با اینکه این روزها کتاب‌های کودک و نوجوان مثل سی‌دی‌های شانه تخم مرغی، هم در سوپرمارکت و داروخانه و هم در کتابفروشی‌ها پیدا می‌شود، اما اگر کسی دغدغه پیدا کردن یک کتاب خوب برای اهالی کوچک خانه‌اش را داشته باشد با مشکل مواجه می‌شود.
سهل‌نویسی، مهم‌ترین مشکل
شاید اصلى‌ترین مشکل حوزه کتاب کودک و نوجوان سهل بودن نوشتن براى بچه‌هاست. این باور ناصواب که نوشتن براى کودکان و نوجوانان راحت‌تر از عرصه‌هاى دیگر است، باعث شده است که بسیارى از نویسندگان با اندک تجربه و تخصص در این حوزه ذوق آزمایى کنند. در حوزه ترجمه کتاب کودک هم وضعیت به مراتب بدتر از تألیف است. ترجمه کتاب کودک و نوجوان بدلیل حجم کم متن، سادگى زبان و ساخت، اشتیاق بسیارى را براى آزمودن بخت خویش تحریک مى‌کند.
براساس آمار ارائه شده از سوی خانه کتاب ایران در نیمه دوم سال93 و نیمه اول سال94، 60درصد کتاب‌های منتشر شده برای کودکان ترجمه و40درصد تألیفی بوده است. این آمار میزان استقبال مترجمان از ترجمه آثار کودک و نوجوان را نشان می‌دهد.
البته ناشران غیرحرفه‌اى در ایجاد چنین اشتیاقى در ذهن مترجمان تازه‌کار بى‌تأثیر نیستند.
گاهى ناشر براى استمرار فعالیت‌هاى خود و شاید حتى جلب حمایت‌هاى دولتى به چاپ کتاب ترجمه‌اى براى کودکان و نوجوانان اقدام مى‌کند. از آنجا که قانون «کپى رایت» هم در ایران لازم الاجرا نیست، ناشر با اندک حق‌الترجمه‌اى که به مترجمان جوان مى‌دهد یا نمى‌دهد و با استفاده از تصاویر و صفحه‌آرایى آماده، کتاب مورد نظرش را با کمترین هزینه چاپ مى‌کند. تسلط نداشتن بر زبان مبدأ و مقصد، عدم آشنایى با زبان متناسب گروه سنى مخاطبان کتاب، خطاهاى عمده نگارشى و عدم رعایت بدیهى‌ترین اصول اولیه نگارش، گواه آن است که مترجمان با کمترین تجربه عملى در این حوزه وارد مى‌شوند.
نمی‌توان جلوی نشر ترجمه‌های بی‌قاعده را گرفت
به گفته یکی از نویسندگان حوزه کودک و نوجوان، چاپ و نشر ترجمه‌های بی‌کیفیت، اتفاقی است که در حوزه کتاب‌های این گروه سنی رخ داده و نمی‌توان جلوی آن را گرفت.
مصطفی رحماندوست، شاعر، نویسنده و مترجم پیشکسوت کودک و نوجوان معتقد است تا وقتی که اولویت اول یک ناشر بازگشت سرمایه‌اش باشد، خواه ناخواه سعی می‌کند سرمایه‌گذاری بیشتری در تولید اثر انجام دهد. البته رحماندوست یادآوری می‌کند که این نوع سرمایه‌گذاری و سوددهی کوتاه‌مدت است و در عرصه نشر، ناشرانی که سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت کرده‌اند موفق‌تر از ناشرانی هستند که به سرمایه و سود زود بازده فکر کرده‌اند.
راهکار چیست؟
راهکار مصطفی رحماندوست برای حذف ناشرانی که آثار بی‌کیفیت تولید می‌کنند، چیست؟ وی می‌گوید: تنها راه این است که خانواده‌ها درخصوص انتخاب اثر آگاهی لازم را داشته باشند. در حال حاضر هم ناشرانی که آثار خوبی منتشر می‌کنند خیلی مورد توجه هستند و گردش مالی خوبی دارند. این نشان می‌دهد آگاهی خانواده‌ها نسبت به قبل بالا رفته و ناشران خوب را می‌شناسند و کتاب‌هایی می‌خرند که این ناشران منتشر کرده باشند. البته به گفته مشاور ادبی آثار مربوط به کودکان و نوجوانان کتابخانه ملی ایران همیشه صورت سفید و سیاه و چاق و لاغر در کنار هم هستند و باید خانواده‌ها قدرت انتخابشان را بالا ببرند و آثار خوب را بعد از شناسایی خریداری کنند تا بازار آثار بد به خودی خود کساد شود.
هموار کردن راه برای مترجمان حرفه‌ای
رضی هیرمندی مترجم آثار شل سیلور استاین راهکار دیگری برای حذف ترجمه‌های بازاری و برچیدن آن‌ها از بازار کتاب ارایه می‌دهد. این مترجم می‌گوید: با اینکه مسؤولان فرهنگی وقت بر سرعت بخشیدن به مجوز کتاب‌ها تأکید کرده بودند و به نویسندگان و مؤلفان هم قول‌هایی مبنی بر سرعت بخشیدن صدور مجوزها را داده بودند اما همچنان صدور مجوزها با مشکل مواجه است.
این مترجم ادامه می‌دهد: پیشنهاد من این است به جای اینکه همه تلاش خودمان را صرف پیدا کردن ایرادهای دست و پاگیر کتاب‌های خوب کنیم، بتوانیم در مقابل انتشار کتاب‌های بازاری بایستیم و زمینه را برای انتشار کتاب‌های خوب آماده کنیم، خودبه‌خود با ایجاد این شرایط و در این تنازع بقا کتاب‌های خوب بهتر دیده می‌شود.
به گفته رضی هیرمندی اگر مسؤولان فرهنگی بدنبال این هستند که فضای بهتری برای ورود کتاب‌های مناسب کودک و نوجوان مهیا کنند باید راه را برای انتشار و فعالیت مترجمان حرفه‌ای هموار و فضای کتابخوانی را گسترده‌تر کنند. توجه به این دو موضوع باعث می‌شود خودبه‌خود در هماوردی که کتاب‌های خوب و کتاب‌های بد با یکدیگر دارند کفه به نفع کتاب‌های خوب سنگینی کند.
نظر شما