به گزارش قدس آنلاین به نقل از مهر : چهارمین جشنواره جهانی «هنر مقاومت» در چهار رشته نقاشی، پوستر، کارتون و کاریکاتور و طرح های حجمی آذر ماه سال جاری در موسسه فرهنگی هنری صبا برگزار می شود. این جشنواره که در هر دوره با فراز و نشیب هایی همراه بوده است، این دوره را نیز با تغییر و تحولات تازه ای تجربه می کند.

حبیب الله صادقی دبیرکل چهارمین جشنواره جهانی «هنر مقاومت» و محمد حبیبی دبیر اجرایی این جشنواره به همراه هیات همراه از خبرگزاری مهر بازدید کرده و در پایان مهرورزانه پاسخگوی سوالات ما درباره این جشنواره شدند که حدود ۲ ساعت به طول انجامید.

بخش اول این گفتگو با محوریت جایگاه هنر مقاومت و برگزاری جشنواره‌ای جهانی برای آن پیش روی شماست.

* آقای صادقی ضرورت برگزاری جشنواره هنر مقاومت چه بود و چه هدفی را دنبال می کند؟ آیا جشنواره هایی که با مضامین دینی و مذهبی در زمینه هنرهای تجسمی برگزار می شد کافی نبود؟

حبیب الله صادقی: طرح برگزاری این جشنواره ۸  سال پیش از سوی «انجمن فرهنگی روایت فتح» وابسته به بسیج و «انجمن هنرهای تجسمی انقلاب و دفاع مقدس» ارائه و پیشنهاد شد. در این طرح مضامینی که پیشتر با عنوان هنر انقلاب به صورت پراکنده در جامعه برگزار می شد، مورد توجه قرار گرفته بود و اعلام شد این انجمن ها در قالب این طرح به هنر آرمانی و اجتماعی که مفهوم دفاع از ارزش های انسانی و معرفتی را به دنبال دارد، می پردازند.

برخی تجربه های پراکنده با عنوان هنر نقاشی انقلاب، گرافیک انقلاب و... را در کشورمان داشته ایم که از سوی سازمان ها و نهادهای مختلف به صورت غیر علمی، هیجانی و طبقه بندی نشده انجام می شد اما این انجمن که تجربه های ارزشمند شهید آوینی را در بخش سینمای مستند داشت بر این باور بود که حوزه هنرهای تجسمی این قابلیت را دارد که تجربه حوزه سینمای مستند را داشته باشد. به همین منظور عنوان آن «هنر مقاومت» انتخاب شد که البته می توانست اسم های دیگری داشته باشد مثل هنر انقلاب اما هنر مقاومت به این دلیل انتخاب شد که ملت ما در طول تاریخ دیرباز خود هیچ گاه جنگ افروز نبوده اند بلکه همیشه در چهارراه حوادث قرار داشته اند و اتفاقاتی برایشان می افتاد که باید از ارزش های انسانی، رحمانی، عاطفی و شرف ملی خود دفاع کرده و مقاومت می کردند.

یکی از دلایل موفقیت اسلام و تجلی و پیروزی آن در جهان، حضور اندیشمندان، اهل معرفت و حکمای ایرانی بوده است و هنرمندان ما نیز در زمره حکمای ایران و جهان اسلام بوده اند که جامع نگرترین و بارزترین رفتارها را بعد از پیروزی انقلاب داشتند. احیای اندیشه دینی بعد از ظهور اسلام با اندیشه انقلاب اسلامی در ایران و حضور نسل فرهیخته و روشنفکر آن متشکل از علما، حکما و اندیشمندان و دانشمندان با رهبری حضرت امام خمینی (ره) رقم خورد.

به گفته حضرت امام، هیچ اندیشه ای در تاریخ بدون این که با هنر ممزوج شود پایدار نخواهد ماند و ضرورت پرداختن به کار فرهنگی برای نسل جوان را ایشان با جمله «یاران من در گهواره ها هستند» اعلام کرده بودند. انقلاب اسلامی نیز که از اندیشه دینی نشات می گرفت نیاز داشت تا زبان هویتی و گفتمانی خود را بیابد و نسل اول هنرمندان انقلاب برای احیای اندیشه قرآنی و دینی که در جهان معاصر تجربه نشده بود، نیاز داشتند تا زبان و صورت معرفتی این واژگان کلیدی را در اختیار خود داشته باشند.

با نفوذ جریانات غربی و دگراندیشی که سعی داشتند کشور را از آن خود کنند نسل اول هنرمندان انقلاب بر اساس گفته های رهبرشان که نه شرقی، نه غربی بود، سعی کردند تا در حوزه فرهنگ و هنر جستجوهای خود را در اندیشه دینی و قرآنی داشته باشند و به درک و دریافت هنری برسند. تلاش نسل اول هنرمندان انقلاب این بود که این فکر را به لحاظ گام تصویری تجربه کنند و این گام ها چون تجربه نشده بود، به همین دلیل خام دستی هایی در آثارشان به لحاظ تکنیکی دیده می شود.

اگر به سیر تحول و تطور هنر انقلاب نگاه کنید می بینید که امروز در نوع خود به زبان فاخر و ممتازی دست یافته است. نسل اول هنرمندان انقلاب، دیرینه شناسی کردند، هنر آکادمیک را فهمیدند و با معرفت قرآنی و عرفان مولوی و حکمت خسروانی ترکیب کردند و بهترین آثار و نتایج زیبایی شناسانه خود را در اختیار اندیشه قرآن گذاشتند.

انقلاب ما به عنوان سرآغاز یک حرکت نو قلمداد می شد و هنرمند انقلابی از ابتدا به دنبال این بود که جلوه های معرفتی خودش را به لحاظ صورت، معنا و کیفیت تصویری پیدا کند. کار هنرمند انقلاب نوعی مقاومت در برابر اندیشه های وارداتی بود. هنر انقلاب ما فقط هنر دفاع مقدس نیست بلکه نوعی هنر حکمی خسروانی و حکمت خالده است و اگر سعی داریم به شمولیت و جامعیت این معرفت  در جهان دست پیدا کنیم باید زبان و لهجه خودمان را داشته باشیم.

اگر چه نباید ارزش هایمان را در تاریخ ۱۰ هزارساله خود انکار  کنیم اما تجربه های نوین در زمینه هنرهای تجسمی و زبان هنر معاصر را غربی ها انجام داده اند و هنرمند معاصر ایرانی با اتکا بر دیرینه فرهنگی خود، تجربه های گفتاری غرب را یافته و با حکمت دینی خود ممزوج کرده تا هنر انقلاب اسلامی شده است؛ هنری که به لحاظ معرفتی اندیشه مقاومت دارد و یکی از جلوه های آن در دوران دفاع مقدس تعریف می شود.

*نسل اول هنرمندان انقلاب بر اساس باورها و اعتقادشان آثار بسیاری را خلق و در واقع هنر انقلاب را پایه ریزی کردند و بعدها رفته رفته رشد کردند و این مسیر را ادامه دادند، اما هنر انقلاب در نسل های بعدی چه کیفیتی پیدا کرد آیا همان اعتقادات و باورها در آثار نسل های بعدی هست؟ آیا هنر انقلاب امروز همان ویژگی های اولیه را داراست؟

صادقی: ما دو معنا داریم یکی قبض و دیگری بسط. اگر اهل بسیط هستیم زمانی نیاز داریم که مراقبه و مطالعه کنیم. هنرمند انقلابی باید دائماً باید به بستر و کانون اجتماع بیاید و باید این معرفت را با آزمون و خطا تجربه کند تا بعد آن را تشریح و تصویر کند. هر حقیقتی را علی الدوام و مسلسل نمی توان نمایش داد. باید تجربه ای را به عنوان یک گزاره بین خودمان تحقیق و تجربه کنیم و در واقع باید مضراب های مختلف نواخته شود تا آن سرود نهایی حاصل شود. ما نیاز داریم که ابتدا تجربه ای را در خلوت خود درک کنیم بعد فراخوان عام کنیم. این معرفت هنوز تجربه نشده بود بنابراین هنرمند انقلاب همچنان خودش را مدافع حریم آرمانی و حرم معرفتی خود می شناخت و درصدد کیفیت بخشیدن به این معرفت نبود.

زمانی در دوران دفاع مقدس قرار داشتیم و لازم بود دشمن شناسی کنیم و آن چه به عنوان هنر انقلاب امروز مطرح شده است یکی از جلوه های دیداری نسل اول انقلاب است که در مقابله با دشمن با سرود و صور اسرافیل مردم را به جهاد دعوت می کردند. اما کیفیت هنر انقلاب برای جهانی شدن نیاز به یک نگاه تأویلی و هرمنوتیک دارد تا غلط هایمان را بگیریم و با بازخوانی پرونده هنر انقلاب مراقبت لحظه به لحظه از خود داشته باشیم. نسل اول هنرمندان انقلاب چون این ادعا را دارند بنابراین درصدد یافتن این هستند که جلوه های دیداری خود را با کیفیت و فاخر دنبال کنند تا مکتب هنر انقلاب اسلامی را به خوبی ارائه کنند.

پس هنرمند انقلابی ابتدا باید خودش تجربه و تمرین کند تا سرودش را درست ادا کند. از جمله ویژگی های نسل اول هنرمندان انقلاب این است که همچنان بر همان یقین استوار است. هنر انقلاب دوره ای در برابر استکبار و استعمار آمریکا، اسراییل و ۳۲ کشوری که به انقلاب ما حمله کردند، خدمت کرده و جامعه را بسیج کرد بنابراین نوعی هنر مقاومت را آن زمان شاهد بودیم.

هنر مقاومت بعدی جریان جنگ نرم و جریان یکسان سازی است که فرهنگ غرب دنبال می کند. ما در معرض چشمان نانجیبی هستیم و به عنوان باورمندان این طریقت لازم است دشمن را بشناسیم و با زبان و بیان جدید آشنا شویم.

هنر مقاومت، معرفتی جاری و ساری است که یکی از جلوه های آن در دفاع مقدس و در مبارزه با استکبار است. جلوه های دیگر آن در بازگشت به خویشتن، کشف استعدادها و هویت تاریخی، دینی و ملی خودمان است. هنرمند انقلاب که هنر مقاومت را امروز دنبال می کند، بر اساس سفارش فطری خودش، خود را در معرض داوری تاریخ قرار داده است.

یکی از جلوه های کار ما دفاع مقدس و دفاع از شهدای حرم و مردم جهان اسلام در برابر آمریکا، اسراییل و دشمنان بشریت است. اما مادر بتها بت نفس شماست، اولین کاری که هنرمند دین باور باید انجام دهد این است که تبر را بردارد و ابتدا به جان بت درون خودش بیفتد و به بازشناسی معرفت درونی خود بپردازد. یعنی اگر در درون خود به بازخوانی نپرداخته باشد به حیلت دشمن گرفتار می شود.

*آیا می توان گفت در این مسیر هنر مقاومت در خدمت سیاست هم در آمده است؟ 

صادقی: هنر در خدمت معرفت است. یکی از جلوه های هنر این است که می تواند در خدمت آرمان های انقلاب باشد. هنرمندان این حیطه هنرمندان فراجناحی هستند. من معتقدم هنرمند بسیجی برای هشتاد میلیون نفر کار می کند نه پنج میلیون نفر. همان طور که شهدای ماهشتاد میلیون عاشق دارند.

هنر انقلاب هنر سیاسی هم می تواند باشد. اگر امام خمینی (ره) مرد سیاست است ما هم هنرمند سیاسی هستیم. اما امام مرد بشری است و هنرمند انقلاب هم هنرمند بشری و جامع الاطراف است. هنر مقاومت هنر سیاست نیست. هنرمندان مقاومت به سیاست وقوف دارند وهنرمندانی هستند که خادمان قرآن وعاشقان معرفت تشیع و عاشقان باورمندان راه انقلابند.

بسیجی ها عاشقان فداکار و ارجمندی هستند که از این معرفت دفاع کردند و هنرمندان این جشنواره کسانی هستند که ستودنی ها را ستوده اند. ما خودمان را در معرض این خورشید قرار داده ایم. جایگاه بسیج، شهید، انقلاب و باورهای ما ستودنی است. هنر انسان ساز امام که انقلاب اسلامی را ایجاد کرد ما را بر آن می دارد که هنر جهانی انقلاب اسلامی را روایت کنیم و یکی از جلوه هایش در سیاستی فراجناحی می گنجد. باورمندان این معرفت قرآنی آمده اند که هنر انسان ساز انقلاب اسلامی را در شکل جهانی خود و فراجناحی ارائه کنند.

هنر مقاومت هنر جناحی و سیاسی نیست. هنر مقاومت هنر دولتی و حکومتی نیست. هنر مقاومت هنر آرمانها و اندیشه های حضرت امام (ره)، مقام معظم رهبری و شهداست که برای بشریت دلسوزی می کنند و ما شیفته نگاه ارجمند این انسان های بزرگوار هستیم. کارهای سه دوره جشنواره را اگر نگاه کنید در جلوه های تصویری آن هیچ جا اشاره ای از جناح و خط نیست. اشاره از حکمت خسروانی و انسانی است.

*آقای حبیبی، برنامه ریزی های این جشنواره به چه شکل است؟ آیا به طور مستقیم بسیج و بنیاد روایت در سیاست گذاری های جشنواره دخالت دارند؟

محمد حبیبی: ما یک هیات مدیره و شورای سیاست گذاری داریم که شامل حبیب الله صادقی، مصطفی گودرزی، غلامعلی طاهری، مسعود شجاعی طباطبایی، سیدعباس میرهاشمی، بنده و آقای جباری به عنوان مدیرعامل بنیاد فرهنگی روایت فتح است. کار سیاست گذاری به این شورا سپرده شده است که تعهد و تخصص لازم را در این زمینه دارند و بسیج را هم باور دارند. همه برنامه هایی که در این انجمن مطرح و تصمیم گیری می شود، با نظر همین افراد است.

*برای هر دوره برگزاری جشنواره نگاهتان به اتفاقات روز دنیاست و بر اساس آن برنامه ریزی های جشنواره را انجام می دهید یا آن که برنامه و سیاست مشخص و از پیش تعیین شده ای را در جشنواره پیش رو دارید؟

حبیبی: تمام اتفاقاتی که در سطح دنیا رخ می دهد و از نظر این شورا حائز اهمیت است، مدنظر جشنواره است. به یک معنا ما پیرو و مقلد مقام معظم رهبری هستیم و سعی می کنیم در برنامه ریزی های خودمان تمام فرمایشات ایشان را لحاظ کنیم و به عنوان موضوع مطرح کنیم. موضوعاتی چون دفاع مقدس و انقلاب اسلامی که در گذشته رخ داده و البته همچنان ادامه دارد از جمله موضوعات جشنواره مقاومت است. همچنین موضوع تکفیری ها و آل سعود، مظلومیت مردم یمن، سوریه و عراق هم از جمله اتفاقات روز دنیاست که به عنوان موضوع در این جشنواره مورد توجه است و تحت لوای جشنواره روی این موضوعات کار می کنیم.

*دوره گذشته این جشنواره در ۱۲ رشته هنری برگزار شد اما امسال به چهار رشته محدود شده است. برنامه ریزی ها چگونه بوده است؟ آیا ابتدا به یک ارزیابی از داشته هایمان در زمینه هنر مقاومت پرداختید و حالا ترجیح می دهید فقط روی چهار رشته متمرکز شوید یا این که برنامه ریزی ها صحیح نبوده است؟ مهمترین بخش این جشنواره که بخش پژوهشی است به چه دلیل در این دوره حذف شده است؟

حبیبی: جشنواره اول و دوم در ۸ رشته و سومین دوره هم  در ۱۲ رشته برگزار  شد. اما این دوره در چهار رشته آثار پذیرفته می شود. تصمیم گیری برای برگزاری جشنواره در چهار رشته یا کمتر یا بیشتر با تصمیم گیری شورای سیاست گذاری است و قصه خاصی ندارد. گر چه ما هم مثل سایر وزارتخانه ها محدودیت های مالی داشتیم اما به هر حال شورای سیاست گذاری تصمیم گرفت هنرمندان روی چهار رشته تمرکز داشته باشند تا دوره های آتی که ان شاالله محدودیت ها برطرف شود و رشته ها گسترش می یابند.

*فکر نمی کنید اقدام برای بین المللی کردن این جشنواره خیلی زود بود؟

حبیبی: نه به این دلیل که ظرفیت آن وجود داشت.

*به جز رشته کاریکاتور که به لطف زحمات جناب شجاعی طباطبایی ظرفیت جهانی آن وجود دارد و در برخی جشنواره ها یک تنه بار بین المللی بودن جشنواره ها را به دوش می کشد، در سایر رشته های هنری چه ظرفیتی به لحاظ جهانی وجود دارد و چه استقبالی شده است؟

حبیبی: اولین جشنواره ما ملی برگزار شد و با توجه به اتفاقاتی که افتاد و ظرفیتی که دیده شد از دوره دوم این جشنواره به صورت جهانی برگزار شد و در دوره سوم بیش از ۲۲۰۰ اثر خارجی به دست ما رسید.

* چه تعداد از این آثار مربوط به بخش کاریکاتور بود؟ 

حبیبی: حدود ۸۰۰ یا ۹۰۰ اثر کاریکاتور بود اما مابقی مربوط به ۱۱ رشته دیگر هنری می شد. البته در برخی رشته ها مثل حجم همان طور که می دانید انتقال اصل اثر به داخل کشور با محدودیت هایی مواجه است اما در عکس، پوستر، نقاشی و کارتون می توان به صورت اینترنتی آثار را دریافت کرد.

صادقی: در پاسخ به این سوال شما که چطور از دوره دوم این جشنواره را جهانی برگزار کردیم باید بگویم ما تجربه ای جدی در برگزاری دوسالانه های جهان اسلام داشتیم. من و دکتر گودرزی این تجربه را داشتیم و چند دوره دبیر این دوسالانه ها در بخش نقاشی و پوستر بودیم. بعد از مدتی فرهنگستان هنر این دوسالانه ها را دیگر برگزار نکرد. مخاطبانی که ما با آنها همکاری کردیم در حوزه تمدنی جهان اسلام بودند و عنوان مقاومت هم در این دوسالانه ها نبود اما برخی هنرمندان با اشکال مختلف ونو آثارشان را در زمینه های هنر اجتماعی و نهضت اجتماعی ارائه می کردند.

ما تجربه های برگزاری دوسالانه های جهان اسلام را در بخش نقاشی و گرافیک جهان اسلام با هم ترکیب کردیم که تبدیل به دوسالانه های جهانی هنر مقاومت شد و دوره دوم و سوم آن بسیار باشکوه برگزار شد. دوره چهارم قرار است به صورت محدودتر برگزار شود به دلیل این که با فاصله ای زمانی مواجه بودیم و اتفاقاتی چون جریان تغییر دولت و ردیف بودجه ها و ...نیز تاثیرگذار بود.

از طرفی، اتفاقاتی در حوزه تمدنی بشری رقم خورد و دشمنان جدی و قداره بندی را شاهد بودیم که در برابر بشریت، انقلاب و ارزش های ما ایستادند مثل آمریکا اسرائیل و انگلیس که این ها بخشی از موضوعات در حوزه هنر اجتماعی ما بود و ما در مقابله با این دشمنان با باورهای مردم همسویی و سعی کردیم درخشش و توانمندی های ملی را در برابر آنها با کیفیت هنری، نشانه شناسی و نمادشناسی خوب روایت کنیم. در مراجعه به بشریت دیدیم که همراهان این باور در شکل جهانی آن هم زیاد هستند. به طور مثال در جریان غزه مگر در حوزه تمدنی جهان اسلام همه زبان عربی داشتند؟ شاهد بودید که بیشتری سوگواری را در این جریان ملت ما کرد و در بیشتر کشورهای عربی در این زمینه یک سکوت محض حاکم بود. نقاشان و شاعران ما بهترین و فاخرترین آثارشان را در این زمینه خلق کردند اما با امکاناتی که در اختیار کشورهای عربی قرار داشت حتی یک اثر هنری خوب در این موضوع خلق نکردند.

خانم دانا بارتلر از آمریکا که مهمان ما در جشنواره مقاومت بود از خیلی مدیران فرهنگی ما در حوزه جهان اسلام بیشتر به موضوع دفاع از مردم غزه علاقه مندی نشان داد. هدف ما فقط مسائل مبتلابه حوزه جهان اسلام نبود و اگر رنج و حرمانی برای بشریت رخ می داد انقلاب ما در صف اول دفاع ایستاده و از آنها یاد کرده است.

هنرمندان ما بر اساس وظیفه فطری و فکری تاریخی شان به وجدان عمومی جامعه پاسخ می دادند و ما باورهای مردم و ملت مان را آیینگی و در بخش جهانی این کار را انجام دادیم.

* در نسل امروز هنرمندان ما چقدر این علاقه مندی نسبت به هنر مقاومت وجود دارد و شما چه تلاش هایی در این زمینه داشته اید؟

صادقی: شاعر ما رندانه می گوید: مغنی ملولم دوتایی بزن/ به یکتایی او که تایی بزن. من تنبور می زنم که از یکتایی او سخن بگویم. هنرمند متعهد آداب کلام و سخن‌وری را یاد می گیرد که حرف از معرفت، وحدت و حکمت خسروانی بزند. هنر عبادت است و این یک نوع قرائت است.

همه مرغان عالم تسبیح گوی او هستند. مگر می شود بشریت از دین و حقیقت خدا دور بماند. حتی پیکاسو هم به نوعی حمد خدا می کند. بنابراین هر هنرمند به زبانی و قرائتی کار خدایی می کند.

هنر مردم ایران زمین از دیرباز کاربردی بوده است. مردم ما هنر غیر کاربردی برایشان تعریف شده نیست. ما سعی کردیم بر اساس فطرت تاریخی خود موضوعات جهانی و اجتماعمان را به عنوان تعهد اجتماعی بفهمیم و برای بشریت کار کنیم. حالا در این که باید دانش ما معاصر باشد، تکنیک را بلد باشیم و جامع ترین و هنرمندانه ترین روش را به کار بریم، تردیدی نیست. هنرمند ما بخشی از جامعه است که ندای انقلاب امام و شهدا را شنیده و همراهی کرده است. اگر ما کاریزما نداشته ایم و مدیریت جامعه نتوانسته جامع الشرایطی و فراخ نگری انقلاب را داشته باشد و آن را بخشی و حزبی کرده است ما مقصر نیستیم. ما تا آنجا که توانسته ایم سعی کرده ایم با گشاده دستی و گشاده رویی آموزش بدهیم و یارانمان را افزایش بدهیم. این که نسل هنرمند انقلاب افزایش داشته است یا خیر در مراجعه به جشنواه های مختلف مشخص می شود که معمولاً فقط تعدادی از آثار هنرمندان نسل اول انقلاب در این جشنواره ها ارائه می شود و همان طور که در فرهنگستان هنر شاهد بودید آثاری که هنرمندان ایرانی خلق کردند، حاصل آموزش های ما و باورپذیری این اندیشه در نسل جوان دوم و سوم انقلاب بوده بود.

اگر بسیج را به عنوان نیروی پوینده، هوشمند، فداکار و خلاق در جبهه فرهنگی آموزش می دهیم این بسیجی ها به عنوان بخشی از مخاطبان ما هستند که عاشقانه این کار را دنبال می کنند. بنابراین همان طور که قبول داریم زمین خدا بی حکمت نمی ماند اگر نسل اول هنرمندان انقلاب از این دنیا رخت بربندند، قطعاً خداوند زمین را بدون حکمت و حکیمان نمی گذارد چون حکمتش در این است که این انقلاب شرف دارد و پیروز است بنابراین سربازانش را در جبهه های مختلف بوجود می آورد.

ما نسل اول هنرمندان انقلاب هم خادمان این طریقتیم که بخشی از عبادت رحمانی و روحانی خود را انجام داده ایم و اکنون نسل دوم و سوم به گونه ای قوی و با زبان و بیان جدید وارد شده اند. به طوری که در جایی خام دستی های خودمان را می بینیم و همچنین باید از تجربه اندوزی ها و زبان نو نسل جدید بیاموزیم. من همواره معلم هستم اما جایی هم شاگردم. نسل اول هنرمندان انقلاب، بخش هایی را آموزش دادند اما در برابر تجربه هایی که جامعه به نسل دوم و سوم داد ما هم جایی کم می آوریم و باید از نسل جدید یاد بگیریم. این جوانان مزد فطرت، عمل، نیت وغیرتشان را می گیرند و جلوه های درخشان آن را در جشنواره چهارم هنر مقاومت خواهید دید.