این در حالی است که کشاورزی بخش عمده ای از اقتصاد کشور را تشکیل می‌دهد و غفلت از آن نه تنها معیشت خانواده بزرگ کشاورزان را به خطر می‌اندازد، چه بسا امنیت غذایی جامعه را هم تهدید می‌کند. از این رو و در چنین شرایطی، مدیریت منابع آبی و کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی یک ضرورت به شمار می‌آید. بر این اساس و برای دستیابی به هدف یادشده، به کارگیری ارقام مقاوم به خشکسالی و سرما به عنوان بهترین راهکار علمی تلقی می‌شود، راهکاری که البته وزارت جهاد کشاورزی کاملاً به آن باور دارد و از یکی دو دهه قبل نیز اجرای آن را در دستور کارش قرار داده است.

با این وجود پرسش اساسی این است که آیا وزارت جهاد کشاورزی و به عبارت بهتر سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی به عنوان متولی اصلی این حوزه تا کنون توانسته است ارقامی را با مشخصات یاد شده معرفی و انتظارها را برآورده کند؟

  تحقیقات خوب، ترویج و آموزش بد

رئیس سازمان نظام مهندسی کشاورزی استان تهران در این زمینه به قدس می‌گوید: در مجموع سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی در بخش تحقیقات تا حد قابل توجهی موفق بوده و بهترین دلیل برای اثبات این ادعا، افزایش میزان تولید گندم در کشور است. در واقع وقوع این اتفاق بدون معرفی ارقام جدید مقاوم به خشکسالی و سرما از سوی این سازمان ممکن نبود. یعنی افزایش میزان تولید قطعا به خاطر یافته هایی بوده که محققان ما داشته‌اند، اما نکته اینجاست که تا کنون تحقیقات، زیاد انجام شده، اما چندان کاربردی نشده و در اتاقهای تحقیقاتی مانده اند، در حالی که جامعه به آنها نیاز دارد.

مهندس علیرضا بزرگی با تأکید بر اینکه بخش تحقیقات سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی خالی از اشکال نیست، می‌افزاید: یک اشکال این است که تحقیقات باید دانش محور باشد. یعنی بهره بردار و سرمایه گذار باید دردشان را بگویند و محققان هم به دنبال راهی برای درمان باشند، این درحالی است که به دلیل دولتی بودن بخش تحقیقات، این اتفاق به خوبی نمی‌افتد و آن ارتباطی که لازم است بین تولید کننده و محقق باشد، وجود ندارد.

وی می‌افزاید: اشکال دیگر بر می‌گردد به ضعف بخش ترویج سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی. در واقع حتی اگر بین تولید کنندگان و محققان ارتباط کافی وجود داشته باشد، باز برای انتقال یافته ها نیاز به عامل و حلقه سومی به نام مروج است؛ حلقه ای که به نظر می‌رسد گم شده است. یعنی به خاطر ناتوانی بخش ترویج، یافته های محققان یا به تولیدکنندگان انتقال نمی یابد یا بسرعت این اتفاق نمی افتد.

وی می‌گوید: در مجموع در چند سال اخیر  این سازمان در بخش تحقیقات موفق بوده، اما در آموزش و ترویج توفیقی نداشته است، زیرا دولت می‌خواهد این دوحوزه را در دست بگیرد، درصورتی که سازوکار آن را ندارد. در واقع وزارت جهاد کشاورزی در روستاها و دهستانها از کمترین نیرو ی انسانی برای پیشبرد طرحهایش برخوردار است و در بدنه ستادی بیشترین نیرو را دارد، بنابراین امور به خوبی پیش نمی رود.

 «تحقیقات» به روز نیست

قائم مقام دبیر کل خانه کشاورز هم معتقد است: اگر سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی تلاشهایی را برای معرفی ارقام مقاوم و کم آب بر در بخشهای مختلف کشاورزی از جمله زراعت داشته است، اما به صراحت باید گفت که نتوانسته انتظارها را برآورده کند.

دکتر عنایت ا... بیابانی با اشاره به اینکه بخش تحقیقات نتوانسته مطابق با استانداردهای دنیا به روز شود، می‌گوید: البته در این ارتباط عوامل مختلفی از جمله نبود سرمایه گذاری کافی و ارتباط نداشتن با محققان و دانشمندان دنیا دخیل هستند.

وی با تأکید بر اینکه کشاورزان به خاطر ناتوانی این سازمان در یک دهه اخیر بهره چندانی از نتایج و یافته های علمی محققان کشاورزی نبرده اند، تصریح می‌کند: البته ارقام کم آب بر ومقاوم به خشکسالی و سرما داشتیم، اما اینکه اینها تا چند درصد در کاهش مصرف آب تأثیرگذار بوده اند، خیلی روشن نیست.

وی می‌افزاید: بذرهایی که معرفی می‌شوند، باید اصلاح شوند و نیز مقاوم و دارای دیگر شاخصهای لازم برای بهره وری بیشتر باشند، در حالی که ما نتوانستیم همگام با شرایط بحرانی کشور در بحث آب پیش برویم.

وی با بیان اینکه برای پیشرفت در بخش تحقیقات نیاز به سرمایه گذاری بیشتر و دستیابی به علم روز احساس می‌شود، می‌گوید: به هرحال به روز نبودن در این بخش سبب شده تا ما از آب و از بذرهای مقاوم به خشکسالی و سرما چندان بهره ای نبریم. ضمن اینکه بخش ترویج که باید دستاوردهای محققان کشور را به تولید کنندگان انتقال بدهد، عملکرد مثبتی نداشته است.

  ارقام جدید به کشاورزان نمی‌رسد

هرسال در هفته جهاد کشاورزی مسؤولان سازمان تحقیقات، ترویج و آموزش کشاورزی ارقام جدیدی را معرفی می‌کنند، ارقامی که خیلی از کشاورزان یا از وجود آنها بی اطلاع هستند و یا به خاطر کمبود وگرانی آنها در بازار به دست کشاورزان نمی رسند و این گونه امکان کشت آنها در ظرفیتی که وجود دارد، نیست.

بیابانی در این ارتباط می‌گوید: رد کردن همه تلاشهای سازمان تحقیقات دور از انصاف است. کارهایی صورت گرفته است اما این ارقام معرفی شده پاسخگوی نیاز بسیاری از کشاورزان نیست. ما هنوز در بخش مقررات مربوط به ورود بذرها مشکل داریم.

باید در این بحث و همچنین مقررات قرنطینه ای بازنگری صورت گیرد. واقعیت این است که ارقامی که معرفی می‌شوند، به آن شکلی که انتظار است، در اختیار عموم کشاورزان قرارنمی گیرد.

  قابل دفاع است

رئیس سازمان تحقیقات، ترویج و آموزش کشاورزی اما عملکرد سازمان متبوعش را قابل دفاع می‌داند و می‌گوید: در واقع به همان اندازه ای که در این بخش سرمایه گذاری شده، خروجی داشته است.

دکتر زند با انتقاد از اینکه در ایران برای تحقیقات، سرمایه گذاری زیادی نمی شود، تصریح می‌کند: سهم کنونی تحقیقات از تولید ناخالص ملی نیم درصد است، این در حالی است که این رقم در ترکیه یک درصد و بودجه‌ای که برای تحقیقات در بخش کشاورزی این کشور لحاظ می‌شود 17 برابر کشور ماست.

وی نگاه فعلی دولت به بخش تحقیقات را در شأن این بخش نمی داند و می‌گوید: طبق برنامه توسعه باید سهم تحقیقات از تولید ناخالص به چهار درصد برسد. به هر حال اگر می‌خواهیم در بخش تحقیقات در سطح دنیا رقابت کنیم، باید دولت بیشتر از این بخش حمایت کند.

زند، یکی از مهمترین سياستهاي وزارت جهاد كشاورزي را مقابله با كمبود آب از طريق بهينه كردن مصرف آب و معرفی ارقام جديد و مقاوم به تنش خشکی می‌داند و می‌گوید: بر اساس آن در نظر داریم سالانه 25 تا 30 رقم جديد زراعي را رونمايي كنیم. ضمن اینکه تاكنون در بخش زراعت ايران 52 رقم توسط مراکز تحقیقاتی به کشاورزان معرفی و هر سال حدود10 رقم جدید به این بخش اضافه و جايگزين 10 رقمی که از رده خارج شده اند، می‌گردد.

وی در پاسخ به این پرسش که آیا ارزیابی‌ای صورت گرفته تا مشخص شود که ارقام جدید تا چه اندازه در کاهش مصرف آب تأثیر داشته‌اند؟ می‌گوید: ما برای تک تک ارقام مقاوم به خشکسالی آنالیز داریم، به طوری که کاملاً مشخص است که یک رقم مقاوم چقدر کاهش مصرف آب دارد. مثلاً رقم جدید ذرت از یک دوره آبیاری بی‌نیاز است.

وی در پاسخ به کسانی که معتقدند، بخشهای ترویج و آموزش سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی می‌لنگد، می‌گوید: این سازمان در 115 موضوع فعالیت می‌کند که به طور قطع در تعدادی از آنها در دنیا سرآمد است و در تعدادی وضعیت مناسبی دارد و در موضوعهایی هم عقب است. مثلاً ما درمعرفی ارقام گندم در دنیا حرف برای گفتن داریم یا بتازگی رقم جدیدی از چغندر قند معرفی کردیم که در دنیا بی سابقه است.