...می نویسم و خیلی توقع ندارم سوژه امروز «گزارش از شخص» را همه مخاطبان عام این صفحه و یا روزنامه خوان ها بشناسند. اصلاً بگذارید اعتراف کنم شناخت خود من هم از استاد «عزیز الله عطاردی» چندان کامل نبود. بیشتر با همان حوزه اصلی و تخصصی پژوهش هایش (شخصیت علی (ع) – نهج البلاغه) و انتشارات «عطارد» آشنا بودم تا اینکه مطلب امروز بهانه ای شد برای نگاهی جدی تر به زندگی سراسر پژوهش مردی که برخی ها او را یک شخصیت « دائره المعارفی» می دانند. دانشمندی که بسیاری از کتابهایش تنها حاصل خوانده ها و شنیده هایش نبود بلکه دانسته هایش را با سفرهای پی درپی و پژوهش های میدانی همراه کرده بود و به مخاطبان عرضه می کرد.

* دعای مادر

زمستان های سرد «قوچان» را فقط می شد با گرمای لذتبخش کرسی تاب آورد. آن روز در خانه «حجی محمد عطاردی» همه فامیل کنار هم و زیر کرسی جمع شده بودند. حرفها گل انداخته بود و سرما کم کم داشت از تن میهمانان بیرون می رفت. نَقلِ دورهمی های حدود 70 سال پیش است و شما فکرش را بکنید که در هیاهو و گرمای یک نشست فامیلی ، کودکی ده ساله بی توجه به آن همه سرو صدا دودستی کتابش را چسبیده است انگار شیرینی کتاب را از گرمای کرسی و شوخی های همسن و سالهایش بیشتر دوست دارد. «شیرین بانو» زودتر از بقیه متوجه «عزیزالله» می شود. عادت کرده که پسرش را همیشه با کتاب ببیند اما امروز و جلوی فامیل ... حوصله مادر سر می رود، کتاب را از دست «عزیز الله» می گیرد و با لهجه کرمانجی می گوید:« تو آخرش دیوانه می شوی بسکه کتاب می خوانی...کتاب خواندن هم حدی دارد...» و بعد که نگاهش به چشمان پسرک می افتد، طاقت نمی آورد و چشمهای خودش به اشک می نشیند... می داند «عزیز الله» عشقِ کتاب است و نیم ساعت دیگر باز سرش را می کند توی کتاب. همانطور وسط اشکهای شوق برای پسرش دعا می کند:« الهی عمرت به ستاره ها برسه...الهی موهای سینه ات سفید بشه ...الهی همه اینها به تو محتاج بشوند...» دعای مادر کار خودش را کرد . عزیز الله عطاردی بیشتر از 80 سال زندگی کرد و حاصل عمرش بیشتر از 100 عنوان کتابی شد که جویندگان بسیاری امروز محتاج خواندن آنها هستند.

* سفر پشت سفر

اگر کنجکاو شده اید از زندگینامه «عزیز الله عطاردی» بیشتر بدانید می توانید سری به کتاب «روایت عشق» استاد بزنید و ماجرا را از سال 1307 و روستای «بیگلر» آغاز کنید و اینکه شخصیت اصلی ماجرا، مانند خیلی از عالمان دیگر علوم دینی از 4 سالگی به مکتبخانه می رود و بعد سروکارش به حوزه های علمیه قوچان و مشهد می افتد و چند سال بعد هم از تهران سر در می آورد. الان اگر زندگینامه هایی را که اینجا و آنجا در باره او نوشته اند بخوانید همه آنها آغاز سفرهای پژوهشی او را سال 42  و سفر زیارتی مکه می دانند ولی واقعیت این است استاد «عطاردی» پیه دشواری های سفر را از همان نوجوانی به تنش می مالد و قید زادگاهش«بیگلر» را می زند و به قوچان می آید و در 20 سالگی به مشهد می رود و پس از مدتی تحصیل سفر تحصیلی –پژوهشی بعدی اش را به مقصد تهران آغاز می کند. طلبه آن روزهای حوزه علمیه مشهد و سپس مدارس دینی تهران، مشاهده گر بسیار دقیقی است که با سخت کوشی مثال زدنی و اعتماد به نفسی که دارد وقتی سوژه ای برای تحقیق، نظرش را جلب می کند تا ته و توی و همه جوانب آن را در نیاورد و سندهای متعددی برایش پیدا نکند، آرام نمی گیرد. آن کودک عشقِ کتاب سالهای 1312 ، خصلت کتابخوانی اش را نه تنها کنار نمی گذارد بلکه از جوانی به خاطر همان علاقه به کتاب در هر شهر و دیاری به دنبال کتابخانه ها می گردد و حالا بهانه سفرهایش، پیدا کردن کتابخانه مختلف شده است. میان این همه کتاب و موضوعات مختلف از وقتی پایش ر ا به مشهد می گذارد «نهج البلاغه» بیشتر از هر چیزی توجهش را جلب می کند و همه هم غم او می شود علی(ع) و نهج البلاغه و این علاقه و دغدغه تا وقتی نزدیک به ده عنوان کتاب شامل تألیف، تصحیح ، تحقیق، ترجمه و... در باره نهج البلاغه می نویسد و حتی پس از آن نیز با او هست.

سفرهای «عطاردی» جدای از شهرهای ایران شامل: عتبات عراق ، سوریه ، فلسطین ، مصر، افغانستان ، پاکستان، روسیه ، ارمنستان، تاجیکستان، از بکستان ، هند و... می شود. سفرهایی که «احمد مسجد جامعی» آنها را زاهدانه و بسیار سخت و تنها با هدف پژوهش می داند. جالب اینکه همه این سفرها زمین یا دریایی است و از خواپیما خبری نیست و استاد در بیشتر سفرهایش در مساجد، مدارس و مکانه های به جز هتل اقامت می کند.

* پس تکلیف زندگی چه می شود؟

زندگی «عطاردی» بیشتر همان کتابها ، سفرها ، پژوهش و نوشتن هایش است. این دلمشغولی ارزشمند آنقدر هست که ازدواج او را تا 47 سالگی به تأخیر می اندازد تا سرانجام سال 51 با برادر زاده شهید رجایی ازداج کند. آن هم در مراسمی که شهید مطهری، علامه محمد تقی جعفری ، علامه امینی و... حضور دارند و خطبه عقد را «محمد کاظم گلپایگانی» می خواند. زندگی او تا پایان عمر به همان سادگی سالهای اول حضورش در تهران است.آغاز دهه30 که وقتی امام جماعت مسجد سید نصرالدین در خیابان خیام ، برای نماز صبح در مسجد را باز کرد متوجه جوانی شد که در حال عبادت است. از او پرسید اینجا چه می کنی؟ جوان گفت: طلبه ام...از مشهد آمده ام و جایی در تهران ندارم...از خادم مسجد خواستم اجازه بدهد اینجا بخوابم...امام جماعت با اصرار او را به خانه اش می برد و در پاسخ اعتراض اهل منزل می گوید: در چهره اش می بینم که به درد آینده اسلام می خورد... علامه عطاردی تا 10 سال آنجا زندگی می کند.

* خراسان شناس بزرگ

تنها اگر بخواهید فهرست وار به مجموعه آثار«علامه عطاردی» نگاهی بیندازید بازهم نیازمند صرف زمان هستید. آثاری که به قول خود وی حاصل نزدیک به 80 سال کتاب خواندن، سالهای سال تحقیق ، مطالعه هزاران هزار سند و منبع و زیر و رو کردن دهها کتابخانه معتبر در ایران و جهان است. استاد عطاردی تنها « مُسند» نویس شیعی است. مُسند ها مجموعه احادیث روایت شده از یک معصوم(ع) است که «عطاردی» توانسته مُسند 12 امام (ع) و فاطمه زهرا(س) را تدوین کند. این را هم به عنوان حسن ختام بگوییم تا بدانید دامنه مطالعات، تحقیقات و نوشتن های او به مُسند نویسی و نهج البلاغه پژوهی محدود نمی شود. «عطاردی» یک شاهنامه پژوه توانا است. تسلط او بر اشعار و موضوعات شاهنامه حیرت برانگیز است و در بیش از 6 مورد مانند: فرهنگ جغرافیایی شاهنامه، زن و شاهنامه، خدا شناسی و دین در شاهنامه و...کتاب نوشته است. حیف است در باره خراسان شناسی او چیزی نگوییم . از مجموعه 20 جلدی «فرهنگ خراسان» بگیرید تا «تاریخ خراسان» ، «آثار علمای خراسان در کتابخانه های جهان»  و... افسوس که بیماری مزمن کلیوی در 3 مرداد 93 سبب شد «عطاردی» در 86 سالگی چشم از جهان فرو ببند وگرنه شاید استاد می توانست برای سؤال سالهای آخر عمرش که « آیا ارتباطی میان شهر «طوسه» اسپانیا و «طوس» ایران وجو دارد؟» پاسخی درخور پیدا کند.