در حالی که در چند سال اخیر جنبشی دولتی و غیر دولتی برای ترجمه آثار ایرانی به زبان‌های غیر ایرانی در داخل کشور شکل گرفته و نهادهای بزرگی چون سازمان فرهنــگ و ارتباطات اسلامی نیـز برای این موضـوع تدارک ویـــژه‌ای دیده‌اند، اما بی‌توجهی و رها شدگی ماجرا بویژه در زمینـــه ترجمه آثار غیرفارسی به زبان فارسـی کار را بجایی رسانده که اخیراً شاهد ترجمه متنی از انگلیسی به فارسی بوده‌ایم که نویسنده‌ای فارسی‌زبان آن را ابتدا به فارسی نوشته و منتشر کرده و پس از آن در خارج از ایران دوباره به انگلیسی ترجمه شده است.
به خاطر مشتی اسکناس
ناشران جوان و نوپا بطور عمده در مسأله ترجمه بیش از هر چیز بدنبال موضوع هزینه و فایده هستند. این مسأله به عبارت ساده‌تر شامل خرید تعدادی کتاب در خارج از کشور برای آنها توسط یک دوست یا میهمان یا مسافر می‌شود. کتابهای مذکور پس از ورود به ایران در فراخوانی از سوی ناشر در اختیار جمعی از علاقه‌مندان به ترجمه قرار داده می‌شود یا در حالتی بهتر در اختیار تیمی از مترجمان جوان که ناشر اطمینان آنها را جلب کرده است، قرار می‌گیرد. در صورت پذیرش ترجمه کتاب از سوی مترجم، وی قراردادی برای حق‌الزحمه‌ای که حداکثر یک و نیم تا دو میلیون تومان را شامل می‌شود، امضا می‌کند و البته مشخص نیست آنچه که در نهایت ترجمه می‌شود چقدر با واقعیت داستان همخوانی دارد و به آن نزدیک است. به عنوان مثال بیش از چند ده ترجمه از کتاب مشهور شازده کوچولو توسط چندین ناشر در ایران منتشر شده و همگی مترجمان نیز اذعان داشته‌اند در کتابشان به دنبال نوعی ترجمه مطابق با زمان بوده‌اند.
در صورتی دیگر ناشران دست به رقابتی عجیب برای انتشار ترجمه از یک کتاب می‌زنند. حاصل این اتفاق در بدترین شکل انتشار همزمان چندین ترجمه از یک رمان و سردرگمی مخاطب برای انتخاب است، به عنوان مثال سال گذشته دو ترجمه از کتاب «او بازگشته است» که یکی از پرفروش‌ترین آثار ادبیات آلمان به شمار می‌رود، توسط دو ناشر در بازار ایران توزیع شد، در حالی که یکی از ترجمه‌ها دو فصل از کتاب اصلی را با خود نداشت. در پدیده‌ای تازه و البته تأسف‌بار، در حالی که برخی از ناشران با وجود عضویت نداشتن ایران در معاهده برن و کپی رایت، به صورت شخصی و برای حفظ پرستیژ کاری خود اقدام به مکاتبه با نویسنده یا ناشر کتابی غیر ایرانی کرده و از آنها برای انتشار نسخه فارسی اجازه مکتوب می‌گیرند و گاه نیز حقوق مادی نویسنده را تامین می‌کنند، شاهدیم که ترجمه‌ای دیگر از این کتاب نیز بدلیل احتمال فروش اثر به بازار کتاب می‌آید.
سال گذشته و پس از اعلام برگزیدگان جایزه ادبی نوبل و انتخاب سوتلانا الکسیویچ به این عنوان، کتابی از وی با عنوان صداهایی از چرنوبیل با جلب رضایت وی و یادداشت او مبنی بر انحصار ترجمه آثار ش در ایران توسط یک ناشر منتشر شد، اما چندی بعد در کمال ناباوری ترجمه دیگری از این کتاب توسط ناشر دیگری نیز به بازار آمد. خبرنگار قدس وقتی از ناشر نخست درباره این اقدام و واکنشش به آن سؤال کرد، با این پاسخ مواجه شد که بدلیل عضویت نداشتن در معاهده کپی رایت، قانون فعلی در ایران تنها در صورتی که اثری نسخه تألیفی‌اش توسط ناشری منتشر شده باشد، به بازچاپ آن توسط دیگر ناشران واکنش و اجازه برخورد می‌دهد. به عبارت دیگر با وجود تمایل نویسنده اثر به ترجمه‌اش توسط یک بنگاه نشر در ایران، قانون منعی برای سایر ناشران به منظور ترجمه و انتشار آثار آن نویسنده ایجاد نمی‌کند.
کلاهبرداری در روز روشن
آشفته بازار ترجمه جدا از این موارد، با مشکلات جدی دیگری از جمله نبود ویراستاری علمی‌دقیق و نیز عدم نظارت کافی برای ترجمه تمامی متن رو به روست و این روزها خلأ علمی و فنی زیادی را به‌منظور ارائه متنی دقیق در خود می‌بیند.
نبود مراکزی متمرکز به‌منظور ثبت آثار در دست ترجمه که مترجمان و ناشران بتوانند پیش از اقدام برای ترجمه درباره وضعیت کتاب کسب تکلیف کنند و نیز انتخاب نسخه‌هایی به زبان غیراصلی برای ترجمه نیز از دیگر مشکلات حال حاضر این پدیده در بازار کتاب ایران است. در حالی‌که این روزها بیشتر آثار ترجمه شده در ایران از نسخه انگلیسی به فارسی بازگردانده می‌شود، بسیاری از آثار در بدو انتشار به زبانی غیر از انگلیس منتشر شده است و مشخص نیست که نسخه انگلیسی آن تا چه اندازه نظر مؤلف را جلب کرده است.
این بازار آشفته در مورد کتابهای درسی و دانشگاهی نیز صدق می‌کند. سال گذشته و در جریان نمایشگاه بین‌المللی کتاب بود که مشخص شد برخی از این ناشران تنها با تغییر جلد برخی کتابهای مرجع دانشگاهی، آنها را تنها با اسم جدید به دانشجویان می‌فروشند که این موضوع یک تخلف آشکار علمی و حتی قانونی بشمار می‌رود. نبودن متولی قانونی و مرجع ساماندهی به مشکلات ترجمه در کشور این روزها بیش از پیش خود را نمایش می‌دهد. اگر تشکل‌های نشر فعال در بخش خصوصی و نیز دستگاه ناظر به انتشار کتاب برای رفع این چنین معضلاتی اقدامی‌جدی صورت ندهند، بازار نشر در ایران بزودی مبدل به یکی از بی‌کیفیت‌ترین بخش‌های نشر در ایران و جهان خواهد شد.
نظر شما