به گزارش قدس آنلاین، به مناسبت فرا رسیدن سالروز شهادت امام جواد (ع) و با توجه به تبلور عالی ترین سجایای اخلاقی انسانی در زندگانی آن حضرت (ع) علی رغم سن کم و شهادت در اوج جوانی با حجت الاسلام والمسلمین سید محمدرضا علم الهدی، استاد حوزه علمیه قم و مولف مجموعه 40 جلدی «چشمه سار معرفت» به گفتگو پرداخته ایم که مشروح آن از نظرتان می گذرد:

برای ورود به بحث مختصری درباره زندگانی امام جواد (ع) توضیح دهید و بفرمایید امامت حضرت جوادالائمه (ع) با دیگر معصومین (ع) چه تفاوتی داشت؟

امام جواد (ع) که مردم ایشان را با لقب تقی و نیز باب حوائجِ الی الله می شناسند و برای رزق و روزی ایشان را واسطه درگاه الهی می کنند، جوان ترین امام معصوم (ع) ما هستند که تنها 25 بهار را دیدند و به شهادت رسیدند!

از خصوصیات این امام بزرگوار (ع) این است که در خردسالی از پدرشان (ع) جدا شدند، یعنی بعد از مهاجرت اجباری امام رضا (ع) از مدینه به مرو در سال 200 هجری، ایشان از پدرشان جدا و در هفت سالگی در مدینه جانشین پدر شدند و پس از دو سال توقف امام رضا (ع) در خراسان و رسیدن خبر شهادت حضرت ثامن الحجج (ع)، عملا حضرت جوادالائمه (ع) از سال 203 هجری به امامت رسیدند و عمر مبارک ایشان به نسبت تاریخ امامت و تاریخ شهادت از 9 تا 24 سالگی بوده و 15 سال بیشتر طول نکشیده است اما ایشان در همین زمان کوتاه کارهای خاصی انجام داده اند.

مهمترین مسئله در موضوع امامت ایشان آن است که امام جواد (ع) در سنی به امامت رسیدند که سابقه نداشت کسی در چنین سنی، دارای چنین مقامی باشد و اینچنین از عهده آن به خوبی بر آید!

از این رو، بیشتر عمر مبارک ایشان در دوران مامون عباسی گذشت و چون امام رضا (ع) می دانستند که مامون نمی گذارد فرزندشان در مدینه بمانند لذا مامون را سفارش بسیار کردند که با فرزندشان مدارا کند و خود حضرت (ع) وقتی بعد از شهادت پدر و انتقال مامون به بغداد برده شدند، ادامه راه و سیره رضوی را در پیش گرفتند.

همزمانی دوران امامت جوادالائمه (ع) با خلافت مامون عباسی چه سختی هایی را به ایشان تحمیل می کرد؟

اگرچه حضرت جوادالائمه (ع) همچون پدرشان امام رضا (ع) با مامون مدارا می کردند اما معاشرت با مامون و تکبر و نخوت حکومت عباسیان شرایط سختی را برایشان فراهم کرده بود و از سختی های مضاعف ایشان دامادی مامون بود چراکه مامون دخترش ام فضل را به عقد حضرت (ع) در آورد.

البته برای آن به این دختر ام فضل می گفتند که قبلا ازدواجی کرده بود و از آن فرزندی به نام فضل داشت اما از حضرت جوادالائمه (ع) فرزندی نداشت، بلکه امام جواد (ع) از یک کنیز صاحب امام هادی (ع) شدند.

 مسئله مهم زندگانی اولیاء الله (ع) در دوران سخت حکومت عباسی، تزاحم قدرت خلافت با مقام امامت است لذا در اواخر عمر مبارکشان وقتی به امام (ع) در مقابل زندگانی پُرمشقت در دربار مامون تسلی می دادند، ایشان فرمودند: «سی ماه بعد از مرگ مامون فرج من می رسد.»

وقتی  کسی در جوانی مرگ را برای خود فرج بداند یعنی زندگانی برایشان به قدری سخت بوده که مرگ خود را از خدا طلب کرده است.

با توجه به اینکه ائمه علیهم السلام دارای جامع خصوصیات عالیه هستند، کدامیک از این خصوصیات عالیه متناسب با شرایط زمانه در حضرت جوادالائمه (ع) تبلور بیشتری داشته و با آنها از ایشان یاد می شود؟

امام جواد (ع) به سه خصلت معروف هستند: جود و سخا، قدرت بالای عملی که در مناظرات و پاسخ به سوالات تبلور یافته و نیز زهد و تقوا.

درباره زهد روایات متعددی از ایشان وجود دارد؛ در تحف العقول در بخش کلمات قصار امام جواد (ع) آمده است: مردی به خدمت امام رسید و از ایشان درخواست نصیحت کرد، امام (ع) فرمودند: «آیا اگر بگویم و تو را نصیحت کنم، نصیحت من را می پذیری؟ (کنایه از عمل کردن)» آن فرد پاسخ داد: آری.

امام (ع) فرمودند: «اول تکیه بر صبر کن که بی صبری تو را هلاک می کند، دوم خودت را برای فقر آماده کن که ثروت تو را از خدا دور می کند و از شهوترانی دست بردار که شهوت تو را هلاک می کند و با هوای نفس مخالفت کن و بدان که تو هرگز از نگاه خداوند و نظر او خالی نخواهی بود (هر آن خدا بر تو ناظر است)، پس نگاه کن ببین چگونه هستی»

این جملات کوتاه نشان می دهد که حجت خدا در هنگام نصیحت واژه هایی را بیان کرده اند که برای هر مسلمانی در هر زمان قابل استفاده است، یعنی هر کس از شهوت دوری و با خواهش هوای نفس مخالفت کند و هر که در طاعت خدا صبر بدارد و خدا را ناظر بر اعمال خود بداند، نجات می یابد.

از همین حدیث کوتاه می توان دریافت که تلاش حضرت جوادالائمه (ع) بر متوجه کردن انسان به سوی خدا متمرکز است.

یا در روایتی دیگر امام جواد (ع) فرمودند: «اگر کسی توبه را در وقت گناه نکند و به امید آخر عمر بگذارد خودش را فریب داده، اگر آرزوی دراز داشته باشد متحیر می ماند، اگر بر خدا عذرجویی کند (بهانه تراشی کند برای رد خواسته ها و واجبات خدا) هلاک می شود، اگر کسی خود را از عذاب خدا در امان ببیند حتما زیانکار است (که این جمله پایانی آیه 90 سوره مبارکه اعراف است)»

چراکه بسیاری از مردم در مسئله حجاب، دروغ، ربا، اسراف، تهمت و ... اصرار بر تکرار گناه دارند اینها مثل کسی هستند که از عذاب خدا خود را معاف می بینند.

علاوه بر این، حضرت جوادالائمه (ع) از نظر طاعت و عبادت شهره زمان خود بودند و مناجات های آن حضرت (ع) به نام «صحیفه جوادیه» همچون «صحیفه سجادیه» امام زین العابدین (ع)، جمع آوری، ترجمه و منتشر شده است.

جالب آنکه مناجات های حضرت جواد (ع) نشان از طاعت و بندگی خداوند دارد؛ معروف است که حضرت جوادالائمه (ع) در سفرهای حج که مامون به عنوان امیرالحاج حضور داشت و امام جواد (ع) به عنوان داماد خلیفه مورد توجه خاص مردم قرار می گرفتند، هیچ گاه از منصب حکومت و اقتدار دولت عباسی استفاده نکردند و مانند پدر بزرگوارشان (ع) با اینکه در چنگال مامون گرفتار بودند، نصب و عزل حکومتی را قبول نکردند و خودشان نیز منصبی از مناصب حکومت را در دوران امامت نپذیرفتند چراکه حجت خدا عواقب امور را می داند و به مردم اعتماد نمی کند.

با توجه به اینکه امام جواد (ع) محل رجوع و توسل مردم در حاجات مادی و طلب رزق و روزی از درگاه خداوند متعال هستند، چرا ایشان به این لقب و صفت در میان مردم شناخته می شوند؟

از صفات بسیار مهم امام جواد (ع) مسئله جود و بخشش آن حضرت (ع) بود که در اثر آن هر روز جمع زیادی بر در خانه ایشان صف می کشیدند تا از مَراحم امام (ع) استفاده کنند و جالب آنکه ماموران حفاظت امام (ع) را از در دیگری عبور می دادند تا فقرا حضرت (ع) را نبینند؛ اما در حالی که امام جواد (ع) در مدینه بودند و ثامن الحجج (ع) در مرو، امام رضا (ع) در نامه ای خطاب به فرزندشان جوادالائمه (ع) نگاشتند: «از دری که فقرا جمع اند عبور کنید و نگذارید ماموران میان شما و فقرا مانع شوند!»

ایشان از نظر علمی نیز مقامات عالیه ای دارند که مامون می کوشید از طریق برگزاری مناظرات علمی این مقام و شان ایشان را زیر سوال ببرد، در میدان علم جوادالائمه (ع) چگونه عمل کرده اند؟

مساله مقامات بالای علمی در عین سن کم امام جواد (ع) همواره مورد توجه است و حضور علمای معروف در زمان ایشان و طرح سوالات معماگونه به محضرشان برای خدشه وارد کردن به این درجه بالای علمی در تاریخ تصریح شده است.

به عنوان مثال در زمان مامون یکی از معروف ترین و جنجالی ترین شخصیت های علمیِ دربار فردی به نام یحیی بن اکثم بود که در زمان امام کاظم (ع) نیز با حضرت (ع) سخت تقابل داشت و سوالات سختی را عنوان و پاسخ های مهمی را دریافت کرد، وی در زمان امام رضا (ع) نیز در خدمت مامون و در زمان جواد الائمه (ع) مفتی اعظم دربار عباسی بود و می توانست از نظر مباحث کلامی با امام (ع) برخورد داشته باشد.

نقل است روزی یحیی بن اکثم به امر مامون وارد شد و خلیفه به او امر کرد سوالی سخت که پاسخش برای کسی ممکن نیست را به محضر جوادالائمه (ع) مطرح کند.

یحیی بن اکثم به خیال خود سوال بسیار سختی را آماده و به امام (ع) عرضه کرد: شما چه می فرمایید مردی را که با زنی اول زنا و بعد ازدواج کند؟

امام (ع) فرمودند: «از آن زن دوری کند تا پاک شود پس از دو بار دوران نطفه زنا تمام می شود، چون نطفه حلال بعد از ازدواج با نطفه حرام قبل از ازدواج مخلوط می شود، باید سه طُهر را پشت سر بگذارد.»

سپس امام جواد (ع) از وی پرسیدند: «مردی با زنی است که صبح این زن و مرد بیگانه اند (نامحرم اند)، ظهر به یکدیگر حلال می شوند، نیمه دوم روز بر هم حرام می شوند، قسمت بعد ازظهر بر هم حلال می شوند، بعد از عصر حرام می شوند، مغرب بر یکدیگر حلال می شوند، نصف شب حرام می شوند، طلوع فجر همان شب حلال می شوند، نیمه روز حرام می شوند، قبل از ظهر حلال می شوند.»

یحیی بن اکثم و همه علمای حاضر از پاسخ این سوال به تعبیر روایت متحیر شده و زبانشان بند آمد و مامون به وحشت افتاد چراکه چنین ضعفی سبب رسوایی دربار و علما می شد، پس مودبانه خواهش و به امام (ع) عرض کرد: خداوند تو را عزیز بدارد خودت جوابش را بده.

امام (ع) فرمودند: «این مرد نگاه به کنیزی می کند که بر او حلال نیست، همان جا او را می خرد، کنیز حلال می شود، بعد همین کنیز را آزاد می کند در راه خدا، بر او حرام می شود، بلافاصله با او ازدواج می کند بر او حلال می شود، بعد این مرد همسر تازه را با ظهار حرام می کند، کفاره ظهار را که بدهد بر او حلال می شود، ان زن را که طلاق بدهد، با طلاق اول بر او حرام می شود اگر بعد از طلاق رجوع کند، زن بر او حلال می شود، اگر این مرد مرتد شود، زن بر او حرام می شود اگر بلافاصله توبه کند، زن بر او حلال می شود.»

وقتی این پاسخ را با سوال مقایسه کنیم به این نتیجه می رسیم که هم طرح سوال و هم نظم جواب از عهده ما خارج است، به عبارت بهتر امام (ع) با نظم در پاسخ این سوال، ابواب بزرگی در فقه در هر موردی از حلال و حرام را گشوده اند.

به عنوان مثال باب حلال کردن مملوک، باب آزاد کردن، باب تزویج و نکاح، باب ظهار کردن همسر، باب کفاره ظهار، باب طلاق، ابواب رجوع در طلاق رجعی، باب ارتداد و... که هر یک توضیحی مفصل دارد اما امام جواد (ع) همه را در یک مسئله به خوبی آورده اند.

انتهای خبر/