میثم موسایی استاد تمام دانشگاه تهران، دارای دکترای اقتصاد با گرایش اقتصاد اسلامی از دانشگاه تربیت مدرس، مولف بیش از 30 کتاب مختلف در حوزه های اقتصادی، پولی و بانکی از جمله اقتصاد رسانه ها، مبانی اقتصاد توریسم، موضوع شناسی ربا ،  ربا و کاهش ارزش پول، بررسی عملکرد بانکداری بدون ربا در ایران، اصول و مبانی علم اقتصاد،  اقتصاد فرهنگ، بررسی میزان التزام به رفتارهای اقتصادی و... است.

وی بر این باور است که دولت در سال94 با کمبود ارز و کسری بیش از 40 تا 50 هزار میلیارد تومان روبرو می شود.

رئیس انجمن علمی اقتصاد اسلامی ایران با تشریح راهکارهای بلندمدت خروج از شرایط فعلی اقتصاد، راهکارهای کوتاه مدتی را همچون کاهش هزینه های زائد، افزایش عوارض خروج از کشور، حذف ویزا، پرداخت بیشتر مالیات از سوی آستان قدس رضوی، بنیاد مستضعفان و... را مورد تأکید دارد.

 وی با اشاره به تفاوت نوسانات قیمتها با نرخ تورم معتقد است که دولت در تلاش است تا نوسانات قیمتها را کنترل کند که این معنای کنترل تورم نیست. چراکه تورم تعریف و الزامات خاص خود را دارد. سنجش نوسانات قیمتها یک ماه نسبت به ماه قبل، سنجش تورم نیست.

دیگر نظرات این اقتصاددان را در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم در ادامه می خوانید.

 

 تعریف شما از تورم چیست و تورم بر چند قسم است؟

موسایی: تورم عبارت است از افزایش مداوم سطح عمومی قیمتها به معنای کاهش مستمر ارزش پول ملی کشور. اساساً تورم دارای چند ویژگی است: افزایش قیمتها باید جنبه عمومی داشته باشد. خودافزایی و برگشت ناپذیری و استمرار در آن وجود داشته باشد.

چنانچه این افزایش مستمر نباشد و با پرش به بالا و پایین روبرو باشد، تورم نیست.

تورم دارای سه نوع مختلف است. تورم خزنده که در آن سطح عمومی قیمتها به آهستگی افزایش می یابد.

تورم شدید یا تازنده: این نوع تورم شرایطی است که در آن سطح عمومی قیمتها با شدت و سرعت زیاد افزایش می یابد.

تورم بسیار شدید: قاعدتا این نوع تورم، افزار گسیخته است و در آن سطح عمومی قیمتها با افزایش ساعتی و روزانه روبرو است.

 

• تورم ایران از نوع تورم شدید است
• قیمتها بعد از 36 سال حدود 708 برابر شده است

تورم ایران از کدام نوع است؟

تورم ایران از نوع شدید است. متوسط نرخ تورم سالانه در طی 36 سال ، نزدیک به 20 درصد بوده است. این یعنی به طور سالانه متوسط  سطح عمومی قیمتها 20 درصد افزایش یافته است. قیمتها بعد از 36 سال حدود 708 برابر شده است.

 آیا ایران تاکنون تورم بسیار شدید را تجربه کرده است؟

موسایی: ما هرگز تورم بسیار شدید را تجربه نکرده ایم. این شرایط را آلمان پس از جنگ جهانی دوم تجربه کرد که مردم دچار فقر و بی پولی بسیار شدید بودند . ایران کشور غنی و ثروتمندی است . کشاورزی آن متنوع و 4 فصل است. معادن فعال در ایران و...، همه باعث می شود که اقتصاد کارکردهای خود را داشته باشد و ما دچار تورم بسیار شدید نشویم. ما حتی در دوران جنگ و پس از جنگ نیز دچار این تورم نشدیم. از جنگ بیش از 120 میلیارد دلار دچار خسارت شدیم ولی دچار تورم بسیار شدید نشدیم.

تحریمها و ... نیز هزینه هایی برای اقتصاد ما داشته است. هزینه مستقیم و غیر مستقیم سالانه حدود 100 میلیارد دلار است. در این میان باید هزینه فرصتهای از دست رفته را در نظر بگیریم. مثلا عدم بهره بردای از میادین مشترک نفتی  با قطر ، عمارت و...، از این جمله هستند ما به اندازه سهم خود در اثر عدم بهره گیری از این منابع، در عمل از این فرصت و منابع آن محروم هستیم.

تحریمها، تحریمهای ظالمانه ای است و بر خلاف حقوق انسانی و حقوقی است که در همه ادیان به رسمیت شناخته شده است. میزان تحریمها تناسبی با تخلفی که آنها ادعا می کنند ندارد. هر نوع مجازاتی، باید مجازات متناسب با آن جرم را داشته باشد که اصلا از اساس چنین نیست.

 

• سال پایه احتساب تورم در ایران سال 83 است

از شاخصهای تورم بگویید.

موسایی: در بحث محاسبه شاخص قیمتها ، یکسال پایه را در تعیین و شاخص آن  سال را 100 در نظر می گیرند. در ایران سال پایه 83 است.

تسنیم: چرا سال 83 سال پایه است؟ سال پایه باید ویژگیهای خاصی داشته باشد؟

موسایی: سالی را که به عنوان پایه انتخاب می کنند باید از ثبات لازم برخوردار باشد. شرایط عادی باشد و شرایطی خاصی کشور به لحاظ اقتصادی نداشته باشد. بیشترین سبد کالایی در آن باشد. سالی که در آن تحریم اعمال می شود یا سند جدیدی به امضا می رسد که اقتصاد را متأثر می کند نمی تواند سال پایه باشد. سال پایه باید دارای بیشترین نمایندگی را داشته باشد.

به شاخص تورم  و نحوه احتساب تورم اشاره می کردید.

موسایی: برای این کار، GDP برای هر سال را به دست می آوریم. ارزش اسمی تولیداتی که در یک کشور تولید می شود مدنظر است. ارزش آنها به ریال است. کالای نهایی در اینجا مدنظر است.

GDP باید براساس قیمت سال پایه محاسبه شود. کالایی که امسال تولید شده را ضرب در قیمت کالاها در سال پایه می کنیم. GDP اسمی تقسیم بر GDP حقیقی ضرب در 100 می کنیم.

رشد قیمتها را می توان به صورت ماه به ماه، هفته به هفته و فصل به فصل محاسبه کرد. رشد قیمتها نسبت به سال پایه، نسبت به سال قبل، یک ماه نسبت به ماه قبل آن (احتساب متوسط آن) قابل محاسبه است.

آنچه رئیس جمهور آن را به عنوان نرخ تورم ماهانه اعلام کرد، رشد قیمتها نسبت یک ماه به ماه قبل بود و نه تورم. طبق تعریف تورم، آنچه مستمر نباشد تورم نیست. تورم با رشد قیمتها فرق دارد.

صفر بودن نرخ تورم علامت مثبتی است در اقتصاد ایران یا منفی؟

موسایی: وقتی در کشور رشد اقتصاد داریم تورم از سطح پایینی برخوردار است. مثلا در کشورهای غربی مانند آمریکا و برخی کشورهای اروپایی، نرخ تورم نزدیک به صفر است و این در مورد ایران صدق نمی کند.

چنانچه تورم تا 3 درصد را بپذیریم. افزایش قیمتها سود بنگاهها را افزایش داده ، سرمایه گذاری را تحریک می کند.

با شرایط تورمی ایران، چنانچه رشد قیمتها در ماههای مختلف صفر باشد، نشان از ثبات قیمتها دارد و می توان آن را مثبت ارزیابی کرد. هرچند خود حکایت از رونق کمتر اقتصادی دارد.

 

• متوسط سالانه نرخ تورم در ایران در 36 سال اخیر 20 درصد است

چرا آمارهایی که برای نرخ تورم از سوی مراکز مختلف اعلام می شود با هم متفاوتند؟

موسایی: احتساب تورم براساس شاخص لاسپیرز با شاخص پاشه، نتایج مختلفی را حاصل می کند. از هر دو یکی برای عمده فروشی و خرده فروشی استفاده می شود. در ایران بیشتر از لاسپیرز استفاده می شود.

در بحث محاسبه تورم باید اصل بر صحت اطلاعات باشد. کالاهایی نیز که در سبد سنجش تورم در نظر گرفته می شود بین 300 تا 500 قلم کالا است که باید بالای 95 درصد کالاها را پوشش دهد.

نرخ تورم برای مصرف خانواده ها متفاوت است. سبک زندگی مصرف کننده در میزان نرخ تورم موثر است. نرخ تورم در ایران متناسب با سبک زندگی یک خانواده کارگر بورژوا، کشاورز و... محاسبه نمی شود.

همچنین شاخصها برای تولیدکننده ، عمده فروش و خرده فروش فرق دارد.

نرخ تورم پس از انقلاب به طور متوسط 20 درصد بوده است. تورم در بالاترین نرخ خود در ایران مربوط به سال 73 است که نرخ تورم به دلیل جهش ارز در آن سال 49.4 درصد بوده است.

بعد از آن بالاترین میزان نرخ تورم مربوط به سال 91 است که این نرخ به بالای 40 درصد رسید ولی هرگز میزان آن به میزان نرخ تورم سال 73 نرسید.

 

• دولت فعلی توانسته نوسانات قیمت را کنترل کند و اینها کنترل تورم نیست

از آثار تورم بگویید و اینکه دولت تا چه حد توانسته تورم و آثار آن را کنترل کند؟

موسایی: نرخ تورم دارای آثار و ابعاد اجتماعی و اقتصادی بسیاری است و بر تولید درآمد و توزیع ثروت اثرگذار است. در شرایط تورمی افراد سعی می کنند دارایی های نقدی خود را کاهش داده و اموال غیرنقدی را افزایش دهند که این مسأله خود به خود سبب می شود تا سطح قیمتها افزایش یابد.

آثار سوء تورم بر پس انداز و مصرف مردم است.  در چنین شرایطی تمام افرادی که سرمایه نقدی خود را به صورت پس انداز نگه می دارند ضرر می کنند. تورم همچنین بر نوع مصرف، تصمیم بنگاهها و بلاتکلیفی آنها، موازنه پرداخت، میزان صادرات و.. اثر منفی می گذارد.

آثار اجتماعی تورم شدیدتر است، به طوری که طبقات جدید شکل می گیرند طبقه متوسط به سمت فقر حرکت می کند. گروه بسیار کمی به طبقه ثروتمندان تبدیل شده و ثروتمندان هر روز ثروتمند می شوند و گروه زیادی به طبقه فقرا تبدیل می شود. چنین شرایطی باعث ناامیدی و بی ثباتی شده و به مانع اصلی رشد و توسعه منجر می شود.

دولت فعلی توانسته نوسانات قیمت را کنترل کند و اینها کنترل تورم نیست.

تلاش برای کنترل تورم، به قیمت رکود بوده است. اشتغال ایجاد نشده و نرخ رشد 8 درصد محقق نشده است.  با رقم پایین نرخ رشد روبرو هستیم. آنچه رخ داده متفاوت با دولت قبل نیست، ثبات آن متفاوت است.

اصل انتخاب دولت جدید بر توافق  در مذاکرات است. آنچه تاکنون رخ داده نیز در حدی نیست که اقتصاد را بر ریل رشد و توسعه اقتصادی وارد کند.

 

• می توان سالانه 20 میلیارد دلار از طریق توریسم کسب درآمد کرد

 برای بهبود شرایط فعلی چه باید کرد؟

موسایی: عمده تصمیمات اتخاذ شده در حوزه صنعت، کشاورزی، خدمات و.. باید طوری باشد که کشور در بلند مدت رشد داشته باشد.

ما تلاشمان در بلند مدت باید روی عرضه و نیز ارتقای بهره وری نیروی کار و سرمایه  متمرکز باشد. این تلاشها به معنای بهبود فضای کسب و کار است. وقتی وضعیت عرضه تغییر کند ، وضعیت تورم و بیکاری نیز تغییر خواهد کرد.

هدفگذاری کشورهای غربی معمولا به این شکل است که بیکاری و تورم را 3 درصد و رشد اقتصادی را بالای 3 درصد در نظر می گیرند.

باید با یک مدیریت صحیح از همه ظرفیتهای خالی کشور بتوان استفاده کرد. تحقق رشد اقتصادی 8 درصد یک دفعه ممکن نیست. این میزان رشد نیازمند مقدماتی است. باید در طول دوره زمانی هدفگذاری شود و به تدریج به آن رسد. توسط اندیشمندان و صاحبنظران مشکلات بیان شود و ضمن رصد شرایط، به اصلاح و حل مشکلات پرداخت.

در اشاره به راهکارهای کوتاه مدت باید بگوییم. ما در شرایط تحریم هستیم. روزانه بدون معیانات نفتی یک میلیون بشکه و با میعانات نفتی یک میلیون و 300 هزار بشکه در روز نفت می فروشیم. این یعنی روزی 50 میلیون دلار و در ماه یک و نیم میلیارد دلار و در سال کمتر از 20 میلیارد دلار. در این 30 سال اگر درست برنامه ریزی کرده بوده بودیم آنچه از نفت به دست می آید به راحتی از طریق صنعت توریسم  قابل حصول بود. یعنی تنها 20 میلیارد دلار در سال از توریسم حاصل می شد.

باید در شرایط کنونی اقتصادی، باید به 30 میلیارد دلار قاچاق کالا در سال نیز اشاره کرد که خود رقم بالایی است.

ساختار اقتصادی کنونی ایران همراه با فساد است. فساد خودش را تولید می کند. هزینه های آن بالاست و این شرایط اقتصادی را بدتر می کند. فساد و رانت کارکردی شده است. یعنی فساد دارای کارکرد اقتصادی شده است. حتی کار به حدی رسیده که حذفش ممکن است اثرمنفی داشته باشد.

برای بهبود شرایط ، ضمن تغییر ساختارها، نیاز به حضور افراد لایق است که از کانال منافع و... به پست نرسیده باشند بلکه مبتنی بر لیاقت و شایستگی این جایگاه را کسب کرده باشند.

در حال حاضر ما با بیکاری آشکار 10 درصد و بیکاری پنهان 30 درصد روبرو هستیم. همچنین کشور دارای 3 میلیون معتاد است. متوسط سالانه نرخ تورم 20 درصد است و بیشترین تورم نیز در محصولات غذایی رخ می دهد. قطعا نرخ تورم که اعلام می شود مشمول محصولات غذایی نیست.

دولت در سال 94 با کمبود ارز و کسری بیش از 40 تا 50 هزار میلیارد تومان روبرو می شود.

 

 در چنین شرایطی راهکار کوتاه مدت اقتصادی چیست؟

موسایی: راهکار کوتاه مدت کاهش هزینه های زائد است. در اقتصاد مقاومتی باید سفرهای خارجی را به حداقل رساند. اینگونه سفرها با هیأتهای همراه بسیار، همچنین برگزاری همیاشهای بی اثر و سایر امور تشریفاتی زائد  مانند خرید دکوراسیون ویژه مدیران و... ممنوع شود. با اختصاص پاداشهای میلیونی و میلیاردی ویژه مدیران برخورد شود و این کار عاری از هرگونه استثنا باشد.

عوارض خروج از کشور باید افزایش یابد تا تقاضا برای خروج از کشور کاهش یابد و مصرف ارز کاهش یابد. ورود به کشور بدون هزینه شود . تا حد امکان و با همکاری دوسویه با برخی کشورها، ویزا حذف شود. دولت برای سال 94 می توان اعلام کند کشورهایی که درآمد سرانه اشان مثل ایران یا بیشتر از آن است ، بدون ویزا وارد ایران شوند. تا حد امکان باید بتوان این مسأله را به سویه دوطرفه تبدیل کرد. به خصوص در مورد کشورهای همسایه.

در بحث حذف ویزا، مشکلات امنیتی نابجاست. ایران اطلاعات قوی دارد و هزینه های حذف ویزا کمتر از هزینه هایی است که در حال حاضر به اقتصاد ایران تحمیل می شود. حذف ویزا می تواند درآمد بیشتری را از آن ایران کند.

باید مالیات تجاری افزایش یابد. برخی بنگاهها مانند آستان قدس رضوی، بیناد مستضعفان و... باید مالیات بیشتری بدهند یا حتی مالیات سال آینده را یکسال زودتر به دولت بپردازند.

در بلند مدت باید روی عرضه کار کرد. کاهش هزینه ها در کوتاه مدت یک راه حل موثر است. در این مدت انجام یکسری اقدامات غیراقتصادی ضروری است.  از جمله انجام مذاکرات است. حذف تحریمها می تواند امید را به اقتصاد برگرداند. گرچه تحریمها یکباره حذف نمی شود ولی حداقل به لحاظ روانی بسیار موثر است.

شرایط بعد از مذاکرات ایده آل نیست ولی به یاری فضای ایجاد شده می توان کشور را برای یک اقتصاد بدون نفت در بلندمدت آماده کرد.

از دیگر اقدامات حذف یارانه کسانی است که به آن نیاز ندارند. یکسری افراد از جمله کسانی که درآمد بالای 5 میلیون دارند و نیز مدیران، مسئولان، نمایندگان مجلس، اساتید دانشگاه و... باید از لیست یارانه بگیران حذف شوند.

استفاده از تجربه سایر کشورها در مدیریت بهتر یارانه ها موثر است.

یک راه موثر دیگر این است که توزیع  یارانه ها از کانال کمیته امداد امام خمینی صورت گیرد تا افراد از این طریق ثبت نام کنند.

در حال حاضر پرداخت یارانه ها یعنی از جیب مردم به آنها یارانه دادن. باید با تقویت این باور، دولت جسارت حذف افرادی که نیازمند نیستند را بیابد.

یارانه ها به روستاها و شهرهای زیر 10 هزار نفر می تواند اختصاص یابد. در شهرهای بالای 10 هزار نفر، به کارگران، سربازان، زنان سرپرست خانوار و دانشجویان متأهل و کارمندان زیر خط فقر تعلق یابد.

باید تأکید کنم که دستگاه متولی این کار باید دائم تغییرات را رصد کند و متناسب با تغییرات به آنها یارانه پرداخت شود.