به گزارش سرویس خراسان قدس آنلاین، روسیه تزاری،‌ از‌ دهه‌ آخر قرن نوزدهم، در مشهد کنسولگری دایر کرده بود اما دولت اتحاد جماهیر شوروی از سال 1937م/1316ش، ‌‌تمامی‌ پستهای کنسولی خود را در ایران -جز تهران- تعطیل نمود. در‌ شهریور‌ 1320‌ که خراسان به اشغال نیروهای شوروی درآمد، تنها نماینده رسمی شوروی در خراسان، نماینده بازرگانی‌ این کشور بود که در مشهد اقامت داشت. نمایندگی بازرگانی شوروی در مشهد‌ در باغ ‌خونی (واقع در‌ خیابان‌ امام ‌رضا(ع) خیابان عنصری شرقی که امروزه در اختیار نیروی انتظامی است) قرار داشت. اشغال خراسان در تامین منافع شوروی و ارتباط با کنسولگری انگلستان، ضرورت دایرکردن دوباره کنسولگری شوروی در مشهد‌ را ایجاب می‌ نمود. بنابراین در زمستان 1942م/1320ش، یک دیپلمات روسی به همراه چند نفر از کارمندانش وارد مشهد شد تا کنسولگری شوروی در مشهد را مجددا دایر کند. این دیپلمات‌ روسی‌ که به‌ عنوان نخستین سرکنسول اتحاد جماهیر شوروی در خراسان پس از اشغال، انتخاب شده بود، «ام.ا. ماکسیموف» نام داشت.

ماکسیموف از اعضای باتجربه موسسه کمیساریای خارجی خاورمیانه بود. او فارسی‌ را‌ در سطحی می‌ دانست که نیازی به مترجم نداشت. یکی از کنسولیارهای وی، بوریاچنکو نام داشت که در تمام مدت اشغال خراسان در کنسولگری شوروی مشغول به‌کار بود. پس از‌ ماکسیموف‌ که به سفارت شوروی در تهران ارتقا یافت، ابتدا «کوزلف» جانشین او گردید و سپس «آ. گ. آبراموف» به‌ عنوان سرکنسول برگزیده و در‌ مردادماه‌ 1323/ ژوئیه 1944 وارد مشهد‌ شد. این ماموران وظیفه داشتند در‌ بین مردم نفوذ کنند و علاوه بر تبلیغات کمونیستی، فعالیتهای جاسوسان دشمن (آلمانیها) و حتی ماموران سیاسی و نمایندگان‌ کشورهای‌ دوست مثل انگلستان را زیر نظر گرفته و خنثی کنند. در واقع‌ دو‌ دولت انگلستان و شوروی گرچه متحد و متفق بودند، اما رقابتی پنهانی نیز با یکدیگر داشتند.

مکان برگزاری

برنامه ‌هایی‌ که کنسولگری شوروی در خراسان دنبال می‌ کرد، بسیار پرحجم، دقیق و متنوع‌ بودند  که از جمله آنها می توان به تغییر باورهای مذهبی مردم خراسان اشاره داشت که تنها یک نمونه از آنها برگزاری کنسرتهای مختلط بود که‌ توسط هنرمندان و خوانندگانی از ملیتهای گوناگون‌ اتحاد‌ جماهیر‌ شوروی مانند تاجیکها، ترکمنها، آذریها، گرجیها و...‌ اجرا‌ می ‌شد. این کنسرتها در مشهد، معمولا در سینما دیده ‌بان، سینما باغ ملی، سینما‌ هما،‌ سالن شیر و خورشید سرخ‌‌ اجرا می‌ گردید.‌ برای‌ تماشای‌ این کنسرتها از مقامات مسئول ایرانی‌ نظیر‌ استاندار، فرمانده پادگان، روسای ادارات و نیز غیر ایرانیها نظیر مسئولان بانک شاهی،‌ کارکنان‌ کنسولگریهای خارجی دعوت به عمل‌ می ‌آمد. این کنسرتها‌ چون‌ همراه با رقص و آواز‌ بود؛ به ‌ویژه ‌آنکه در برخی از آنها هنرمندانی به ایفای نقش می‌پرداختند‌ که‌ تاجیک، ترکمن و یا آذری‌ بودند‌ و به‌ خاطر اشتراکات زیاد‌ فرهنگی‌ با ایرانیان و نیز‌ آشنایی‌ کم ‌و بیش ایرانیان با موسیقی و هنر این اقوام، از تاثیرگذاری خاصی به ویژه بر روی جوانان  برخوردار بودند. یکی‌ از این کنسرتها در روزهای پنجم‌ و ششم مردادماه‌ 1323‌ در‌ باغ ملی مشهد به‌ اجرا درآمد و کلیه عایدات آن به حساب «ذخیره پیروزی ارتش سرخ» اختصاص داده شد.

قیمت بلیط

قیمت بلیط ورودی جشن ده تومان بود و به قول اسکراین هرکس که می ‌خواست نزد روسها خودشیرینی کرده باشد، علاوه‌ برآن بیست ‌تومان نیز برای دیدن‌ کنسرت‌ می ‌پرداخت. البته در شب دوم، قیمت بلیطها به نصف تقلیل یافت. با این‌همه کل درآمد حاصله از این جشن که نصیب روسها می گردید که بالغ بر هفتادهزار‌ تومان بود.

برنامه های حاشیه ای

روسها برای این کنسرت تدارکات زیادی‌ دیده‌ بودند؛‌ چنانکه‌ از‌ قبل، به کمک‌ و راهنمایی اسکراین، سرکنسول انگلستان و کمپانی «یو.کی.سی.سی»، عمارت چوبی بزرگی شبیه قصرهای قرون وسطی -دارای‌ قسمتهای‌ مختلفی‌ مانند مهمانسرا، سالن بازی و...- در‌ باغ‌ ملی‌ ساخته‌ بودند.‌ قسمت‌ بار و فروش مشروبات در اختیار انگلیسیها بود. از جمله سرگرمیهای مختلفی که برای تماشاگران تدارک دیده بودند، می ‌توان به مسابقه اسب‌ دوانی با حیوانات عروسکی، رقص و آواز، نمایشات فرعی و لاتاری اشاره نمود. علاوه بر شوروی و انگلیس، در این جشن ایرانیها، ارمنیها و یهودیان نیز با دایر کردن غرفه ‌هایی، آنها را با قالیهای مجلل و پارچه ‌های‌ گرانبها تزئین کرده بودند.

چراییِ برگزاری

این کنسرتها در شهرهای دیگر خراسان نیز به اجرا در می ‌آمد و در کل هدف اصلی از اجرای آنها، آن‌ هم توسط اقوام مختلفی که در اتحاد جماهیر شوروی می ‌زیستند،‌ این‌ بود که به مردم ایران نشان دهند در حکومت کمونیستی شوروی حقوق، فرهنگ، آداب، رسوم، مظاهر تمدنی و زبان هر قومی نه ‌تنها محترم شمرده می ‌شود بلکه شیوه حکومت کمونیستی حتی‌ باعث‌ پیشرفت این‌ اقوام در زمینه‌ های مذکور شده است! در واقع روسها از یک‌ طرف با تبلیغات ضدکمونیستی که اعلام می ‌کرد در نظام‌ شورایی آزادی فرد سلب شده است مقابله می‌ کردند و از طرف ‌دیگر به ‌زعم‌ خود‌ مزایای‌ حکومت کمونیستی را به ‌شکل ‌غیرمستقیم در بین مردم ایران تبلیغ می‌ نمودند  که بی شک رواج موارد متضاد با باورهای اسلامی و نیز تغییر عقاید دینی مردم خراسان که شامل قشری مذهبی بودند را در بر می گرفت.

منابع:

1-سرکلار‌ مونت اسکراین، (1363)، جنگهای جهانی در‌ ایران،‌ ترجمه حسین نجف‌ آبادی فراهانی، تهران: نوین.

2-حمیدرضا رمضانی، (1385)، کنسولگری های خارجی در خراسان، زمانه، شماره 43.

3-روزنامه‌ دادگستران، (1323)،‌ شماره 54.

4-روزنامه‌ اخبار تازه روز، (1323)، شماره 84.