با توجه به تغییر ذایقه مخاطب امروز و مخصوصاً گروه سنی نوجوان، آیا در چاپ اثر برای این گروه سنی قایل به مخاطب‌شناسی هستید؟ در کانون پرورش فکری این نیازسنجی چگونه انجام می‌شود؟
این مسأله در انتشار کتاب بسیار اهمیت دارد. در بخش انتشار کتاب‌های خردسال با مادران مرتبط هستیم و آنها نظر کودکان خردسالشان را به ما منتقل می‌کنند.
از طرفی، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به دلیل حضور مراکز فرهنگی‌اش در سطح کشور با اعضای کودک و نوجوان خود مرتبط است. کتاب‌های چاپ‌شده به محض انتشار در این مراکز توزیع می‌شوند و نظر اعضا توسط مربیان به ما منتقل می‌شود. از طرفی دیگر، نوع فروش کتاب نشان می‌دهد که مخاطب به دنبال چه کتابی است. متنی نیز در همه کتاب‌ها وجود دارد و در آن شماره پیامکی اعلام شده است که مخاطب از طریق آن می‌تواند نظرش را راجع به کتاب برای ما بفرستد.
به هر حال، گسترش فضای مجازی کار همه ناشران را سخت و فضای کار را حساس کرده است و ما هم از این قاعده مستثنی نیستیم. اما از راه‌هایی که گفته شد، نیازهای مخاطبان را به لحاظ محتوا و کتاب‌سازی مورد توجه قرار می‌دهیم.
البته این ادعا را نمی‌توانیم بکنیم که همه کتاب‌های ما با توجه به مخاطب‌شناسی روز منتشر می‌شود اما اگر سیستم برنامه‌ریزی‌شدة اصولی داشته باشیم و هر مسؤولی طبق همان برنامه عمل می‌کند، کارهای نیمه‌تمام و اهداف بلندمدت سریعاً به سامان می‌رسد. اما در شرایطی که این برنامه مدون در هیچ جایی وجود ندارد، کانون هم گاهی وارد برخوردهای سلیقه‌ای می‌شود. ضمن اینکه کانون در همه این سال‌ها تلاش کرده است تا وارد اتفاق‌ها و کاستی‌هایی مثل کپی‌کاری که گریبان ناشران دیگر را گرفته، نشود. تا به حال سعی کرده‌ایم که داستان قبل از چاپ برای بچه‌ها خوانده شود و بازخوردها بررسی گردد. حتی در تصویرگری کتاب‌ها، مخصوصاً برای مخاطب نوجوان، در حال بازنگری هستیم.
یکی از آسیب‌های جدی‌ای که در سال‌های اخیر گریبان آثار کودک و نوجوان را گرفته، ورود کتاب‌های به اصطلاح «بازاری» به بازار کتاب با قیمت‌های ارزان است. کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان برای رقابت با این نوع کتاب‌ها چه برنامه‌ای دارد؟
ببینید، کانون اصلاً به دنبال رقابت و فروش زیاد آثارش نیست و سعی می‌کند به جای رقابت با آنها، کیفیت آثار را بالا ببرد و آنها را با قیمت مناسب در اختیار مخاطب قرار دهد. ضمن اینکه گذشت زمان باعث می‌شود خانواده‌ها با کتاب خوب و چگونگی انتخاب آن آشنا شوند. برای کانون پرورش فکری هم حفظ و تقویت اعتبار دیرینه در ذهن خانواده‌ها اهمیت بیشتری دارد تا تولید بیشتر کتاب. مخاطب آثار کانون به کتاب‌هایی که توسط کانون منتشر می‌شود، اعتماد دارد و همین مسأله باعث می‌شود ما با حساسیت بیشتری دست به تولید اثر بزنیم.
البته با وجود همه این حساسیت‌ها انتقادهایی هم از طرف شاعران و نویسندگان نسبت به نوع چاپ آثار کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان وجود دارد. مثلاً بسیاری معتقدند که کانون در انحصار نویسندگان خاصی است و فقط آثار تعداد خاصی از شاعران و نویسندگان که بعضاً کارمندان و حقوقبگیران آن هستند را منتشر می‌کند و بسیاری از این آثار ضعیف‌تر از کارهایی هستند که حق انتشار در این نشر را پیدا نکرده‌اند.
من به عنوان کسی که زمانی کارشناس بررسی آثار بودم، صادقانه می‌گویم که چنین معضلی در کانون پرورش فکری وجود دارد و یکی از مشکلات ما در چاپ و نشر آثار، مواردی از این نوع است. شاید از این نوع مسایل در سیستم نشرهای دیگر هم وجود داشته باشد اما جایگاهی که کانون در میان خانواده‌ها دارد بهنوعی است که باید مبرا از این مسایل و تبعیض‌ها باشد.
مسأله دیگری که وجود دارد این است که در سال‌های اخیر کانون پرورش فکری به دنبال چاپ و نشر آثاری بوده که جنبه علمی و آموزشی داشته و آثار ذوقی، کمتر منتشر شده است.
ما باید در همه زمینه‌ها برای مخاطب کتاب منتشر کنیم. اگر برنامه‌ریزی با نیازسنجی همراه باشد، کاملاً مشخص است که باید چه تعداد کتاب آموزشی چاپ کرد و چه تعداد کتاب‌های دیگر. اما اگر برنامه‌ریزی وجود نداشته باشد، متوجه خلأهای موجود نمی‌شویم.
مثلاً در چند سال گذشته همه انرژی کانون بر چاپ رمان نوجوان متمرکز شد و از نیاز مخاطب کودک غافل شد. البته اکنون این عدم توازن در حال از بین رفتن است. با توجه به فرآیند طولانی تولید کتاب که بعضاً مسیری چند ساله را طی می‌کند، باید گفت که بعضی از کتاب‌هایی که در حال حاضر منتشر می‌شوند از سال‌ها قبل در صف انتشار بودهاند. بر اساس برنامه‌ریزی‌هایی که از سال 94 صورت گرفته، انتشار کتاب در کانون با توجه به خلأ بازار کتاب و نیاز مخاطب خواهد بود و با این نگاه، همه عدم توازن‌ها در چاپ اثر از بین خواهد رفت.
بسیاری از آثار سال‌ها قبل منتشر شده و چاپ آنها تمام شده و نایاب هستند اما هنوز مخاطبان خودشان را دارند. کانون برای بازنشر این آثار چه برنامه‌ای دارد؟
برای تجدید چاپ کتاب‌ها ظرفیت و بودجه خاصی داریم. کانون از سال 44 تا به امروز 2 هزار و 560 عنوان کتاب چاپ کرده است و به‌تدریج همه این کتاب‌ها دوباره منتشر می‌شود. به همین دلیل رسیدن نوبت به بعضی کتاب‌ها زمان میبرد. البته اگر کتاب مورد اقبال باشد، برای تجدید چاپ فرآیند زمانی کمتری را طی می‌کند.
ضمن اینکه به هر حال رفتارهای سلیقه‌ای و تأثیر عنوان افراد در انتشار و یا عدم انتشار یک کتاب در هر جایی، حتی کانون پرورش فکری وجود دارد. همه اینها مسایلی هستند که به بدنه نشر آسیب می‌زند و موجب می‌شود که برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده با کندی دنبال شود و به نتیجه مطلوب نرسد. البته تمام تلاش ما این است که همه این کاستی‌ها اصلاح شود و مسأله پیگیری چاپ و باز نشر کتاب‌های قدیمی برای رسیدن به همین هدف بود.
نظر شما