فرزندان گلهای زیبا باغ زندگی هستند که به جرات می توان گفت همه زوجین آرزوی پدر و مادر شدن دارند اما در این میان گاه بعضی از آنها نمی توانند به طور طبیعی فرزندار شوند. گرچه این زوجین در بیشتر موارد دچار افسردگی و ناراحتی می شوند اما می توانند از فرصتی به نام " فرزند خواندگی" بهره ببرند. به گفته دکتر فاطمه محرری؛ فوق تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، این تجربه بسیار لذت بخش و مهیج است هر چند که با چالش هایی نیز ممکن است همراه باشد. معمولا خانواده هایی که کودکی را به فرزند خواندگی می پذیرند توصیه هایی از اطرافیان، رسانه ها، مشاوران و... دریافت می کنند که گاه ممکن است ندانند بهترین تصمیم و نحوه عمل کدام است.

این والدین در وهله اول باید درست تفکر کنند و در مورد شیوه برخورد مناسب و منطقی در مورد چالش های فرزند خواندگی بیاندیشند. گاه مسائل مختلفی ذهن آنها را درگیر می کند. اینکه اطرافیان تا چه اندازه پذیرای فرزند آنهاهستند، چه برخوردی با آنها خواهند داشت، چه اندازه آنها را به عنوان والد قبول دارند و.... گرچه در این مورد نمی توان نظر دیگران را تغییر داد اما پذیرفتن نقش خود به عنوان والد و تفکر در مورد شیوه های صحیح تربیت فرزند قطعا راهگشا خواهد بود.

شباهت ها و تفاوت های کودکان فرزند خوانده با سایر کودکان

این روانپزشک در ادامه می گوید: کودکانی که به فرزند خواندگی پذیرفته می شوند از بسیاری جهات شبیه کودکان دیگر هستند. همه بچه ها باید از عشق، محبت، انضباط و مقررات بهره مند شوند و نیاز به والدی خواهند داشت که به آنها علاقمند بوده و محیطی امن را فراهم آورد. البته کودک فرزند خوانده تفاوت هایی نیز خواهد داشت. از جمله اینکه چنین کودکی با این واقعیت روبروست که والدینش پدر و مادر واقعی او نیستند و ممکن است امکان ملاقات با والدین واقعی فراهم نباشد. افراد جامعه هم انتظاراتی از آنها دارند که گاه منطبق با واقعیت نیست. تصور می شود این کودکان مشکلات عصبی بیشتری دارند، بچه های خوش شانسی هستند پس باید بسیار خوشحال، درس خوان ،مؤدب  و قدردان باشند.

والدین باید تفاوت ها و شباهت های فرزندشان رادرک کنند و بسیار مهم است او را همان گونه که هست بپذیرند.

تصورات نادرست والدین

دکتر محرری بر این موضوع تاکید می کند که نحوه پذیرش کودک ( بهزیستی، اطرافیان، اقوام و...) تاثیری بر تربیت ندارد بلکه والدین باید شیوه تعامل مثبت و سازنده ای با کودک در نظر بگیرند. گاه والدین به اشتباه تصور می کنند که اگر این مسئله را از فرزند خود پنهان کنند در امان خواهند بود و درگیر مشکلات نمی شوند اما این تصور اصلا درست نخواهد بود. 

در بعضی موارد نیز والدین تصور می کنند اگر کودکی را به فرزند خواندگی بپذیرند تاثیر منفی روی روابط زناشویی، ارتباط با دیگران و... می گذارد در حالی که این مسئله به خودی خود عواقب منفی در پی ندارد و همه چیز به شیوه رفتار والدین دارد. به هر حال باورهای غلط زندگی افراد را تحت تاثیر قرار می دهد و استرس زیادی به آنها تحمیل می کند. برای کاهش استرس و نگرانی غیرضروری در شرایط فرزند خواندگی باید باورهای اشتباه را شناسایی و آنها را برطرف نمود.

برخی باورهای رایج در جامعه

1. کودک فرزند خوانده کاملا شبیه والدین اصلی خواهد شد.

گرچه کودک فرزند خوانده از لحاظ ظاهری و شخصیتی شبیه والدین اصلی می شود و محیط تربیتی جدید تغییر زیادی در ظاهر و شخصیت ایجاد نمی کند اما والدین جدید می توانند در محیط تربیتی جدید صفات شخصیتی او را تعدیل کرده و صفات مثبت رفتاری را در او تقویت کنند.

1. کودک فرزند خوانده مشکلات بیشتری نسبت به شایر کودکان دارد.

مطالعات نشان می دهد این باور صحیح نیست. ممکن است بعضی از کودکان فرزند خوانده حساس تر باشند و بدرفتاری هایی انجام دهند که بیشتر مورد توجه است حال آنکه چنین رفتارهایی در مورد دیگر کودکان چندان به چشم نمی آید. البته حساسیت زیاد والدین نیز در مورد این کودکان می تواند زمینه ساز مشکلات رفتاری شود.

1. کودک فرزند خواده فرد طرد شده ای است.

متاسفانه بعضی افراد تصور می کنند کودکانی که با والدین اصلی خود زندگی نمی کنند به نوعی طرد شده هستند که اکنون شانس حضور در کانون خانواده ای دیگر را دارند باید احساس رضایت کامل و شادی کامل را داشته باشند. تصور می شود اگر مسئله فرزند خواندگی به کودک گفته شود او باید خوشحال شود در حالی که این گونه نیست و ممکن است رفتارهای پرخاشگرانه ای بروز می دهد و چندان احساس خوشبختی نمی کند.

1. کسانی که کودکی را به فرزندی می پذیرند قدیس و فوق العاده هستند.

گرچه تربیت کودک؛ چه فرزند واقعی یا فرزند خوانده، کار ارزشمندی است اما دلیل نمی شود که والدین کودکان فرزند خوانده بیش از حد خوب و بزرگ تصور شوند.

1. اگر خانواده دارای فرزند شوند، فرزند خوانده از محبت محروم خواهد شد.

گاه زوجینی که بچه دار نمی شوند و یا اطرافیان آنها تصور می کنند در صورت تولد فرزند واقعی، خانواده نمی تواند محبت قبل را به فرزند خوانده ابراز کند. این باور اشتباه منشا بسیاری از تعارضات و تنش های بین فرزندان خواهد شد. باید دقت کرد که هر کودکی تربیت و نیازهای خاص خود را دارد. والدین باید نیازهای فیزیولوژیک هر کدام را به خوبی بشناسند و رابطه مناسبی داشته باشند. 

1. والدین خوب باید بتوانند شادی و خوشبختی همیشگی را برای فرزند خوانده فراهم کنند.

درست است که همه والدین همواره برای خوشبختی فرزندشان تلاش می کنند اما باید شیوه کسب شادی و رضایت در زندگی را نیز به او بیاموزند. والدین همیشه مسئول شادی و رضایت فرزندان نیستند.

1. افراد سرشناس و ثروتمند شایسته پذیرش فرزند خواندگی هستند.

مسلما مراقبت از فرزند صرفا نیازمند پول نیست و والدین باید قابلیت ها و صلاحیت های دیگری نیز داشته باشند.

1. والدین اصلی روزی فرزندشان را باز پس خواهند گرفت یا کودک در جستجوی والدینش است.

معمولا در فیلم و داستان ها این مسئله نشان داده می شود در حالتی که به ندرت اتفاق می افتد.  توجه زیاد به این احتمال استرس و نگرانی بی دلیلی به خانواده تحمیل می کند و مانع از تربیت و نقش صحیح می شود.

توصیه های مهم در مورد فرزند خواندگی

این استاده دانشگاه به خانواده هایی که کودکی را به فرزند خواندگی پذیرفته اند خاطر نشان می کند که اصول تربیتی این کودکان تفاوتی با دیگران ندارد. افکاری مانند اینکه او در گذشته سختی بسیار کشیده پس باید الان راحت باشد، نباید از او انتقاد کنم، نباید محدودیت وضع کنم، به دلیل عدم تشخیص سن دقیق نمی توانم همه خواسته هایش را بشناسم و... باعث استرس و تنش می شود.

والدین باید توجه داشته باشند که شیوه های صحیح فرزند پروری در دراز مدت به آنها کمک می کند تا بر این چالش ها غلبه نمایند. برای این منظور باید به نکات زیر توجه کرد:

• در فرزند پروری صحیح والدین باید کنترل شرایط را در دست داشته باشند و نباید به طور کل به فرزند سپرده شود.
• مسلط بودن بر وضعیت هیجانی خود و اجتناب از واکنش های هیجانی به والدین کمک می کند تا شرایط را بهتر مدیریت کنند.
• در برخی شرایط ممکن است هیجانات والدین تابع هیجانات کودک باشد. به این معنی که وقتی کودک است والدین نیز شاد هستند و وقتی عصبی است آنها نیز عصبی خواهند بود. در چنین شرایطی والد نقش کمی در مدیریت بدرفتاری کودک خواهد داشت. لازم است والدین تعدیل کننده هیجانات کودک باشند نه تابع هیجانات او. در شرایطی که کودک سعی دارد با گریه و سروصدا یا گفتن عباراتی مانند " تو مامان خوبی نیستی" به خواسته هایش برسد، والدین این بدرفتاری های خفیف را نادیده بگیرند.
• سعی شود از روش های تربیتی  مثبت برای تقویت رفتارهای مطلوب استفاده گردد. در صورت رفتار مناسب، تشویق کلامی و عاطفی را به کودک هدیه دهید، دوست داشتن را به او ابراز نمایید، رفتارهای نامطلوب جزئی را نادیده بگیرید، قوانین و مقررات مشخصی در منزل داشته باشید و شیوه های تنبیه و تشویق صحیح را به کار برید.
• کودک فرزند خوانده ممکن است در سن مدرسه  با آزار و اذیت همسالان، رفتار نامناسب معلم و یا طرح پرسش های ناراحت کننده در محیط های اجتماعی  مواجه شود. لازم است والدین نحوه رویارویی صحیح با این شرایط را به کودک آموزش دهند. به او بیاموزند در صورت سوالات مداخله جویانه و کنجکاوانه بگوید: مایل نیستم جواب دهم. همچنین در مورد شرایط زندگی اش بگوید که والدین اصلی او را رها نکرده اند بلکه به دلایلی توانایی نگهداری او را نداشته اند و به همین خاطر نزد والدین فعلی زندگی می کند. همچنین کودک باید مفهوم خصوصی بودن بعضی موضوعات را درک کند و اجازه دخالت دیگران را در این باره ندهد.
• تمایل کودک به ملاقات والدین اصلی به تصمیم او بستگی دارد  نمی توان او را مجبور یا صرفنظر از این خواسته کرد. در صورتی که امکان این کار وجود داشته باشد بهتر است به او کمک کنید.

مطرح کردن مسئله فرزند خواندگی با کودک

بهترین سن برای گفتن مسئله فرزند خواندگی زمانی است که کودک متوجه موضوع می شود. معمولا سن بین 4 تا 5 سال و پیش از مدرسه توصیه می شود. بهتر است این مسئله توسط والدین صورت گیرد و آنها آمادگی لازم برای صحبت در این باره و شرایط مناسب را ایجاد کنند. می توان این موضوع را در قالب فیلم یا داستان برای او بازگو کرد. احتمال دارد کودک آن را انکار کند و یبا رفتارهای اضطرابی، غمگینی و پرخاشگری بروز دهد. در این شرایط والدین باید کنار کودک باشند، از او حمایت نمایند و زمان کافی برای کنار آمدن با این موضوع را به او بدهند. البته در صورتی تداوم بدرفتاری ها بهتر است به مشاور و متخصص مربوط مراجعه کنند.