پسماندهای روبه رشد
بنابر آمار موجود، میزان تولید پسماندهای الکترونیکی جهان حدود 40 تا ۵۰میلیون تن است که یک تا سه درصد از تولید کل پسماند‌ها را تشکیل می‌دهد. البته این میزان در کشورهای در حال توسعه تا حدود هشت درصد از کل پسماند‌ها نیز برآورد می‌شود، اما آنچه قابل تأمل است، اینکه رشد پسماندهای الکترونیکی سه برابر رشد سایر پسماند‌هاست.
حمیدرضا پورعلاقه‌بندان، معاون برنامه‌ریزی و پژوهشی شهرداری اصفهان با اشاره به وضعیت تولید زباله در کشور می‌گوید: ما در این مقوله تنها به پسماندهای عادی و روزمره اشاره می‌کنیم و بحثی در زمینه پسماندهای صنعتی و شیمیایی که حجم اثرگذاری متفاوتی دارد، نخواهیم داشت. به این ترتیب روزانه در زندگی متداول شهری و روستایی ۵۳ هزار تن پسماند تولید می‌شود که این میزان شامل نخاله‌های ساختمانی نمی‌شود. به هر روی در مقوله مدیریت پسماندهای زندگی عادی براساس آمار، کمتر از 10 درصد این مواد بازیافت می‌شود و حجم بیشتر آن دفع می‌شود.
البته روزانه ۴۷ هزار تن از این پسماند‌ها دفع غیر اصولی می‌شود که آسیب‌هایی به آب و هوا و خاک وارد می‌کند که بدیهی و طبیعی است. تاکنون نیز مکرر درباره آن صحبت شده و البته به جایی نیز نرسیده و اثرگذار نبوده است. بنابراین نیاز به بحث دوباره نیست و باید در این زمینه تصمیم گیری کرد. ناگفته نماند در حال حاضر در برخی شهرها اقدام‌هایی در زمنیه مدیریت پسماند صورت گرفته که در واقع از‌‌ همان مبدأ پردازش انجام می‌شود و طی این سال‌ها این امر با قوت بیشتری صورت می‌گیرد که به جدیت بیشتر نیاز است.

 تدابیر تشویقی
از تجربیات موفق در زمینه مدیریت پسماند می‌توان به شهر اصفهان اشاره کرد.
پورعلاقه بندان به تشریح عملکرد در این زمینه می‌پردازد و می افزاید: در اصفهان از سال 1378 بحث تفکیک پسماند از مبدأ آغاز شد و در واقع نخستین شهری بود که در آن این برنامه به طور منسجم و سازماندهی شده به اجرا درآمد. در حال حاضر روزانه 1000 تن زباله عادی در اصفهان تولید می‌شود که ۱۲۰ تن آن اقلام قابل بازیافت است. به این ترتیب حدود ۱۲ درصد زباله‌های تولید شده در طرح تفکیک از مبدأ قرار می‌گیرد. و بقیه که حدود ۸۶۰ تا ۸۸۰ تن است، به کارخانه پردازش و تولید کمپوست وارد می‌شود. بدین ترتیب با تفکیک مواد قابل بازیافت، مواد بازمانده آن، تبدیل به کمپوست می‌شود، چنانکه روزانه حدود۲۰۰ تا۲۵۰ تن کمپوست تولید می‌شود. به هرحال در این روند حدود ۳۰۰ تن ضایعات به جا می‌ماند که دفن می‌شود. در واقع شهر ما هیچ‌گونه دفع مستقیم زباله ندارد و در ساماندهی پسماندهای الکترونیکی نیز مطابق آموزش‌هایی که به شهروندان صورت گرفته، بحث تفکیک این مواد نیز جدی گرفته می‌شود. به این ترتیب شهروندان با ارایه پسماندهای الکترونیکی خود، محصولات مرتبط و مورد نیاز دریافت می‌کنند. برای نمونه در برابر یک گوشی همراه فرسوده، کارت شارژ تلفن و کارت اینترنت دریافت می‌کنند.

 انبوه پسماندهای الکترونیکی ادارات
آمار‌ها حکایت از آن دارد که سهم هر ایرانی در تولید این گونه زباله‌ها حدود هفت کیلوگرم است. این در حالی است که در این زمینه قاره آسیا با 7/3 کیلوگرم به ازای هر نفر و آفریقا با 7/1 کیلوگرم به ازای هر نفر در تولید زباله‌های الکترونیکی نقش دارند.
معاون برنامه ریزی و پژوهشی شهرداری اصفهان تأکید می‌کند: مشکل ما تنها پسماندهای الکترونیکی در منازل نیست، بلکه بیشترین مسأله با پسماندهای الکترونیکی سازمان‌ها و ادارات دولتی و غیردولتی است که حجم انبوهی را به خود اختصاص داده است. زیرا براساس ساختار اداری‌، حذف و مدیریت آن‌ها بسادگی میسر نیست؛ چراکه برای خروج آن‌ها باید هماهنگی‌های خاصی صورت گرفته و مزایده انجام شود. به این ترتیب این اقلام انباشته شده، نه پسماند به حساب می‌آیند و نه کالای قابل استفاده و در بیشتر سازمان‌ها و ادارات، انبارهایی مملو از محصولات الکترونیکی همانند رایانه‌ها، چاپگر، دستگاه نمابر و حتی لامپ‌ها را می‌بینیم.  وی ادامه می‌دهد: مردم نیز از این‌گونه کالا‌ها دارند که در زمان بازیافت در زمره زباله‌های خشک قرار می‌دهند که ما در اصفهان به شهروندان آموزش می‌دهیم این اقلام را در زباله‌های خشک قرار نداده و تفکیک کنند، زیرا این محصولات شرایط خاصی دارد و باید در روند بازیافت و تبدیل، مسیر ویژه‌ای را طی کند تا کمترین آسیب را به محیط زیست وارد کند، در غیر اینصورت چنانچه این محصولات به صورت غیراصولی دفن شوند و یا حتی وارد چرخه تولید کمپوست شده و سپس به خاک وارد شوند به دلیل وجود عناصر سنگینی که دارند، پرخطر به شمار می‌روند.

 تنگناهای اجرایی
پورعلاقه بندان تأکید می‌کند: مشکل ما در زمینه ساماندهی پسماند‌ها فراتر از مسایلی است که بیان می‌شود، چنانکه در کشور در زمینه مدیریت پسماند‌های عادی نیز ضعیف هستیم، چه برسد به مدیریت پسماند الکترونیکی که شرایط خاصی را می‌طلبد. به تعبیر روشن در زمینه مدیریت پسماند «خانه از پای بست ویران است، خواجه دربند نقش ایوان است» و زباله‌های الکترونیکی رنگ و نقش ساختمان مدیریت پسماند به حساب می‌آید، زیرا این ساختمان از پایه دچار ضعف است. در حال حاضر در چند شهر بخوبی و به صورت اصولی بحث تفکیک زباله از مبدأ انجام می‌شود؟
در واقع طرح‌ها و برنامه‌های ما در این حوزه نیاز به اصلاحات دارد. چنانکه ما که در اصفهان مدعی پیشگامی در مدیریت پسماند هستیم، در حال حاضر در زباله‌های تر جمع آوری شده ۲۰درصد  اقلام قابل بازیافت داریم، در حالی که در شهرهای دیگر همین میزان توجه نیز دیده نمی‌شود. از این رو باید مدیریت پسماند از ابتدا تا انتها تعریف منطقی شده و برای آن هزینه شود. زباله، طلای کثیف است، اما برای طلا و تبدیل به سرمایه شدن نیاز به طی مسیر مناسبی است که نیازمند هزینه است. به این ترتیب بدون آموزش و پرورش طی فرایندهای علمی که نیازمند هزینه است، زباله فقط کثیف است و ارزشی ندارد.

 هزینه‌ای که تولیدکننده زباله باید بدهد
معاون برنامه ریزی و پژوهشی شهرداری اصفهان می‌افزاید: در بیشتر کشورهای جهان که در مدیریت پسماند موفق هستند، هزینه ساماندهی را از تولید کننده زباله که می‌توانند شهروندان یا کارخانه داران باشد، دریافت می‌کنند. به این ترتیب پول حاصله را از ابتدا تا انتهای فرآیند جمع آوری تا دفع، هزینه می‌کنند. در کشور ما کدام شهر چنین برنامه‌ای دارد و بدرستی می‌توان اطمینان داشت این بودجه صرف ساماندهی و مدیریت پسماند شهر شده و به مصارف دیگر نمی‌رسد؟
این زیر ساخت‌ها باید اصلاح شود. در واقع باید ابتدا اعتبارات آن در نظر گرفته شود و بعد با راهکارهای اصولی و دانش بنیان به اجرا درآید، در این صورت وضعیت پسماند‌ها سامان می‌یابد.

 ضعف قوانین اما قانون چقدر در این زمینه راهگشاست؟
پورعلاقه بندان، کارشناس دفع و مدیریت پسماند می‌گوید: قانون ساماندهی مدیریت پسماند از سال‌ها پیش - حدود سال۸۳ - به تصویب رسیده، ولی جز چند بند آن، بقیه اجرا نمی‌شود. برای نمونه در این قانون سخن از ایجاد صندوقی است که تولیدکنندگانی که محصولاتشان نیاز به بازیافت، فرآوری وپردازش دارد، باید مبلغی را به این صندوق واریز کنند که هنوز این صندوق وجود خارجی ندارد. همچنین در زمینه مدیریت پسماند، آیین‌نامه اجرایی این قانون نیز به تصویب رسیده که جامع و قابل توجه است، اما بندهای آن نیز هیچ‌گاه به اجرا درنیامده به طوری که در این قانون آمده، تمامی شهر‌ها باید تا پایان سال ۹۲پسماندهای خود را به طور تفکیک شده جمع آوری کنند. آیا این مسأله محقق شده است؟
در برنامه پنجم توسعه نیز تأکید شده، از سال پایانی آن نباید هیچ‌گونه دفن غیربهداشتی زباله صورت بگیرد، اما آیا این قانون اجرا می‌شود؟ در شهر مشهد که سازمان بازیافت قابل قبولی دارد، یک چهارم و یا یک پنجم زباله‌های خود را بازیافت می‌کنند و بقیه دفع می‌شود. به هر روی تجربه نشان می‌دهد، ما قانون‌های خوب در کشور بسیار داریم اما این قانون‌ها بخوبی اجرا نمی‌شوند.