به گزارش قدس انلاین، ازدواج در بین اقوام مغول، امری مهم و تعدد زوجات بسیار عادی بود. یعنی هر مرد مغول هر تعداد همسر را که می توانست نگهداری کند، اختیار می کرد ولی همیشه اولین همسر به منزله ی بزرگترین و مهمترین همسر شناخته می شد و رسم بود که عروس هدایایی به خانواده ی شوهر تقدیم می کرد. بر این اساس رسم مغول چنین بود که عروس به خانه ی همسر خود جهیزیه می آورد که برحسب ثروت قبیله ی پدر متفاوت بود. در این باره دکتر شیرین بیانی می نویسد: آداب و رسوم ازدواج در نزد مغول ترتیبی خاص داشته که منطبق با مقتضیات و خواسته های قبیله ای بوده است. پسران و دختران بسیار زود ازدواج می کردند. زمانی که تموچین (چنگیز) بیش از نه سال نداشت، پدرش برای یافتن همسری برای او، پسر را برداشت و به نقاط دوردست سفر کرد. هنگامی که دختر دایی ساچان از ایل انگقیرات را خواستگاری کرد، دختر ده سال داشت. یک سال بیش از تموچین. البته دوران نامزدی چنگیز چند سالی به طول انجامید که دلیل آن کودکی دختر و پسر نبود، بلکه گرفتاری های خان آینده پس از مرگ پدر دلیل تاخیر در کار ازدواج گردید. با این حال معمولا دوران نامزدی یک سال به طول می انجامید.

در دوره ی ایلخانی هنگامی که سلاطین تصمیم به ازدواج می گرفتند، نامه های خواستگاری رد و بدل می کردند که ترتیب خاصی داشت. در یکی از آن ها می خوانیم:

«بر رای جهان آرای و فکر صواب فرمای مخفی نماند که از آنگاه باز که دست قدرت رب العالمین در تخمیر طینت ابوالبشر آدم صلوات الله وسلامه علی شروع فرمود و گفت: خمرت طینه آدم بیدی اربعین صبا انک؛ تا بقای نسل را امتداد باشد و از هر مولودی که موجود شود آثار قدرت و عظمت و ایجاد موجد علی الاطلاق جل ذکر و عّم شکره جهانیان را واضح و لایح گردد؛ قاعده ی امتزاج و ازدواج در بین نوع امری واجب، قضیه ی متحتم گردانید. بنابراین مقدمه اگر داعی دولتخواه خواهان آن باشد که در سلک اولاد آن حضرت انخراط یابد و یکی از کرایم خاندان سلطنت و پادشاهی بر وجه حکم شریعت اختصاص گیرد و رای همایون که مهبط انوار فیض لایزالی الهی است اتمام آن را تکفل فرموده، اجازت شریعت به عقد مناکحت و تکمیل مواصلت ارزانی دارد، از کمال دینداری و وفور مخلص نوازی آن حضرت مستبعد ننماید و دولتخواه در باقی عمر از جاده ی موافقت انحراف نجوید و اشارت آن حضرت را که مقرون به رضای الهی باشد متابعت واحب شناسد:

ترا گر چو منی فرزند باشد                    یقین میدان که دوران بنده تُست

 غلط گفتم که چرخ و اخترانش               اسیر افتاده و افکنده ی تست

بر زیادت ابرام اقدام نمودن نوعی از انبساط است. تمام امور و جمهور منوط با رای علیه حضرت سلطنت پناه باد. بالنبی و آله».

پس از دریافت نامه اگر پدر دختر مورد نظر موافق بود، در جواب نامه ای بدین شرح می نگاشت: «بعد از عرض وظایف التیاع و ذکر روایت دولت خواهی اعلام می رود که احوالی که قلم گوهربار متکفل تقریر و تحریر آن شده بود و درباب وصلت کلمه ای چند فرموده، چون رعایت کفائت از جمله ی لوازم مواصلت است و درین باب این معنی را وضوحی هرچه تمامتر، به سمع ارادت اضغاء نموده، از این جانب نیز مورد آن مطلب به موکدات رضا مصفی گشت و قرعه ی اختیار از جمیع ملوک اقطار و امصار بر حضرت عالی سلطانی دامت سلطنته افتاد. بهتر وقت که وکلاء و نواب از جهت اتمام آن التزام نموده آیند. بمشیه الله و عونه دولت دایم باد».

اما اگر خانواده ای می خواستند به این خواستگاری جواب رد داده باشند، معمولا گرفتاری های جنگی یا عدم تمکن کافی برای تهیه تجیز مناسب شأن آن طرف، یا خردسالی فرزند را بهانه قرار می دادند.

پس از آنکه مراسم خواستگاری و توافق انجام می گرفت، داماد آینده نزد خانواده ی عروس می رفت و دوران نامزدی را عروس و داماد در خانواده ی دختر سپری می کردند.

این رسم که در نزد سایر اقوام مشاهده نمی شود، محاسن بسیار داشته که از همه مهمتر آشنا شدن هر چه بیشتر دختر و پسر با یکدیگر قبل از ازدواج و خوگیری داماد به خانواده و طرز زندگی و سلوک همسر آینده ی خود بوده است؛ که چون در دوره ی کودکی این کار انجام می گرفت، خانواده ی دختر می توانست تاحدی داماد آینده خود را آن طور که دلخواهشان است، تربیت کنند.

دوره ی نامزدی با مراسمی آغاز می شد که جنبه ی رسمی به آن می بخشید و آن شیرینی خوران بود. از مراسم دیگر این بود که پس از نامزدی پدر پسر به نسبت ثروت خود، چند راس چهارپا خواه گوسفند و خواه اسب، به عنوان هدیه به پدر دختر می داد و پسر نیز متقابلا به پدر نامزد خود هدیه ای می داد.

هنگامی که برای عروسی، دختر را به نزد داماد وقبیله او می بردند، مراسمی خاص انجام می گرفت: پدر و مادر دختر وی را همراه با نغمه های موسیقی تا اردوی پسر همراهی می کردند و به هنگام معرفی عروس به مادر شوهر که احترام فراوان داشت، طی مراسمی این کار انجام می گرفت، عروس از طرف مادر خود هدایایی به وی تقدیم می کرد که اصطلاحا شیتکول (sitkul) نامیده می شد. برای عروسی نیز جشن مفصلی برپا می کردند. همچنین در بین سلاطین و بزرگان پس از انجام مراسم عروسی، نامه های تهنیت و سپاسگزاری بین پدران دو خانواده رد و بدل می شد.

منابع:

1-رشیدالدین فضل الله همدانی، جامع التواریخ، تهران: اقبال، 1338.

2-نخجوانی، دستورالکتاب، تهران: فرهنگستان هنر جمهوري اسلامي ايران، 1390.

3-پلیو، تاریخ سری مغولان، ترجمه شیرین بیانی، تهران: دانشگاه تهران، 1350.

4-تسف، تاریخ اجتماعی مغولان، ترجمه شیرین بیانی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1345.

*شیرین بیانی، زن در ایران عصر مغول، تهران: دانشگاه تهران، 1382.