نمی آورد. در این صورت نمی توان ایرادی بر آن گرفت، اما درباره اخباری که برای منبع خبر مشکلی ایجاد نمی کند، حتماً باید ذکر منبع صورت بگیرد.

ببران، مشکل اصلی را در نبود نگاه 
حرفه ای در حوزه نظارتی می‌داند و خاطرنشان می کند: شورای نظارت بیشتر به دست سیاسیون است. ضعف اساسی نبود یک انجمن صنفی قوی برای پیگیری امور حقوقی مطبوعات و خبرگزاری هاست.

این استاد دانشگاه یادآور می شود: قاعده این است که اخلاقی تر رفتار کنیم، برای رسانه ای که این سطح از مخاطبان را دارد، ذکر نکردن منبع خبری یا مخدوش کردن آرم شبکه ها، بعید به نظر می رسد.

او بخشی از دلایل این ماجرا را تنبلی خبرنگاران می داند که می خواهند زیرکولر در تحریریه ها بنشینند و تولید نکنند، از سوی دیگر، ضعف مدیریتی وجود دارد که براحتی از کنار ماجرا می گذرند، اما اصرار دارند کار تولیدی خودشان است، در حالیکه شاید خبرنگارشان پایش را به آنجا نگذاشته باشد.

  جای خالی یک انجمن صنفی حامی

گاه خبری روی خبرگزاری ها و روزنامه ها، جریان ساز می شود و صداو سیما دوربینش را برمی دارد و می رود سرصحنه، اما در متن گزارش هیچ اشاره ای به نخستین منبع راوی ماجرا نمی کند. ببران معتقد است رصد دایم اخبار خوب است، اما شکل اخلاقی اینکه نقل کنند اصل خبر از کجا بوده است.

به گفته این استاد دانشگاه نیروهای 
حرفه ای در صدا و سیما کم است و هر کسی وارد این مجموعه می شود، لزوماً کاربلد یا روزنامه نگار حرفه ای نیست. موظفی دارند که پایان ماه n تعداد گزارش و مصاحبه و خبر بدهند چنانکه در خبرگزاری ها و روزنامه ها نیز همین شکل است، خبرنگار  nتعداد مطلب را به شکل آبکی می دهد و بخاطر اینکه معلوم نشود این کار سرقت است، از ذکر منبع هم پرهیز می کند، یعنی دو کار اشتباه را با هم انجام
 می دهد که کار دوم غیراخلاقی تر است. او تأکید
 می کند که اخلاق گرایی باید در همه جا باشد و 
لازمه اش وجود انجمن های صنفی قوی است که بحث حقوقی ماجرا را دنبال کنند.

  شورای نظارتی با حساسیت های سیاسی

محکی نیز معتقد است که قوانین رسانه ای در کشور ما درباره مطبوعات، بسیار سختگیرانه است، اما درمورد رسانه ملی به شورای نظارت، واسپاری شده و آن شورا هم بیشتر به حساسیت های سیاسی و اجتماعی واکنش نشان می دهد تا رعایت نکردن معیارهای حرفه ای.

به گفته او مطبوعات مدام در معرض نقد قرار دارند، چون نسخه مکتوب، ماندگار است، ولی در مورد رسانه ملی کمتر زمینه نقد و پیگیری پیش می آید.

محکی با تأکید بر اینکه ذکر منبع در خبر از سوی هر رسانه ای براساس معیارهای حرفه ای و اخلاقی اعم از مکتوب یا دیداری شنیداری لازم است، می گوید: اگر رسانه ای چنین موردی را رعایت نکند، مخاطب اعتمادش را از دست می دهد و آن رسانه دچار ریزش مخاطب می شود.

او به فعالیت خبرگزاری های صداو سیما که بودجه زیادی را به آنها می دهد، اشاره می کند، از واحد مرکزی خبر و شبکه خبر گرفته تا باشگاه خبرنگاران جوان و واحدهای اطلاعات اخبار شبکه های دیگر و می گوید: اگر این مجموعه وسیع خبری نتوانند به اندازه کافی، اخبار و اطلاعات مورد نیاز صدا و سیما را تولید کنند، از نظر بودجه و امکانات و نیروی انسانی زیر سؤال می رود.

محکی اضافه می کند: شاید ذکر نکردن منبع در اخبار صدا و سیما به دلیل ملاحظات مربوط به بودجه های جاری این
 خبرگزاری هاست که اگر بنا باشد اخبارشان به نقل از منابع دیگری آورده شود، این پرسش پیش بیاید که وجود دستگاه های عریض و طویل واحد مرکزی خبر، باشگاه خبرنگاران جوان و غیره به چه کار می آیند و بودجه آن صرف چه می شود؟

این استاد ارتباطات با اشاره به اهمیت اخبار صداو سیما به لحاظ فراگیر بودن و دسترسی بیشتر مردم به آن، می گوید: رسانه ملی، پژواک گفتمان رسمی نظام نسبت به رویدادهای جاری داخل و خارج کشور است و باید معیارهای حرفه ای انتشار اخبار از جمله ذکر منبع اخبار در آن با دقت نظری بیشتری رعایت شود.