امروزه اما با بازشدن پای تکنولوژی و تجهیزات پیشرفته رفاهی و صنعتی به روستاها، به سختی می‌توان این حس را تجربه کرد. دیگر اثری از بوی دود اجاق و تنورهای گلی نیست و آسمان پرستاره شبهای روستا پشت هاله ای از نور لامپ و چراغها محو و ناپدید شده است.

کاش این تمام ماجرا بود؛ اما قصه پرغصه دیگری که این روزها دل هر کسی را به درد می‌آورد، محوشدن بسیاری از خصایل اخلاقی در اجتماع کوچک روستایی ماست که زیر پوشش برخی ناهنجاری ها گم شده است.

بسیاری بر این باورند که این اتفاق ناشی از همان مدرنیزه و مکانیزه شدن روستاها و تغییر ساختارهای اجتماعی، اقتصادی ناشی از آن است که روش زندگی روستاییان را دچار تحول کرده و بر ابعاد مختلف زندگی آنها تأثیر گذاشته است.

** تیشه اعتیاد بر ریشه روستاییان

عضو شورای اسلامی یکی از روستاهای خراسان در این باره می‌گوید: اعتیاد به مواد مخدر به عنوان یکی از مهلک ترین عوارض ناشی از همین تغییر و تحولات، بسان تیشه ای بر ریشه زندگی سالم و سنتی روستاییان ما فرود آمده و دامنه خسارات آن هرروز بیشتر از قبل نمایان می‌شود.

علی ناطقی یادآور می‌شود: درحالی که یکی از اصلی ترین ویژگی‌های محیط‌های روستایی در گذشته، قبح شدید استعمال دخانیات و مصرف مواد مخدر بود و در معدود روستاهایی، معدود افراد سالخورده ای مواد مخدر سنتی مصرف می‌کردند. اما امروزه در خیلی از روستاهای ما نه تنها اعتیاد به مواد افیونی به ویژه صنعتی و شیمیایی بیداد می‌کند که مصرف مواد مخدر جزو لاینفک مراسم و مجالس مختلف شده و میزبان موظف است مقداری مواد به عنوان جیره به هریک از میهمانانش بدهد و هزینه خرید مواد مخدر، بخشی از مخارج مراسم به شمار می‌آید.

وی معتقد است: روستاییان متأثر از پیشرفت علم و تکنولوژی، برخلاف پیشینیان خود که شاید تا آخر عمرشان شهر را نمی دیدند، طی سال‌های اخیر به برکت وجود تلویزیون، اینترنت و وسایل ارتباط جمعی دیگر، از تمام اتفاقات دنیای پیرامون خود لحظه به لحظه باخبر شده و به واسطه وجود وسایل نقلیه گوناگون، احداث جاده‌های جدید و بهبود وضعیت راه‌های ارتباطی و انواع امکانات و تسهیلات دیگر، ارتباط مستمر و راحتی با شهر و شهرنشینان پیدا کرده‌اند.

او اضافه می‌ کند: روستانشینان امروزی نه تنها لباس‌های مد روز می‌پوشند که بسیاری از لوازم خانه و آشپزخانه خود را از بین آخرین تولیدات و مدل‌های موجود در بازار تهیه می‌کنند و تفریحات، اوقات فراغت و حتی کار و امور روزمره شان متفاوت از آنچه در گذشته بوده، شده است.

روستاییان حالا علاوه بر افزایش سطح تماس و ارتباط با دنیای بیرون، بسیار بیشتر از گذشته اوقات فراغت و بیکاری دارند که نبود امکانات مناسب به منظور پرکردن این اوقات، زمینه ساز گرایش به ویژه جوانان روستایی به استعمال مواد مخدر و اعتیاد شده است.

*** مهمترین دلایل گسترش اعتیاد در روستاها

یکی از آسیب شناسان اجتماعی نیز با تأیید این اظهارات، خاطر نشان می‌کند: افزایش بیكاری و دسترسی آسان به مواد مخدر، از مهمترین دلایل گسترش اعتیاد در سطح روستاهاست.

احمدی مقدم با بیان اینکه هم اکنون باید به معضل اعتیاد به عنوان یکی از مهم‌ترین آسیب‌های جوامع روستایی نگاه کرد، ایجاد محیط هایی سالم و معنوی و توسعه فضای كسب و كار را از مهم‌ترین عوامل جلوگیری از اعتیاد در روستاها می‌داند.

وی تأکید می‌کند: از آنجایی که نوجوانان و جوانان روستايي از مهم‌ترين و آسيب پذيرترين گروه‌هاي سني در معرض اعتياد به شمار می‌آیند، پرداختن به این موضوع اهميتي دوچندان می‌يابد. چرا که جوانان اصلي ترين مؤلفه شکل دهنده نيروي انساني در روستا هستند و اعتياد منجر به نابودی اين مؤلفه و در نهایت نابودی ساختارهاي روستايي مي شود.

*** ضرورت ارتقای آگاهی روستاییان

مشاور دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر نیز اخیراً طی سخنانی در این رابطه، با اشاره به نرخ شیوع اعتیاد در روستاها تأکید کرد که مداخلات ما در این زمینه در روستاها ضعیف بوده است.

وی گفت: الگوی مصرف مواد مخدر در روستا، از شهر تبعیت می‌کند و ضرورت دارد متولیان برای ارتقای سطح آگاهی روستاییان از طریق نظام مراقبت بهداشتی اولیه در خانه‌های بهداشت روستا، وزارت جهاد کشاورزی و وزارت رفاه وارد عمل شوند تا بتوان این قشر مهم را که چرخه اقتصاد کشور در حوزه کشاورزی در دست آن‌ها است، ایمن و از شیوع مصرف مواد مخدر بین آن‌ها جلوگیری کرد.

*** دستگاه اجرایی برای مبارزه با اعتیاد در روستا نداریم

این درحالی است که چندی پیش سخنگوی ستاد مبارزه با مواد مخدر گفته بود: دستگاه اجرایی برای پیشگیری و درمان اعتیاد در محیط‌های روستایی نداریم.

به گفته پرویز افشار، پیشگیری از اعتیاد در محیط‌های روستایی از حلقه‌های مفقوده‌ای بوده که در سنوات قبل به دلیل عدم دسترسی مورد توجه قرار نگرفته است ولی در حال حاضر وزارت بهداشت در طرح تحول سلامت، تمرکز خود را بر محیط‌های روستایی و بافت‌های حاشیه‌ای قرار داده و در زمینه پیشگیری از اعتیاد، دستورالعمل‌هایی را تهیه و اقداماتی را شروع کرده است.

وی متذکر شد با این که پیشگیری و درمان اعتیاد در محیط‌های روستایی، از اولویت‌های ستاد مبارزه با مواد  مخدر بوده، اما تا امروز دستگاه اجرایی که بتواند به این محیط‌ها دسترسی پیدا کند؛ نداشته ایم.

*** ایجاد مراکز ترک اعتیاد درروستاها ممکن نیست!

در همین حال رئیس کارگروه کاهش تقاضای مواد مخدر مجمع تشخیص مصلحت نظام آب پاکی روی دست همه ریخت و گفت: با توجه به حجم روستاها باید بیش از 50 هزار مرکز درمان اعتیاد در این محیط‌ها ایجاد کنیم که چنین کاری در عمل ممکن نیست.

سعید صفاتیان با بیان اینکه نمی‌توان درمان و پیشگیری از اعتیاد را در محیط‌های شهری و روستایی تفکیک کرد، افزود: برای ورود به حوزه درمان اعتیاد، پروتکل‌هایی تعریف شده و بر اساس آن مراکز درمانی شکل می‌گیرد و در روستایی که هزار نفر جمعیت دارد، نمی‌توان مرکز درمان اعتیاد با حضور پزشک و روانشناس ایجاد کرد؛ زیرا توجیه اقتصادی ندارد. اما در روستاها خانه‌های بهداشت وجود دارد و وزارت بهداشت موضوع درمان اعتیاد را وارد نظام بهداشتی کرده است.

*** آزموده را آزمودن خطاست

در حالی که به اعتقاد اکثر قریب به اتفاق صاحب نظران، دولتمردان و مسؤولان ذی ربط، به معضل اعتیاد باید به عنوان یکی از مهمترین آسیب‌های جوامع روستایی نگریست، اما در عمل اتفاقی آنچنان که باید و شاید در این حوزه رخ نداده و نمی دهد. که این نشان دهنده تکرار اشتباهات و همان اهمال و غفلتی است که طی سالیان گذشته از سوی متولیان مبارزه با اعتیاد، مخصوصاً در مورد شیوع مصرف مخدرهای شیمیایی و صنعتی در سطح کشور شاهدش بودیم.

این روزها هم مسؤولان دستگاه‌های مختلف با شعارهای زیبا و گوشزد کردن خطر گسترش اعتیاد در جوامع روستایی، آنچنان سخن می‌گویند که گویی خود کارشناسی بیش نیستند و هرچند به تمام ابعاد این معضل واقفند اما توان اجرایی برای مقابله با آن را ندارند و باید کس دیگری براساس آنچه آنها در نتیجه مطالعات و کار کارشناسی شان! می‌گویند، عمل کنند.

متأسفانه این مشکلی است که در بسیاری از حوزه‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی کشور ما وجود دارد و به اصطلاح «توپ به میدان دیگران انداختن» به رویه ای رایج در بین مدیران و مسؤولان تبدیل شده است.

این درحالی است که آمارهای رسمی و غیررسمی و مشاهدات و مطالعات منابع مختلف، حاکی از به صدا درآمدن زنگ خطر اعتیاد در بین جوانان و نوجوانان روستایی است و متولیان و دست اندرکاران چنانچه سهل انگاری و مسامحه ای در این زمینه به خرج دهند، به شدت از غافله زمان عقب مانده و جبران این عقب ماندگی بر فرض محال اگر ممکن هم باشد، خسارات و هزینه‌های هنگفتی بر دوش ملت خواهد گذاشت.

کما اینکه کوتاهی مسؤولان در حوزه رسیدگی به نیازهای رفاهی و معیشتی روستاییان و نیز توسعه و آبادانی روستاها، موجب تشدید مهاجرت و انتقال جمعیت روستایی به حاشیه شهرها شده است.

*** خیلی زود دیر می‌شود

درعین حال آنچه مسلم است این که زندگی روستایی ما امروزه سرشار از مشکلات است؛ مشکلاتی که رسیدگی به آنها را باید هر چه زودتر شروع کرد و اعتیاد یکی از مهمترین مشکلاتی است که با سرعت زیاد در حال گسترش بوده و آمده است تا معدود جوانانی را که در روستاها مانده اند، از پای درآورد.

جوانانی که به خاطر نبود مکان‌های تفریحی، ورزشی و فرهنگی، ممکن است به مواد مخدر به عنوان یک جایگزین فکر کنند. امروزه در روستاها آمار جوانان سیگاری روز به روز افزایش پیدا می‌کند و همانگونه که طرز لباس پوشیدن و مدل موی جوانان روستا با یک جوان شهرنشین فرق چندانی ندارد، جوانان روستایی هم حاضر نیستند ساعت ٩ شب به رختخواب بروند و مثل جوانان شهری حداقل تا ساعت ١٢ شب بیدار هستند ولی از امکاناتی چون اینترنت، استخر، باشگاه، شهربازی، پارک و امثال آن محروم و مجبورند گوشه ای پیدا کنند و دورهم بنشینند و همین خلوت است که اولین سیگار را به ارمغان می‌آورد و بعد هم اعتیاد! و اگر برای جوانان روستا کاری نکنیم، مواد مخدر بدون معطلی کار خود را انجام خواهد داد؛ بی‌آنکه لحظه‌ای منتظر طرح و برنامه و بودجه و مصوبه و ... بماند.