حجت الاسلام والمسلمین مهدی اسماعیلی، مدیرگروه حدیث پژوهشکده باقرالعلوم
(علیه السلام) درباره نگاه آموزه‌های دینی روایی ما به موضوع احسان و نیکوکاری می‌گوید: برای بررسی این موضوع در فرهنگ دینی ابتدا باید فهم دقیقی از معنای لغوی و محتوایی آن داشته باشیم؛ احسان عبارت است از خدمت به دیگران با گستره ای وسیع که شامل هر نوع خدمت اعم از مادی، معنوی، بهداشتی و فرهنگی به خلق خدا می‌شود. وی با بیان اینکه احسان در لغت خدمت به دیگران فارغ از هر گونه چشمداشت است، اظهار می‌دارد: گاهی ما برای کارهایمان دنبال منفعت هستیم یا مقابل کارمان در انتهای ماه دستمزد می‌گیریم، اما احسان آن طور که اهل معنا گفته اند، خدمتی است که برابر آن توقع و انتظاری نیست، زیرا احسان از کمالات روحی و معنوی انسان ریشه می‌گیرد وانسان مؤمن در مکتب قرآن و اهل بیت(علیهم السلام) طوری تربیت می‌شود که از نظر اعتقادی و ایمانی خود را خادم مردم می‌داند.
حجت الاسلام اسماعیلی ادامه می‌دهد: نمونه بارز چنین خدمتی در عصر حاضر، امام خمینی(ره) هستند که می‌فرمودند: اگر من را خدمتگزار بخوانید، برایم بهتر از آن است که رهبر بگویید. این سخن ناشی از تربیت اسلامی امام راحل بود.
استاد حوزه، احسان را از کمالات روحی انسان دانسته و تصریح می‌کند: مقتدای انسان در این مسیر خداوند است، زیرا بنابر روایات، بندگان باید خود را به اخلاق الهی آراسته و به عنوان خلیفه الرحمن روی زمین، حق این خلافت را ادا کنند. از صفات خدای متعال احسان و نیکی به بندگان است که آن‌ها را آفریده و وسایل زندگی برتر را در اختیار او قرار داده و به تعبیر قرآن تمام قوای عالم در اختیار انسان است تا عالم را مسخّر خود
گرداند.
دایره احسان در اسلام محدود نیست
وی احسان را بازکننده درهای کمال به روی آدمی معرفی کرده و می‌افزاید: دایره احسان در اسلام محدود نبوده و این طور نیست که اگر کسی سفره اطعامی گشود و فقیری را سیر کرد یا برهنه‌ای را پوشاند، دیگر احسان به اتمام می‌رسد؛ دایره احسان بسیار گسترده است و حتی کسی که در جبهه‌های جنگ برای دفاع از دین و کشور می‌جنگد، به نوعی احسان می‌کند.
بنابر گفته حجت الاسلام اسماعیلی، در اسلام هر عملی که موجب رفاه و آسایش و رفع غم و اندوه بندگان خدا شود، احسان و عامل آن محسن است، بنابراین کسی که مدرسه می‌سازد یا اسباب ازدواج جوانان را فراهم و به هر نحو کاری به نفع دیگران می‌کند، احسان کرده است، برای همین نباید صرفا یک روز را در سال با نام نیکوکاری داشته باشیم.
وی با بیان اینکه مُحسنین نیز همچون تائبان، مقسطین، مطّهرین و... در قرآن جایگاه و ویژگی‌های خاص دارند، ابراز می‌کند: بنابر تصریح خداوند در آیه 93 سوره مبارکه مائده، محسنین محبوب خدا هستند و کسی که محبوب خدا باشد، همه چیز بر وفق مراد اوست و به آرامش می‌رسد؛ زیرا در باشگاه نیکوکاران ثبت نام کرده است؛ جالب آنکه این محبوبیت در قیامت هم نمود خواهد داشت، چنانکه در سوره مبارکه انفطار آیه 13 آمده: «قطعا نيكان به بهشت اندرند».
کارشناس حدیث با اشاره به توصیه‌های روایی درباره احسان تأکید می‌کند: پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) می‌فرمایند: «هر کسی توجهی به امور مسلمانان نکند، بداند از جمع مسلمین خارج است.» (کافی، ج، 2، ص 64) این یعنی کمال مسلمانی به کمک و رفع مشکل دیگران است. پس مسلمان باید بداند در خانه ای بزرگ به نام جامعه زندگی می‌کند که همه با هم برادرند، چنانکه امام صادق (علیه السلام) می‌فرمایند: «اگر می‌خواهی مشکلت حل شود، سعی کن مشکلات دیگران را حل کنی.» (امالی شیخ طوسی، ص 96) یعنی چه بسا بهتر باشد برای رسیدن به نیازها صرفا به دعا بسنده نکنیم، بلکه برای رضای خدا مشکلات دیگران را حل کنیم تا پروردگار نیز به ما نظر کند.
وی با اشاره به حدیث امام کاظم
(علیه السلام) که فرمودند: «مُهر قبولی همه اعمال شما احسان به دیگران است» می‌گوید: یعنی حتی اعمال واجب ما همچون نماز، روزه، حج، خمس و زکات در گرو آن است که مشکلی را از بنده ای حل کنیم، زیرا بنابر تعبیر پیامبر(صلی الله علیه و آله) جامعه انسانی شبیه به یک شانه است که شکستن یک دندانه کارایی آن را از بین می‌برد و اگر انسانی هم مشکل داشته باشد، جامعه بشری دچار مشکل می‌شود.
وی با بیان اینکه رواج نوعدوستی هدف اسلام است، می‌گوید: آنچه جامعه را زنده نگاه می‌دارد، عواطف زیبای بشری است، چنانکه عامل اصلی در پیروزی انقلاب اسلامی، حاکمیت روح اُخوت، ایثار و نیکوکاری بود، وقتی ما محصور و در اعتصاب بودیم، مردم نان سفره شان را با هم تقسیم می‌کردند که این روحیه در دوران دفاع مقدس هم ادامه یافت و امروز هم ادامه دارد. حجت الاسلام اسماعیلی در پایان یادآور می‌شود: دشمن می‌داند روح احسان و برادری، رمز پیروزی این امت است، بنابراین می‌کوشد این ارزش‌ها را از بین ببرد و وضعیت بی تفاوتی را در مردم ایجاد کند.
قرآن به احسان، دیده وجوب دارد
حجت الاسلام والمسلمین سیدرضا مؤدب، مدیر گروه قرآن و حدیث دانشگاه قم نیز با اشاره به تأکید فراوان قرآن درباره احسان و نیکوکاری می‌گوید: از مجموع این آیات بر می‌آید که خدای متعال در مواردی که فردی با سختی‌ها روبه رو می‌شود، بویژه در سنین بالا که توانمندی هایش کاهش می‌یابد، احسان انسان‌های دیگر را نسبت به او واجب می‌داند.
وی با اشاره به تأکید قرآن بر احسان نسبت به والدین اظهار می‌دارد: جالب آنکه در همه این موارد فرزندان به احسان توصیه شده اند نه والدین، زیرا پدر و مادر ذاتاً به فرزندان نیکی می‌کنند.
حجت الاسلام مؤدب، احسان را از اسمای الهی برشمرده و ادامه می‌دهد: احسان و نیکوکاری از ملزومات رسیدن جامعه به آرامش است و خلأهای اجتماعی را پُر می‌کند؛ احسان گاه در مسایل اقتصادی است، اما مهم‌تر از آن احسان فکری مشورتی است که انسان می‌تواند نسبت به دیگران بذل کند، بویژه در ایامی همچون انتخابات که مانع از ورود چهره‌های ناکارآمد به مسؤولیت‌ها شده و زمینه انتخاب اصلح را فراهم می‌کند.
این استاد حوزه، درباره مشوق‌های قرآن برای ترویج روحیه نیکوکاری در جامعه بیان می‌کند: انسان با احسان، دیگران را در نعمتی که خود برخوردار است سهیم می‌کند بویژه در حوزه مالی، که طبعاً در چنین حالتی جامعه آرامش بیشتری را تجربه کرده و فقر و فاصله طبقاتی کاهش می‌یابد.
وی تأکید می‌کند: عمده مشوق‌های قرآن برای احسان، آثار و برکات اخروی است، یعنی خدای متعال این دنیا را مقدمه و مرحله کوچکی از حیات انسان می‌داند که فرد با احسان خود می‌تواند پاداش‌های اخروی بسیاری کسب کند، بنابراین انسان با احسان مالی نه تنها چیزی از دست نداده، بلکه چیزهای دیگری نیز به دست می‌آورد؛ البته پذیرش این موضوع وابسته به نوع نگاه و باور انسان به آخرت است.
بنابر گفته حجت الاسلام مؤدب، در فرهنگ ملی ما که با فرهنگ دینی آمیخته است، احسان سابقه زیادی دارد، حال که در آستانه نوروز قرار داریم، باید احسان را در این ایام شادی بیشتر مورد توجه قرار دهیم، زیرا انسان‌ها ذاتا خواهان شادی و آرامش همنوعان و کسانی که از رنج دیگران خرسند می‌شوند، اندک هستند.
این استاد حوزه با تأکید بر لزوم آسیب شناسی کاهش انگیزه‌های احسان در جامعه ابراز می‌کند: برای ترویج فرهنگ احسان باید از الگوها مدد بگیریم، برای مثال از حضرت صدیقه (سلام الله علیها) که سوره انسان به موضوع احسان ایشان و خانواده شان در اعلی درجه خود اشاره دارد و کجا می‌توان چنین نمونه ای را
یافت؟
حجت الاسلام مؤدب با تأکید بر سهیم کردن دیگران در خوشی‌های نوروز خاطرنشان می‌کند: مقروضان، مستمندان و... بویژه پدر و مادر کسانی هستند که نباید از احسان و نیکوکاری ایام نوروز ما حذف شوند یا به بهانه بالا بودن سن والدین از همراهی در مهمانی و سفرها آن‌ها را باز داریم.
نظر شما