به یاد داشته باشید که مهم ترین عنصر در نقد کتاب، تفسیر Commentary)) است نه خلاصه کردن کتاب. بنابراین، فضای کمی را به مرور محتویات کتاب اختصاص دهید.

ارائه رئوس یا خلاصه کتاب، مشتمل بر مضمون کلی، سیر زمانی و تاکیدات عمده نویسنده (سیاسی، اقتصادی، فکری و ...) و جنبه هایی که نادیده گرفته است، کفایت می کند.

وزن اصلی نقد شما باید به ارزیابی شما از نحوه ارائه مطالب نویسنده اختصاص داشته باشد: فرضیه اصلی نویسنده چیست؟ زاویه دید و استدلال او چیست؟ واکنش شما چیست؟ آیا خواندن کتاب باعث بالا بردن درک شما از موضوع شد؟ تا می توانید صریح حرف بزنید. شما کارشناس هستید.

برای دادن چارچوب به نقد، اطلاعاتی درباره نویسنده، سابقه و تخصص او - و یا عدم تخصص او در زمینه ای که نوشته است - فراهم کنید.

غالبا مقدمه کتاب ها این نوع اطلاعات را دربر دارد:

آیا نویسنده نکات و اسناد تازه ای ارائه کرده است؟ اگر بله، آن را مشخص کنید. آیا از نکات و اسناد دیگران برداشت تازه ای کرده است؟ اگر چنین است، با نگاهی تطبیقی، نتیجه گیری کنید.

همیشه زمان نوشته شدن کتاب را در نظر بگیرید، چرا که به این طریق به ارزش ها و جهت گیری های نویسنده پی خواهید برد. به عنوان مثال، زندگی نامه ای که درباره سناتور جوزف مک کارتی توسط یک روزنامه نگار محافظه کار و طرفدار جمهوری خواهان در سال 1954 نوشته شده، قطعا با زندگی نامه دیگری درباره جوزف مک کارتی که توسط یک نئومارکسیست آکادمیک در سال 1974 نوشته شده کاملا فرق دارد.

قطعا اشاره به بخش هایی از کتاب ضرورت دارد، اما اشاره فراوان در این باره کار جالبی نیست. پس هیچ گاه سعی نکنید بخش های زیادی از یک کتاب را نقل کنید.

نقل چند بخش کوتاه به طور موءثر، قطعا از نقل چندین بخش اما ناموءثر، بهتر است. هرگاه بخش های مورد نظرتان را انتخاب کردید، آنها را به صورت مجزا نقد کنید.

به یاد داشته باشید که کار شما باید با نقد شما به پایان برسد. بنابراین به پاراگراف های آغازین برگردید. قضاوت شما درباره سبک، چارچوب، محتوا و ارزش های کتاب چیست؟ آیا هدف نویسنده از نوشتن کتاب آشکار است؟

کتاب، شما را راضی کرد؟ چرا بله و چرا خیر؟ آیا دلایل و مستندات نویسنده در خدمت نتیجه گیری او هست؟ آیا کتاب، اندیشه شما را به چالش طلبیده است یا دانش شما را بالا برده است؟ آیا پرسش تازه ای برایتان ایجاد کرده است؟ یا اینکه نویسنده صرفا آنچه را که شما می دانسته اید، به شکل دیگری عرضه کرده است؟ آیا خوندن این کتاب را به دیگران توصیه می کنید؟ به چه کسانی؟ آیا کتاب دیگری هم باید در همان باره نوشته شود؟

توصیفی یا انتقادی

دو رویکرد در قبال نقد کتاب وجود دارد: توصیفی و انتقادی.

در رویکرد توصیفی، نقدنویس صرفاً به تشریح و توصیف مطالب و ارائه اطلاعات اساسی کتاب می پردازد و از جانبداری و هواخواهی از اثر مورد بررسی پرهیز می کند.

در رویکرد انتقادی، نقدنویس علاوه بر توصیف، به ارزیابی اثر هم می پردازد. اما این ارزیابی در عین حال مبتنی بر معیارهای پذیرفته شده ادبی و تاریخی نیز هست که به همراه ارائه مدارک از متن صورت می پذیرد.

اگر می خواهید یک کتاب را با رویکرد انتقادی نقد کنید حتماً باید این دو نکته را بشناسید: اثر مورد نقد را و الزامات ژانری که اثر به آن تعلق دارد (رمان، داستان کوتاه، شرح حال، شعر و غیره).

1. شناخت اثری که نقد می کنید نه تنها مستلزم تلاش برای درک هدف نویسنده کتاب، بلکه مستلزم بررسی نحوه ارتباط دادن مطالب به یکدیگر توسط نویسنده نیز هست. به عبارت بهتر، نه تنها باید تلاش کرد تا هدف نویسنده کتاب را فهمید، بلکه باید در عین حال سعی کرد تا نحوه ارتباط مطالب در راستای هدف مورد نظر نویسنده را هم حلاجی کرد. آیا نویسنده توانسته است به طرزی مناسب با ارتباط مطالب به یکدیگر به تشریح هدف خود کمک کند؟

در عین حال شناخت هدف نویسنده در گرو شناخت شما نسبت به ملیت، مقطع زمانی و سایر آثار نویسنده نیز هست.

2. شناخت ژانر، در واقع شناخت شکل هنری اثر است. شناخت ساختار اثر و نحوه کار آن.

نداشتن درک و شناخت از ژانر اثر به این معناست که نقدنویس فاقد معیارهای ادبی و تاریخی برای نقدنویسی است و علی القاعده اگر نقدنویس فاقد معیارهای ادبی و تاریخی باشد، ارزیابی او بی پایه خواهد بود.

حداقل های نقدنویسی

نقدی که می نویسید نباید خلاصه نویسی یک کتاب باشد، بلکه باید آن را توصیف کند و این توصیف دست کم باید مشتمل بر این نکته باشد که اگر خواننده ای نقد شما را درباره یک کتاب خواند، با افکار نویسنده کتاب آشنا شود و البته ارزیابی شما از اهداف نویسنده می تواند به صورت انتقادی هم ارائه شود.

نقد شما باید چیزهایی را هم درباره نویسنده در خود داشته باشد، البته این چیزها اصلاً به معنی ارائه زندگی نامه نویسنده نیست. اطلاعاتی که درباره نویسنده می دهید باید مرتبط با اثر باشد تا درک خواننده را نسبت به کتاب آن نویسنده تقویت کنید. فرضاً اگر کتاب مورد نقد شما درباره محیط زیست است صرفاً سوابق نویسنده در امر محیط زیست را مطرح کنید و اینکه او چه تجارب و شناختی در این زمینه از جنبه نظری و عملی دارد.

ارزیابی غیرمستقیم اثر، از کانال توصیف و تشریح کتاب هم یک موضوع قابل اتکاست. این ارزیابی باید به هدف یا اهداف نویسنده مربوط شود. اما در نقد انتقادی (رویکرد انتقادی) شما اعلام نظر می کنید، اعلام موضع می کنید و این اعلام نظر و موضع باید مبتنی بر این موارد باشد:

1. نظر شما درباره هدف نویسنده.

2. آیا نویسنده به هدف خود نائل شده است؟

3. چه مدرکی دارید که نویسنده به هدف خود رسیده است؟

* منبع: همشهری آن لاین