سؤال: در ماه مبارک رمضان بهتر این است که حتما قرآن را ختم کنیم، یا اولویت با تدبر در آیات است حتی اگر در طول این ماه مبارک چند جزء بیشتر خوانده نشود؟

پاسخ: هر چیزی بهاری دارد، بهار قرآن هم رمضان است. چون خود خداوند متعال فرموده‌اند که از ویژگی‌های رمضان این است که قرآن در آن نازل شده‌است. خود قرآن جامع همه چیز هست و پاسخ همه سؤالات را می‌دهد، از جمله روش برخورد با خودش. یعنی قرآن همانطور که خودش می‌فرماید: «تِبْیاناً لِکُلِّ شَیْء» است، مبین هرچیزی هست و کتابی است که هرچیزی را روشن می‌کند. پس قرآنی که قرار است جواب این سوال را بدهد که رابطه‌ها را چگونه باید تنظیم کرد، طبیعتا درمورد خودش هم این امر را تبیین می‌کند. هم توضیح می‌دهد، هم به ما یاد می‌دهد که چگونه رابطه‌مان را با قرآن تنظیم کنیم.

وقتی مراجعه می‌کنیم به قرآن می‌بینیم دو دستور دارد؛ هم می‌گوید زیاد بخوانید: «فَاقْرَؤُوا مَا تَيَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ؛ هرچقدر ممکن است قرآن بخوانید»، هم می‌فرماید در آن تدبر کنید: «أَفَلَا يَتَدَبَّرُونَ ٱلْقُرْءَانَ أَمْ عَلَىٰ قُلُوبٍ أَقْفَالُهَآ»، سرزنش می‌کند و می‌گوید چرا در قرآن تدبر نمی‌کنند، نکند بر دلهای‌شان قفل زده شده و اصلا می‌فرماید که فلسفه نزول قرآن تدبر است: «كِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَیْكَ مُبَارَكٌ لِّیَدَّبَّرُوا آیَاتِهِ؛ قرآن را ای پیامبر بر تو نازل کردیم تا مردم در آیاتش تدبر کنند.»

در حقیقت آن دستور «فَاقْرَؤُوا مَا تَيَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ» مثل گاز دادن در رانندگی است و دستور تدبر، مثل ترمز است که این دو در کنار هم می‌تواند خوب باشد. اگر راننده‌ای همواره پایش روی ترمز باشد، هیچ حرکتی نمی‌کند، همچنین اگر یکسره پایش روی گاز باشد نیز سر از جاهای دیگری در می‌آورد و بهره‌ای از تماشای درختان کنار جاده و مناظر زیبا نیز نخواهد برد. بنابراین باید به هر دو دستور عمل کرد. از طرفی چون همه آیات قرآن برای همه افراد در یک زمان نیست و قرآن مثل داروخانه است و هرکسی داروی مناسب حال خودش را دارد، قرآن را باید زیاد خواند، ولی همراه با تأمل و درنگ.

البته برای آن هم دستور داریم؛ «وَ رَتِّلِ الْقُرآنَ تَرْتيلاً» یعنی قرآن را شمرده، شمرده بخوان. این شیوه خواندن برای این است که درنگ کنیم، اگر درنگ و تدبر کردیم و چیزی گیرمان آمد، خوب بیشتر تأمل می‌کنیم، اگر چیزی گیرمان نیامد رد می‌شویم. البته اگر سؤالی هم پیش آمد علامت می‌زنیم تا بعدا جزء سوالات‌مان باشد. یعنی رهاورد تدبر دو چیز است؛ رزقی برای الان و رزقی برای آینده. رزق الان آن چیزی است که می‌فهمیم و رزق آینده‌مان هم سؤال است، چرا که به فرموده امام حسن مجتبی(علیه‌السلام): «حُسْنُ السُّؤالِ نِصْفُ الْعِلْمِ» یعنی نیمی از رزق آینده‌مان را هم با سؤال به دست می‌آوریم. پس یکی از خوبی‌های تدبر این است که انسان متوجه می‌شود چه چیزهایی را می‌فهمد و چه چیزهایی را نمی‌فهمد.

در خطبه متقین هم امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) همینطور می‌فرمایند: «يُرَتِّلُونَهُ تَرْتيلاً» آیات قرآن را شمرده، شمرده می‌خوانند. «يُحَزِّنُونَ بِهِ اَنْفُسَهُمْ» جانشان را با آیات قرآن غمگین می‌کنند، «وَ يَسْتَثيرُونَ بِهِ دَواءَ دائِهِمْ» و آیات قرآن را زیر و رو می‌کنند تا دوای درد خودشان را پیدا کنند. این می‌شود برنامه و روشی که نه در آن افراط است، نه تفریط.

زیاد قرآن خواندن کمک می‌کند به تدبر، چون شما گاهی از یک آیه هیچ چیز نمی‌فهمید، اما وقتی زیاد بخوانید یک آیه توضیحش گاهی در صفحه بعد یا جزء بعد است. بنابراین خود زیاد خواندن برای انسان انس ایجاد می‌کند و برای او احاطه می‌آورد و کمک به تدبر است. ولی تند تند خواندن مذمت شده است، زیاد خواندن با تند تند خواندن متفاوت است. در روایات داریم مثل ریگ آیات قرآن را پراکنده نکنید و قرآن را همراه با درنگ، یعنی با تامل و شمرده، شمرده بخوانید. پس زیاد خواندن چیز خوبی است و اگر بخواهیم پایمان را بگذاریم روی ترمز و برنداریم، دیگر با زیاد خواندن جور در نمی‌آید. مراقب باشیم افراط و تفریط نکنیم. اعتدال در عمل به هر دو اینهاست.