۲۰ شهریور ۱۳۹۵ - ۱۸:۴۲
کد خبر: 455047

آنچه از قرآن استفاده می شود، نزول قرآن بر دو گونه است: ۱- نزول دفعی و کلی. ۲- نزول تدریجی.

کیفیت نزول قرآن بر قلب پیامبر

 به گزارش قدس آنلاین به نقل از طهور ، آنچه از قرآن استفاده می شود، نزول قرآن بر دو گونه است:
1- نزول دفعی و کلی.
2- نزول تدریجی.
نزول دفعی یعنی قرآن به طور کامل در شب قدر بر قلب رسول اکرم (ص) و نزول تدریجی عبارت از نزول قرآن در مدت بیست و سه سال (دوران دعوت) به تدریج و به ‏مناسبت‏ها و طبق رویدادها. خداوند در سوره دخان آیات ‏3 و 4 می فرماید: «انا انزلناه فی لیله القدر مبارکه* انا کنا منزلین فیهایفرق کل امر حکیم‏؛ ما قرآن را در شبی مبارک فرستادیم، زیرا همواره هشدار دهنده و انذار کننده بوده ‏ایم.» در آن شب مبارک هر امری طبق حکمت ‏خداوند تنظیم می شود. مبارکه: مبارک از ماده برکت است. یعنی بسیار سودمند و جاویدان‏ که از رحمت گسترده الهی برگرفته شده. برکت‏ به معنای افزونی و فراخی و زیادی نعمت و روزی نیز گویند. در آیه می خوانیم: «ولو ان اهل القری آمنوا واتقوا لفتحنا علیهم برکات من السماء و الارض؛ اگر مردم قریه ‏ها (شهرها) ایمان آورده و تقوا پیشه خود می ساختند، بی گمان، از آسمان و زمین بر آنها درهای برکت و افزونی می گشودیم.» (اعراف/ 96) شب قدر که در آن قرآن نازل شده، مبدا تمام خیرات و برکات و سرچشمه نیکیها و خوبیها است. شبی است که مقدرات جهان بشریت‏ با نزول قرآن در آن استحکام می پذیرد و مشخص می گردد.


از کجا بدانیم که «لیله مبارکه‏» همان شب قدر است؟
در سوره بقره آیه 185 می خوانیم: «شهر رمضان الذی انزل فیه ‏القرآن‏؛ ماه رمضان که قرآن در آن نازل شد.» و در سوره قدر نیز می خوانیم: «انا انزلناه فی لیله القدر؛ ما آن را در شب قدر نازل کردیم.» (قدر/ 1) بنابراین قطعا شب قدر در ماه رمضان است و قطعا قرآن در این شب نازل شده است.
ولی شب قدر کدام شب از شبهای ماه مبارک رمضان است؟ از قرآن‏ چنین چیزی مشخص نشده و در احادیث معصومین‏ (ع) نیز اشاره ‏به سه مورد یا بیش از آن شده است، ولی ظن بیشتر این است که در دهه آخر ماه رمضان باشد و احتمال بیشتر همان سه شب نوزده و بیست و یکم و بیست و سوم ماه است. ولی به هر حال‏ بهتر این است که انسان هر شب ماه مبارک را به احتمال این‏که شب‏ قدر باشد، به عبادت و قرائت قرآن و دعا و نیایش بگذراند و این ‏منحصر نباشد به احیای سه یا چهار شب هر چند اکتفای به آن نیز بسیار ارزنده است. «انا کنا منذرین؛ ما پیوسته انذار کننده بوده ‏ایم.» (دخان/ 3) خداوند می خواهد بفرماید که انذار و هشدار منحصر به قرآن و اسلام ‏نمی باشد زیرا هشدارهای الهی در طول تاریخ بوده و این سنت ‏جاوید پروردگار است که از طریق انبیا و رسل ادامه داشته و پیامبران، ملت‏ها و امت‏ها را از نافرمانی و عصیان پروردگار بر حذر داشته و انذار نموده ‏اند. یفرق: فرق یعنی جدا کردن و فصل چیزی از چیز دیگر تا متمایز و مشخص شوند و در مقابل آن «احکام‏» است. پس امر حکیم امری است‏ که الفاظش از یکدیگر متمایز نباشند.


نزول و انزال
در آیاتی که بحث از نزول دفعی و جمعی قرآن در شب قدر یا در ماه رمضان است، عبارت «انزال‏» آمده و معنایش ‏همان نزول دفعی و تفصیلی در یک جاست. و در مواردی که بحث از نزول تدریجی به میان آمده، عبارت ‏«تنزیل‏» ذکر شده است. درتفسیر علی بن ابراهیم از امام کاظم (ع) نقل شده که در تفسیر آیه «انا انزلناه فی لیله مبارکه‏» فرمود: «هی لیله القدر انزل الله عز و جل القرآن فیها الی البیت ‏المعمور جمله واحده ثم نزل من البیت المعمور علی رسول الله فیطول عشرین سنه‏؛ لیله مبارکه همان شب قدر است که خداوند قرآن‏ را در آن شب بر «بیت معمور» یک جا نازل کرد سپس از بیت‏ معمور در طول بیست ‏سال بر رسول خدا (ص) نازل‏ شد.» مقصود از بیت معمور چیست؟ مطالب زیادی ذکر شده که جای آن‏ اینجا نیست، ممکن است جایی محاذی خانه خدا باشد یا مقصود خود کعبه باشد. به هر حال هر جا باشد، قطعا مد نظر حضرت بوده و پیامبر بدون شک در جریان امر قرار گرفته است. ضمنا ملاحظه می شود که در این روایت ‏برای نزول دفعی عبارت ‏«انزل‏» آورده و در مورد تدریجی عبارت «نزل‏» به کار برده ‏شده.
محمد بن مسلم از حمران روایت کرده که از امام باقر (ع) ‏درباره این آیه می پرسد. امام می فرماید: «آری! منظور شب قدر است که هر سال در دهه آخر ماه رمضان تکرار می شود.» در مورد آیه فیها یفرق کل امر حکیم می فرماید: «در شب قدر از هر سال تمام امور آن سال که باید تا سال بعد جریان داشته باشد و رخ‏ بدهد، چه امر خیر و چه امر شر، چه فرمانبری مردم و چه عصیان و تمرد آنان، چه مولودهایی که به دنیا می آیند و چه اجل‏هایی که‏ فرا می رسد، چه رزق و روزیها و چه هر امر دیگری که تقدیر می شود. پس هرچه در آن شب برای آن سال تقدیر شود، همان قضای حتمی است‏ ولی در عین حال مشیت‏ خداوند در آن تصرف خواهد داشت.»

نزول تدریجی قرآن
قرآن مجموعه آیات و سوره‏ های نازل شده بر پیامبر اسلام است که پیش از هجرت و پس از آن در مناسبت‏های مختلف و پیش آمدهای گوناگون به طور پراکنده ‏نازل شده است. سپس گردآوری شده و به صورت مجموعه کتاب در آمده است. نزول قرآن تدریجی، آیه آیه و سوره سوره، بوده و تا آخرین سال حیات پیامبر (ص) ادامه داشته است. در دوران حیات پیامبر (ص) هرگاه پیشامدی رخ می داد یا مسلمانان با مشکلی روبرو می شدند، در ارتباط با آن پیشامد یا برای رفع آن مشکل ‏یا احیانا پاسخ به سؤال‏های مطرح شده، مجموعه‏ ای از آیات یا سوره ‏ای نازل ‏می شد. این مناسبت‏ها و پیشامدها را اصطلاحا اسباب نزول یا شان نزول‏ می نامند که دانستن آن‏ها برای فهم دقیق بسیاری از آیات ضروری است. این نزول ‏پراکنده، قرآن را از دیگر کتب آسمانی جدا می سازد. زیرا صحف ابراهیم و الواح‏ موسی یک جا نازل شد و همین امر موجب عیبجویی مشرکان گردید: «و قال الذین‏ کفروا لولا نزل علیه القرآن جملة واحدة؛ کسانی که کفر ورزیده‏اند گفتند:چرا قرآن‏یک جا بر او نازل نگردیده؟» (فرقان/ 32) در جواب آنان آمده: «کذلک لنثبت ‏به فؤادک و رتلناه ‏ترتیلا؛ این به خاطر آن است که قلب تو را به وسیله آن استوار گردانیم و [از این رو] آن را به تدریج ‏بر تو خواندیم.‏» (فرقان/ 32) در جای دیگر می گوید: «و قرآنا فرقناه لتقراه علی الناس علی مکث و نزلناه تنزیلا؛  قرآنی که با آیاتش را از هم جدا کردیم تا آن را با درنگ بر مردم بخوانی و آن را به تدریج نازل کردیم.‏» (اسراء/ 106) به طوری که از قرآن استنباط می شود، حکمت تدریجی بودن نزول قرآن آن است ‏که پیامبر اکرم (ص) و مسلمانان احساس کنند همواره مورد عنایت‏ خاص پروردگار قرار دارند و پیوسته رابطه آنان با حق تعالی استوار است و این تداوم نزول باعث‏ دلگرمی و تثبیت آنان را فراهم سازد. «و اصبر لحکم ربک فانک باعیننا؛ و در برابر دستور پروردگارت شکیبا باش چرا که مورد عنایت کامل ما قرار داری.» (طور/ 48) این قبیل ‏دلگرمی های مداوم برای پیامبر اسلام فراوان بوده است و در قرآن در موارد بسیاری بدان اشاره شده است.


آغاز نزول
آغاز نزول قرآن در ماه مبارک رمضان و در شب قدر صورت گرفت: «شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن هدی للناس و بینات من الهدی و الفرقان؛ ماه رمضان [همان ماه] است که در آن قرآن فرو فرستاده شده است [کتابی] که مردم را راهبر و [متضمن] دلایل آشکار هدایت و [میزان] تشخیص حق از باطل است.» (بقره/ 185) «انا انزلناه فی لیلة مبارکة انا کنا منذرین* فیها یفرق کل امر حکیم؛ [که] ما آن را در شبی فرخنده نازل کردیم [زیرا] که ما هشداردهنده بودیم* در آن [شب] هرگونه کاری [به نحوی] استوار فیصله می‏ یابد.» (دخان/ 3- 4) «انا انزلناه فی لیلة القدر» (قدر/ 1) شب قدر نزد امامیه میان دو شب مردد است: شب 21 و 23 ماه مبارک ‏رمضان. شیخ کلینی از حسان بن مهران روایت کرده است گوید: از امام صادق (ع) ‏پرسیدم: شب قدر کدام است؟ فرمود: «آن را در یکی از دو شب 21 و 23 جستجو کن‏.» زراره از امام صادق (ع) روایت کرده فرمود: «شب 19 شب تقدیر است، شب‏21 شب تعیین و شب 23 شب ختم و امضای امر است‏.»شیخ صدوق می گوید: «مشایخ ما اتفاق نظر دارند که لیلة القدر شب 23 ماه رمضان است.‏» این شب را «لیلة الجهنی» نیز گویند به شرحی که در حدیث ابوحمزه ثمالی آمده است.

 
سه سال تاخیر نزول
آغاز وحی رسالی (بعثت) در 27 ماه رجب،13 سال پیش از هجرت (609میلادی) بود ولی نزول قرآن به عنوان کتاب آسمانی، سه سال تاخیر داشت. این ‏سه سال را به نام ‏«فترت‏» می خوانند. پیامبر (ص) در این مدت دعوت خود را سری انجام می داد تا آیه فاصدع بما تؤمر؛ پس آنچه را بدان ماموری آشکار کن.» (حجر/ 94) نازل شد و دستور اعلان دعوت را دریافت‏ کرد.ابوعبدالله زنجانی گوید: «پس از نزول آیه "اقرا باسم ربک الذی خلق" تا مدت‏ سه سال قرآن نازل نشد و این مدت را فترت وحی می نامند، سپس قرآن به صورت‏ تدریجی نازل گردید که مورد اعتراض مشرکین قرار گرفت.‏» چنان که در آیه «لولا نزل علیه القرآن جملة واحدة» (فرقان/ 32) به آن اشارت رفت.


مدت نزول
مدت نزول تدریجی قرآن بیست‏ سال است. نزول قرآن سه سال بعد از بعثت ‏آغاز و تا آخرین سال حیات پیامبر (ص) ادامه داشت. ابوجعفر محمدبن یعقوب‏ کلینی رازی (متوفای 328) حدیثی آورده است که حفص بن غیاث از امام جعفر صادق (ع) می پرسد: با آن که نزول قرآن در مدت 20 سال بوده، چرا خداوند فرموده است: «شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن» (بقره/ 185) محمد بن مسعود عیاشی سمرقندی (متوفای 320) از ابراهیم بن عمر صنعانی نقل می کند که به حضرت‏ امام صادق (ع) عرض کرد: چگونه قرآن در ماه رمضان نازل گردیده با آن که در مدت‏ بیست ‏سال نازل شده است؟ علی بن ابراهیم قمی می گوید:از امام صادق (ع) سؤال‏ شد: چگونه قرآن در ماه رمضان نازل گردید،با آن که در طول بیست ‏سال نازل‏ شده است؟ امام صادق (ع) در روایات مذکور تصریح فرمودند: «...ثم نزل فی طول‏عشرین عاما...»که ابن بابویه صدوق وعلامه مجلسی و سید عبدالله شبر و دیگران این نظر را برگزیده ‏اند.

منـابـع

محمدهادی معرفت- علوم قرآنی- فصل دوم- مقاله دانستنی‏هایی از قرآن

برچسب‌ها

پخش زنده

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.