جنبش‌های مردمی بر ضد حکومت شاهنشاهی که از سال‌ها قبل آغاز شده بود با رسیدن به روز ۱۷ شهریور سال ۱۳۵۷ وارد نقطه عطف خود شد و مسیر سقوط حکومت شاه را سرعت بخشید. از این تاریخ تا ۱۲ بهمن ۵۷ که مردم در تهران به استقبال امام خمینی(ره) رفتند، تنها چند ماهِ نفس‌گیر فاصله بود.

۱۷ شهریور؛ جوخه آتش در میدان ژاله

به گزارش قدس آنلاین و به نقل از ایسنا با گسترش دامنه انقلاب و تظاهرات مردمی در شهرهای مختلف دولت جمشید آموزگار مجبور به استعفا شد و محمدرضا شاه، جعفر شریف امامی را که از سران فراماسونری و 15 سال رییس مجلس سنا بود به قصد کنترل اوضاع ، مأمور تشکیل کابینه جدید کرد. رژیم شاه با این تغییر و تحول و اعلام سیاست آشتی ملی و احترام به روحانیت، سعی داشت اوضاع را کنتر ل کرده و از خشم و نفرت عمومی بکاهد؛ اما، هوشیاری حضرت امام خمینی (ره)‌ باعث شد که ایشان طی پیامی خطاب به ملت ایران نقشه رژیم را رسوا و مردم انقلابی را بیش از پیش آگاه و خروشان نمایند. به این ترتیب در 13 شهریور 1357 که مصادف با روز عید فطر بود راهپیمایی تاریخی و عظیمی برپا شد.

 

 

 

این تظاهرات در روز 16 شهریور ماه بار دیگر تکرار شد و در بین مردم اعلام شد که صبح روز بعد، یعنی 17 شهریور ماه در میدان و خیابان ژاله (شهدا) تجمع صورت خواهد گرفت. در اولین ساعات جمعه 17 شهریور ماه، رژیم شاه توسط ارتشبد غلامعلی اویسی فرماندار نظامی تهران اعلام حکومت نظامی کرد؛ اما مردم در میدان ژاله (شهدای کنونی)‌ تجمع کردند و ناگهان با دیدن تانک‌ها و زره‌پوش‌های نظامی و مأموران مسلسل به دست حکومت نظامی غافلگیر شدند.

 

مأموران مسلح پس از چند بار اخطار از زمین و هوا جمعیت را ناجوانمردانه هدف رگبار قرار دادند و مردم بی‌گناه را به خاک و خون کشیدند. عده زیادی از مردم در این روز توسط دژخیمان رژیم به شهادت رسیدند، اما این حادثه نقطه عطفی جهت افزایش خشم و اعتراض عمومی مردم و رسوایی بیش از پیش رژیم گردید و در تاریخ ننگین ستم‌شاهی به عنوان جمعه سیاه و جمعه خونین برای همیشه باقی ماند.

 

 

تظاهرات 17 شهریور 57 در پی راهپیمایی اعتراضی عید فطر همان سال(13 شهریور) در تپه‌های قیطریه تهران و ناآرامی‌های روزهای بعد از آن برگزار شد. روز 16 شهریور هم مردم در تهران گردهم آمدند. در آن روز، شمار راهپیمایان به حدود نیم میلیون نفر رسید. این تعداد، بیشترین جمعیت راهپیمایان معترض تا آن زمان بود. همچنین در همین تظاهرات بود که برای نخستین بار خواسته مردم برای تشکیل «جمهوری اسلامی» مطرح شد.

 

آن شب برای کنترل اوضاع در تهران و چند شهر دیگر،‌ حکومت نظامی اعلام شد. فردا صبح(17 شهریور) هم ارتشبد غلامعلی اویسی در تهران حکومت نظامی اعلام کرد، درنتیجه رفت و آمد و تجمع بیش از 3 نفر از ساعت 6 صبح در تهران ممنوع شد. اما مردم به دلیل این که حکومت نظامی صبح همان روز اعلام شده بود، بی‌خبر از همه جا بر سر قرار خود در میدان ژاله حاضر شدند.

 

مردمی که در خیابان‌های اطراف محل تظاهرات جمع شده بودند خود را در محاصره تانک‌ها، زره‌پوش‌های نظامی و ماموران مسلح دیدند. این شروعِ یک نبرد خونین بین نیروهای مسلح و مردم بود. تانک‌ها و ماموران مسلح که از متفرق کردن مردم ناتوان بودند به روی مردم آتش گشودند و کشتار مردم در میدان ژاله آغاز شد. بر اساس آنچه یک خبرنگار اروپایی از آن روز نوشته، "این صحنه به جوخه آتش شبیه بود که در آن افراد مسلح به انقلابیون بی‌حرکت شلیک می‌کردند."

 

 

 

از میان شاهدان عینی روز 17 شهریور، "عباس ملکی"‌ عکاس حاضر در جمعه سیاه می‌گوید: "در بیسیم صدایی آمد که همه را محاصره کنید؛ تیراندازی شروع شد. مردم پا به فرار گذاشتند. نیروهای نظامی تیرهوایی می‌زدند. مردم وحشت‌زده بودند و هر جا کوچه‌ای یا گذری می‌دیدند فرار می‌کردند. من دیدم که شش نفر روی هم ریخته بودند تا یک نفر فرار کند. مردم تا آن روز در تهران چنین اتفاقی را ندیده بودند.

 

تیراندازی چند دقیقه بیشتر طول نکشید اما دیدم که دیگر هیچ کس اطراف میدان نیست. یک نفر یکی از جنازه‌ها را می‌کشید و یک نفر هم، جنازه دیگری را در آغوش گرفته بود. شهدا بر روی زمین بودند. مردم همه وسایل‌شان مثل دوچرخه را رها و فرار کردند. آمبولانس‌ها اطراف میدان نمی‌آمدند و مردم جنازه یا زخمی‌ها را روی شانه‌ها می‌بردند، زیرا اگر ارتشی‌ها جنازه را می‌بردند، خانواده‌ها را اذیت می‌کردند."

 

حوالی ظهر روز 17 شهریور، میدان ژاله تقریبا آرام شده بود اما تعداد زیادی از مردم در همین روز به شهادت رسیدند. گرچه تعداد دقیق کشته‌های حادثه میدان ژاله هیچ گاه به طور دقیق مشخص نشد اما فرمانداری نظامی‌ در اطلاعیه‌ای اعلام کرد در این روز ۵۸ نفر کشته‌ و ۲۰۵ نفر مجروح‌ شده‌اند. دو روز بعد دادگستری‌ اعلام‌ کرد تعداد کشته‌شدگان‌ به‌ ۹۵ نفر رسیده است.

 

 

 

با این حال برخی منابع، شمار کشته‌شدگان 17 شهریور را چندین برابر این آمار عنوان و اعلام کرده‌اند که بیش از ۴۰۰۰ نفر کشته شده‌اند و تعداد کسانی که تنها در میدان ژاله جان‌باخته‌اند ۵۰۰ نفر است. میشل فوکو فیلسوف شهیر فرانسوی هم که برای پوشش دادن وقایع انقلاب برای روزنامه ایتالیایی به محل حادثه رفته بود، مدعی شد که ۴۰۰۰ تن در این روز هدف گلوله قرار گرفته‌اند. همچنین پارسونز سفیر وقت انگلیس‌ در تهران تعداد کشته‌ها را "صد‌ها نفر" ‌ ذکر کرده است. سولیوان‌ سفیر آمریکا نیز گزارش‌ می‌کند که‌ در میدان‌ ژاله ‌ "‌بیش‌ از دویست‌ نفر" از تظاهرکنندگان‌ کشته‌ شده‌اند.

 

فردای آن روز، امام خمینی به ملت ایران پیام داد و آن‌ها را به ادامه مبارزه دعوت کرد و ادامه حکومت نظامی را غیرقانونی دانست: "اعلام حکومت نظامی در محیطی آرام نه تنها قانونی نیست بلکه جرم است و دستور دهنده آن مجرم."

 

 

 

 

امام همچنین ارتش را به صلح دعوت کرد و از ارتشیان خواست با مردم همراه شوند: " ارتش وطنخواه ایران! شما دیدید که ملت با شما دوست و شما را گلباران می‏ کند. و می‏ دانید که ...شما را آلت قتل برادران خود قرار داده‏ اند، به دیگر برادران ارتشی خود که شاه را رها کرده ‏اند و در پشتیبانی مردم، به دشمن حمله نموده ‏اند بپیوندید، و بپاخیزید و نگذارید ملت شما نابود و برادران و خواهران شما به خاک و خون کشیده شوند."

 

پس از واقعه جمعه سیاه، اعتصابات عمومی در کشور شکل گسترده‌تری به خود گرفت؛ در نخستین اقدام، تنها یک روز پس از کشتار 17 شهریور،‌ صدها نفر از کارکنان پالایشگاه تهران اعتصاب کردند. با توسعه اعتصابات سراسری،‌ تزلزل ارتش و پیوستن ارتشیان به مردم، افزایش شکاف بین مردم و حکومت و رویارویی آشکار مردم علیه حکومت پهلوی، روند سقوط شاه سرعت بیشتری گرفت. در نهایت محمدرضا پهلوی مجبور به فرار از کشور شد و مردم در روز 22 بهمن، پیروزی انقلاب اسلامی را جشن گرفتند.

برچسب‌ها

پخش زنده

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.