پس از ورود اسلام به ایران، رفته رفته شهرهای قم، ری، طبرستان و... پایگاه ارادتمندان به اهل بیت(علیهم السلام) شد و اهالی این سرزمین با عشق به خاندان پاک رسالت پیوندی عمیق با اهل بیت(علیهم السلام) برقرار کرده و بارها برای عرض ارادت و محبت خود به طور پنهانی یا آشکارا به خدمت آن بزرگواران می‌رسیدند .
خاستگاه این ارادات را باید در توجه ویژه پیامبر گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله) به ایرانیان دانست که به مناسبت‌های گوناگون ابراز شده است. در حدیثی از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) آمده است: «اعظم الناس نصیبا فی الاسلام اهل فارس»؛ یعنی بهره ایرانیان از اسلام، از همه ملت‌های دیگر بیشتر است. در روایت دیگری حضرت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمودند: سعادتمندترین عجم‌ها نسبت به اسلام، ایرانیان هستند.
همین ارادت و محبت به خاندان اهل بیت(علیهم السلام)سبب شد ایرانیان بعدها در سایه فرهنگ اسلامی، تحولات شگرفی را در پایه ریزی تمدن اسلامی رقم بزنند.
در همین راستا ابن خلدون از مورخان نامدار عرب که در سده هشتم هجری می‌زیسته، ایرانیان را پرچمدار علوم و معارف اسلامی معرفی می‌کند و می‌گوید: جای بسی شگفتی است که بیشتر پرچمداران علوم اسلامی ایرانی هستند و اگر هم از آنان کسی به عرب نژاد برد، ولی زبان او فارسی است و مرکز پرورش و تربیت او و موطن استادانش سرزمین ایران است، با اینکه آیین اسلام مدون به زبان عربی است و صاحب شریعت از نژاد عرب می‌باشد، بنیانگذاران علم نحو چون سیبویه و ابوعلی الفارسی و زجاج همه ایرانی هستند، ولی در محیط
عرب زبانان پرورش یافتند و نحو را برای دیگران به صورت قاعده و ضابطه درآوردند و محدثین که حدیث را از اهل اسلام حفظ و نقل کردند، بیشتر آنان ایرانی بودند یا اصالت ایرانی داشتند.
ابن خلدون برای تأیید این نظریه خود حدیثی از رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) را نقل کرده و می‌گوید: «لو تعلق العلم باءکناف السماء لناله قوم من فارس»، چنانچه دانش بر فراز آسمان جا داشتی، مردمی از سرزمین ایران بر آن دست یافتی. (1)
یاران ایرانی امام محمدباقر (علیه السلام)
امام محمدباقر (علیه السلام) که در سال‌های 95 تا 114 هجری امامت شیعیان را برعهده داشتند، کوشش علمی را بر اقدام‌های سیاسی ترجیح داده و به خاطر وجود انحرافات فکری، با تبیین اسلام ناب و نشر معارف اصیل دینی به پرسش‌ها و شبهات مردم پاسخگو بودند و ضمن تربیت شاگردان بسیار در زمینه‌های گوناگون با استفاده از علم امامت و درایت و توانایی خود نهضت علمی عمیق و حساب شده‌ای را پایه‌ریزی کردند.
در این میان ایرانیان سهم فراوانی در نشر معارف اهل بیت(علیهم السلام) ایفا نمودند و با حضور در محضر نورانی این امام همام به فراگیری دانش و بازنشر حقایق دینی اصیل همت گماردند. مشهورترین یاران و ملازمان ایرانی امام محمدباقر (علیه السلام) را می‌توان «ابان بن ابی عیاش فیروز»، «اسحاق القمی»، «الابرش کلبی رازی»، «ابوعبدالله القزوینی»، «اسماعیل بن ابراهیم فارسی»، «ثابت بن هرمز ابوالمقدام عجلی»، «سلمان بن خالد طلحی قمی»، «محمد بن یسع بن حمزه قمی»، «مقاتل بن سلیمان خراسانی» و «جعفر بن عمر بن ثابت» بر شمرد. یکی از معروف‌ترین یاران ایرانی امام پنجم شیعیان، «حماد بن ابی سلیمان» است.
این شخصیت تاریخی از طبقه پنجم راویان کوفه به شمار می‌رود و شیخ طوسی او را در شمار اصحاب امام محمدباقر(علیه السلام) و امام جعفرصادق(علیه السلام) آورده است: «حماد پس از کسب علوم مقدماتی، از محضر امام محمدباقر و امام جعفرصادق(علیهما السلام) کسب فیض کرد و به حدی در کسب دانش پیش رفت که دانشمندان اسلامی از وی به عنوان امام، مجتهد، فقیه، جواد و کریم یاد کرده و او را به کثرت حدیث توصیف نموده اند.
محمد بن اسحاق یکی دیگر از یاران ایرانی برجسته امام محمدباقر(علیه السلام) است.
محمد بن اسحاق، محدث و نخستین سیره‌نویسی است که زندگانی پیامبراکرم(صلی الله علیه وآله) را به رشته نگارش در آورده است. شیخ طوسی و برقی او را در شمار اصحاب امام محمدباقر و
امام جعفرصادق(علیهما السلام) نام برده‌اند.»(2)
برقی پدرش اسحاق را نیز از اصحاب امام محمدباقر(علیه السلام) دانسته است.(3)
ابن اسحاق، حافظه بسیار قوی داشته و احادیث زیادی را حفظ بوده است و به خاطر حافظه بی مانند، او را «امیرالمحدثین» خوانده اند. او با نوشتن سیره یا مغازی، سنت و احادیث پیامبر(صلی الله علیه وآله) را حفظ کرد و در اختیار مسلمانان قرار داد. وی برای جمع‌آوری اخبار، به بصره، کوفه، مصر، بغداد و ری سفرهای طولانی نمود.
به جز کتاب مغازی یا سیره، چند کتاب به او منسوب است. از جمله: الفتوح، سیرالعرب، اخبار صفین و حدیث المعراج و الاسراء.(4)
و داوود بن ابی عذافر قشیری سرخسی که اصالتاً خراسانی و اهل سرخس است، از دیگر یاران برجسته امام محمدباقر(علیه السلام) است .
امام محمدباقر(علیه السلام) و توصیف ایرانیان
امام محمدباقر(علیه السلام) ایرانیان را زمینه ساز ظهور توصیف کرده و می‌فرماید: «كَأَنِّي بِقَوْمٍ قَدْ خَرَجُوا ... ؛ من به قومی مىنگرم که از طرف مشرق زمین به پا مىخیزند. آنان به دنبال طلب حق و ایجاد حکومت الهى تلاش مىکنند. بارها از متولیان، اجرای حق را خواستار مىشوند، اما با بىاعتنایى مواجه مىشوند. وقتى که وضع را چنین ببینند، اسلحه‌های خود را به دوش مىنهند و با اقتدار و قاطعیت تمام در انجام خواستهشان اصرار مىورزند تا اینکه سردمداران حکومت نمىپذیرند و آن حق‌طلبانِ ثابت قدم، ناگزیر به قیام و انقلاب مىگردند و کسى نمىتواند جلوگیرشان شود. این حقجویان وقتى که حکومت را به دست گرفتند، آن را به جز صاحب الامر(علیه‌السلام) به کس دیگرى نمىسپارند. کشتههاى اینها همه از شهیدان راه حق محسوب مىشوند.
بدان! اگر من آن روزگاران را درک کنم، جانم را براى فداکارى در رکاب حضرت
صاحب الامر(علیه‌السلام) تقدیم مىدارم.» (5)
پانوشت‌ها:
1. مقدمه ابن خلدون، ص 543 و 544 چاپ کشاف، بیروت
2. رجال طوسی، ص 281 و 311
3. رجال برقی، ابوجعفر احمد بن محمد بن خالد، القیوم، قم، 1419 ق، ص 10 و 20
4. دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج 3، ص 9
5. بحار الانوار، ج۵۲، ص۲۴۳، ح
نظر شما