صنایع کوچک و متوسط صنایعی هستند که براساس تعداد کارکنان،میزان سرمایه و میزان سهم مالکیت خصوصی در کشورهای مختلف تعاریف‌ متفاوتی دارند.در کشور ایران برخی کارگاه‌ها با کارکنان کمتر از10  نفر را کوچک و برخی تعداد کارکنان زیر 50نفر را شاخص صنایع کوچک گرفته‌اند که این تفاوت دیدگاه در آماردهی تفاوتهایی را بروز می‌دهد.صنایع کوچک در ایجاد اشتغال و ارزش افزوده در راستای توسعه کشور،نقش اساسی‌ بازی می‌کنند.سیر تاریخچه صنایع کوچک و متوسط در بعد از انقلاب حاکی از کم توجهی دولت به این بخش و اهمیت روزافزون به صنایع بزرگ است‌ که با توجه به اهمیت صنایع کوچک و متوسط در استراتژی توسعه درون‌زا به نظر می‌رسد که این بخش نیازمند توجه همه‌جانبه و بازنگری می‌باشد. در گفتگوی پیش رو با کارشناان اقتصادی و کار آفرینان  ضمن بازگویی نقش صنایع کوچک و متوسط،مشکلات فراروی این صنایع بررسی می شود.

***شعارها فقط شعار بود

دکتر حیدر داودی اقتصاد دان با اشاره به اینکه حمایت از صنعت  و تولید  ازاولویت های  برنامه های پنج ساله چشم انداز و ابلاغیه اقتصاد مقاومتی است اظهار داشت :در اولویت بودن حمایت از صنایع بسیار مهم است اما این میبایست به این مسئله اهتمام داشت که حمایت مورد نظر  تا چه حد عملیاتی و اجرایی شده است . با بررسی وضعیت اسفناک صنایع مختلف در سالهای گذشته و تعطیلی  بیش از ده هزار واحد تولیدی و کاهش ظرفیت کارکردی تولیدات و صنایع کوچک که بین 30 تا 50درصد تتنزل داشته می توان خاطر نشان کرد که شعارهای داده شده از سوی مسئولان آن چنان که باید محقق نشده است.

وی با بیان این موضوع که در کشورهای توسعه یافته به لحاظ حمایتی تفاوتی بین صنایع کوچک و بزرگ قائل نمی شوند گفت: آنچه که مسلم است  صنایع کوچک نیازهای صنایع بزرگ را تامین می کنند ضمن اینکه  در بخش هایی ، صنایع کوچک  نیازهای مصرف کنندگان را به صورت مستقیم تامین می کنند.  صنایع کوچک به دلیل بهره برداری سریع و دوره سرمایه گذاری  کوتاه تر  در توسعه اقتصاد نقش موثری را ایفا میکنند ، بنابراین با توجه به  مزیت های یاد شده لازم است صنایع کوچک بیش از پیش مورد توجه قرار بگیرد ، برخی از صنایع بزرگ به دلیل اینکه سالهای منتظر تخصیص بودجه های کلان بوده اند به اهداف خود دست نیافته اند همچنین برخی از صنایع بزرگ در مقطع زمانی خاصی  توجیه اقتصادی داشته اند و به  مرور زمان  توجیه اقتصادی خود را از دست داده اند و تشکیلات ماشین آلات و ساختمانها به عنوان سرمایه های غیر قابل استفاده تبدیل شده اند .در چنین حالتی استهلاک سرمایه طرح را از توجیه انداخته و به دلیل استفاده از تسهیلات بانکی انباشت اقساط معوق این واحدها را از پا در می اورد بنابراین با توجه به اینکه صنایع کوچک نیازمند سرمایه ها و تزریق نقدینگی های کلان نیستند حمایت از آنها می تواند در توسعه اقتصادی نقش مثبتی را ایفا کند.

***صنایع کوچک لابی ندارند

دکتر علی محمودی اقتصاددان و تولید کننده ، توسعه صنایع کوچک را عامل اشتغالزایی دانسته می گوید: صنایع کوچک در همه جای دنیا از اهمیت ویژه ای برخوردار است  بی تردید میزان جذب اشتغال در صنایع کوچک نسبت به  صنایع بزرگ کم تر است اما سرعت جذب و امکان پایداری اشان قابل توجه است ، همچنین این صنایع می توانند  سیاست های صنعتی و تولیدی خود را در زمان کوتاهی تغییر دهند که این مسئله مزیتی برای صنایع کوچک محسوب می شود.متاسفانه صنایع کوچک در سالهای اخیر به دلیل  عدم برخورداری از قدرت و نفوذ لازم و نیروهای پیگیری  و  نداشتن لابی های حمایتی  معمولا به تنهایی با مشکلات مقابله کردند در حالی که  صنایع بزرگ به شرکت ها و سازمان های دولتی وابسته بوده  و از این طریق با فشار بر دولت ، بودجه و منابع کلانی را به خود اختصاص داده اند  در حالی که در صنایع کوچک چنین روندی رخ نداده و در امرحمایت از آن کوتاهی صورت گرفته است.

این کارشناس مسائل اقتصادی که خود تولید کننده و صادر کننده است ، می افزاید: بارها این موضوع مطرح شده است که برای توسعه صنایع کوچک  شهرک های صنعتی گسترش می یابد و توان صادراتی صنایع کوچک ارتقاء داده می شود اما به منصه ظهور نمی رسد مسلما در سالهای گذشته به دلیل عدم تخصیص یارانه تولید صنایع کوچک با مشکلات اساسی دست و پنجه نرم کردند در حالی که قرار بود صنایع و تولیدات  سهم 30درصدی از منابع هدفمندی را در اختیار داشته باشند نه تنها چنین مسئله ای محقق نشد بلکه سرمایه گذاران موفق به تامین منابع حود نشدند . طبق آمارها  در سال گذشته 1100میلیارد تومان به حمایت از صنایع اختصاص یافت که مبلغ قابل توجهی نبود اما  خوشبختانه در سال جاری این مبغ  به 5200میلیارد تومان  افزایش یافته است. به نظر می رسد دولت یازدهم باید از اتفاقات سالهای گذشته را مورد توجه قرار دهد افزایش قیمت حامل های انرژی و عدم تخصیص یارانه مناسب به واحدهای صنعتی و تولیدی ،نوسانات ارزی و قیمت تمام شده مواد اولیه و دستگاه ها صنایع کشور را به مرز نابودی کشاند از این رو تصمیم و سیاست های دولتی و رویکرد مناسب برای حمایت از صنایع کوچک می بایست مورد توجه قرار بگیرد.

***محرومیت زدایی صنایع کوچک

دکتر کمال سخدری استاد دانشگاه و متخصص در حوزه کار آفرینی با بیان اینکه ساماندهی صنایع کوچک بسیار ضروری است تصریح کرد: صنایع کوچک به دلیل قابلیت راه اندازی سریع توانایی محرومیت زدایی دارند و می توانند در استان ها و شهرستان های دور افتاده و محروم موجب اشتغالزایی و کار آفرینی شوند. صنایع بزرگ برای تاسیس و ادامه حیات به ملزوماتی چون بودن  در کنار منابع مواد اولیه  یا  پایانه های صادراتی یا  بازارهای مصرف نیازمندند  اما صنایع کوچک به دلیل توزیع بازارهای مصرف و تولیداتی که مستقیما به دست مصرف کنندگان می رسد از مزیت های خاص خود برخوردارند . البته هر واحد تولیدی می بایست توجیه اقتصادی داشته باشد . توسعه و گسترش صنایع کوچک در مناطق محروم با کمک های دولتی قابل توجیه است .

استاد کار آفرینی با اشاره به نقش صنایع بزرگ در نادیده گرفتن صنایع کوچک اظهار داشت:  به دلیل سرعت پایین خصوصی سازی در ایران اکثر صنایع بزرگ در اختیار دولتی ها و شبه دولتی ها قرار دارد بی تردید در چنین فضایی سهام داران و سرمایه داران   منابع را به سمت صنایع بزرگ هدایت می کنند از طرفی بانکها قوانین دست و پا گیر و سرسختانه ای در برابر  صنایع کوچک از خود نشان می دهند  ، صنایع کوچک که با نهادها و شرکتهای دولتی رابطه ای ندارند در تضمین تسهیلات دچار مشکل شده  و بانکها به دلیل شرایط اقتصادی و مشکلات موجود در صنعت کشور از ارائه وام به صنایع و  کارخانه جات و کارگاه ها ی کوچک معمولا حساسیت به خرج می دهند و دنبال وثایق ملکی هستند که قابلتی نقد کنندگی بالایی داشته باشد از طرفی برخی از  بانکها خصوصی شده  ومی بایست  در مقابل سهام داران خود  پاسخگو باشند و  سودآوری و منافع سهام داران خود را به حداکثر برسانند در چنین وضعیتی که کشور از ثبات اقتصادی برخوردار نیست و صاحبان صنایع کوچک از سرمایه و حمایت های لازم برخوردار نیستند بانکها توجه چندانی به ارائه تسهیلات به صنایع کوچک از خود نشان نمی دهند بنابراین  دولت می بایست با نظارت و ارائه یارانه ، میزان سود تسهیلات صنایع را با حمایت یارانه ای کاهش دهند .

 وی افزود: صنایع کوچک می توانند تولیدات خود را تغییر دهند و از انعطاف خاصی برای  تعویض  مشتریان و تغییر نیازهای بازار برخوردارند مسلما انعطاف پذیر بودن بخش تولید در صنایع کوچک  ابزار و امتیاز مهمی است که می تواند در  تحولات بازار نقش اساسی داشته باشد . متاسفانه صنایع کوچک تا کنون  در غربت خودخوری کرده و  در مراجعاتی که به بانکها دارند کسی به خواسته آنها گوش نداده است و آنچه مشهود است صنایع بزرگ فضا را از دست صنایع کوچک می گیرند. بنابراین نیاز است دولت و مجلس با تصویب قوانین و پیش گرفتن سیاست های مناسب و کاربردی  از صنایع کوچک حمایت  کنند .این صنایع با توجه به قشری که متولیان آن هستند و با عنایت به اینکه  معمولا در شهرها و شهرک های صنعتی قابل گسترش و راه اندازی هستند و  مردمی ترین صنایع محسوب می شوند صنعتی  که از دل مردم درآمده  حتما نیاز به حمایت دارد .

این کارشناس خاطرنشان میکند: درصورتی که صنایع کوچک  تحت فشار باشند و ورشکسته شوند  افراد دیگری که مایل به سرمایه گذاری در این حوزه هستند و توان کارآفرینی وکسب و کار دارند  دلسرد شده و بر ذائقه های تحریک پذیر جامعه  که به سمت کار آفرینی حرکت می کنند تاثیر منفی می گذارد ونتایج منفی سرمایه گذاری و عدم حمایت های لازم از تولدی کنندگان  انرژی و سرمایه های مردم را به سمت بازارهای دلالی و غیر مولد هدایت می کند. بی تردید زمانی که تولید کننده ای  صنعت کوچکی را راه اندازی کند و  در این راه منابع خود را از دست  بدهد ،رفاهش را  از دست داده  و سرمشقی می شود برای عدم سرمایه گذاری  در تولید و کسب و کار  بنابراین سرمایه ها  به سمت بازارهای دلالی غیر مولد هدایت می شوند  و بدین صورت اقتصاد کشور  به باتلاق بزرگی به نام بازار دلالی فرو می رود .  

دکتر سخدری تصریح کرد: در دولت گذشته در نوسانات ارزی برخی  سرمایه های خود را به سمت خرید طلا دلار و سکه سوق دادند  و این مسئله را باید فاجعه ای برای اقتصاد کشوردانست . وقتی که تجار کارمندان و زنان خانه دار همه و همه به سمت بازار دلالی و خرید دلار و ارز هدایت شوند باید گفت فاتحه نظام تولید کشور خوانده شده است  و اینها  نشانه های خطرناکی است درخصوص به منجلاب رفتن اقتصاد کشور. بنابراین لازم است تولید کنندگان از ابتدا تا انتها موردحمایت همه جانبه دولت قرار بگیرند حمایت هایی اعم از برخورداری از  اطلاعات مناسب ،شناسایی بازارها ،حمایت در خرید و تجهیز کارگاه ها ،و ارائه تسهیلات .  بی تردید اگر کارآفرینان و تولید کنندگان فعلی کشور از امر تولید به سود مناسب برسند بقیه افراد که دارای سرمایه های کوچک هستند به سرمایه گذاری در بخش تولیدی رغبت نشان داده  و از لحاظ اقتصادی کشور به رشد و توسعه مناسب خواهد رسید.