عقیده به موعودگرایی و سر انجامِ خوشِ تاریخ بر یک سلسله مبانی و اصولی ویژه مبتنی است که هر کدام پاسخی به باطل‌گرایی و پوچ‌ انگاری در نظام آفرینش است؛ زیرا عقیده به موعودگرایی که سرانجامی خوش در پی دارد، هیچ نوع باطل‌گرایی و پوچ انگاری را درنظام آفرینش برنمی‌تابد. ملاحظه آیاتی از قرآن که آدمی را به آینده‌ای خوش و فرجامی دلپذیر نوید می‌دهد، این ادعا را آفتابی می‌کند. موارد زیر نمونه‌ای ازاین آیات است.

1. خدا محوری هستی

هرچند برخی خالقیت خدا را باور دارند و او را به عنوان معمار هستی پذیرفته‌اند لکن با انکار ربوبیت او، آفریدگار را به منزله ساعت سازی باز نشسته پنداشته و می‌گویند: هستی پس از آفرینش بی‌آنکه نیازی به گرداننده داشته باشد، خودگردان بوده و میکانیکال به حرکت خود ادامه می‌دهد؛ اما خوشبختانه اعتقاد به موعود‌گرایی که نوید بخش فرجامی خوش است، این انگاره را نفی می‌کند؛ زیرا تاریخ در صورتی به سر انجامی خوش می‌رسد که گردش هستی به دست همان آفریدگار توانا صورت پذیرد.

با مراجعه به قرآن کریم، این واقعیت که خدا محوری بر دنیای آفرینش حکم فرماست روشن می‌گردد؛ زيرا قرآن، هم خلقت عالم و آدم را از او می‌داند،  و هم تدبیر جهان و انسان را.  بنابراین، معمار هستی همان آفریدگار توانایی است که بی هیچ درنگی، امور خلقت را پس از آفرینش تدبیر می‌کند و لحظه ای از افاضه و تدبیر در دنیای آفرینش باز نمی‌ایستد؛ چراکه اگر خداوند از تدبير آن باز ایستد، هستی از حرکت باز می‌ماند و به یک باره نیست مي‌گردد.

2. حاکمیت نظام أحسن

ما بر این باوریم که جهان آفرینش به بهترین صورت ممکن آفریده شده است؛  زیرا این جهان، آفریده آفریدگاری است که هم حکیم است و هم فیاض. به اين دليل که حکیم است، اتقان صنع  امری بایسته است، چراکه خلق پر عیب و نقص خلاف حکمت و قدرت اوست و این بر خالق هستي محال است، از آن جهت که فیاض است اگر آفریده او بانیکوترین وجه پا به عرصه وجود نگذارد، امساک فیض و منع خیر محسوب می‌گردد و این نيز از خالق فیاض امری ناپسند است. 

ناگفته روشن است آنان که به فرجامِ خوشِ تاریخ اعتقاد دارند، حاکمیت نظام أحسن را نیز باور دارند؛ زیرا اين نظام أحسن و عاری از هرگونه نقص و عيب است که به فرجامی خوش می‌انجامد.

3. برخورداری هستی از نظم و قانون

نظام آفرینش امری پیچیده است و در صورتی سامان می‌یابد و به فرجامی خوش می‌انجامد که از نظمی وسیع و قانونی عمیق بر خوردار باشد. قرآن با ارائه تصویری روشن از «چگونگی نو شدن زمین»، «پیدایی باغها و چشمه سارها»، «رویش و باردهی گیاهان»، «نظم شبانه روز»، «گردش منظم ماه و خورشید» و مانند آن، جریان نظم و قانون را در عالم آفرینش به تصویر کشیده است و اعلام داشته که آفریدگار هستی، هر پدیده‌ای را به لحاظ کمی و کیفی به اندازه آفریده است.

4. هدفمندی آفرینش

قرآن موجودات و حتی جمادات را شعورمند و برخوردار از نوعی آگاهی و ادراک می‌داند. آن دست از آیات قرآن که از سجده، تسبیح، شهادت و نطق موجودات سخن گفته است،  گواهی بر این ادعاست.

با این باور که تمامی موجودات، به میزان سعه وجودی خود، از نوعی شعور و ادراک برخوردارند می‌توان نتیجه گرفت که هرموجود هدفمندی باتبعیت از نظام تدریج در آفرینش، به سوی هدف جمادی، نباتی، حیوانی یا انسانی خود در حرکت است 

 منابع اسلامی حاکی از آن است که بسیاری از پدیده‌ها در زمان فرج، به هدف خود می‌رسند، رشد عقلانی، توسعه آبادانی،کمال علم و معرفت و حتی کمال صنعت و فناوری، بالا رفتن سطح معیشت مردم و مانند آن نمونه‌هایی  از این واقعیت مسرت بخش است. 

*مدرس حوزه و پژهشگر بنياد پژوهشهاي اسلامي آستان قدس رضوی