براساس آمار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی،کل ناشران فعال کشور از سال 1392 تا آذرماه 1394 به 5 هزار و 467 رسیده‌اند و از آذرماه 1392 تا 13 دی‌ماه 1394 نیز، هزار و 1 ناشر به ناشران کل کشور اضافه شده‌اند. با این وجود تعداد کل کتابفروشی‌های فعال کشور تنها3 هزار و 300 مرکز معرفی می‌شود.
با توجه به قانونگذاری‌هایی که در حوزه کتاب صورت گرفته و طبق آمار و گفته‌ها، فرآیند چاپ کتاب در کشور ما به‌راحتی انجام می‌شود، اما جایی برای عرضه این کتاب‌ها وجود ندارد. نسبت نابرابر بین ناشران و کتابفروشان باعث شده کتاب‌ها ویترینی برای عرضه و فروش نداشته باشند و نتیجه این قانونگذاری نامتوازن، پایین‌آمدن شمارگان کتاب و دیده‌نشدن آن است.
همه ناشران از وضعیت فعلی نشر ناراضی هستند. ناشران معتقدند اعطای مجوز و تأسیس نشر تنها با ارایه یک مدرک لیسانس، ضربه‌زدن به صنعت نشر و ناشر حرفه‌ای است.
مجوزهای فله‌ای به هوای تسهیلات
محمد عزیزی مدیر نشر روزگار و مدیر هفته‌نامه فرهنگی و ادبی رودکی از فرآیند ناشرشدن با عنوان «فله‌ای» یاد و تصریح می‌کند که ناشرشدن فله‌ای به‌خاطر امتیازات زیادی است که از سال‌های گذشته به ناشران تعلق می‌گرفت و البته هنوز هم بعضی از این امتیازات به قوت خود باقی است.
وی می‌گوید: «سال‌ها پیش از این و زمانی‌که یارانه کاغذ به ناشران تعلق می‌گرفت، بعضی ناشران یارانه را دریافت می‌کردند و مابه‌التفاوت کاغذ را در بازار به قیمت دیگری می‌فروختند و به این صورت سوءاستفاده‌های مالی زیادی توسط ناشران صورت می‌گرفت. در حال‌حاضر هم ظاهراً یارانه کاغذ قطع شده، اما می‌شنویم بعضی ناشران همچنان از یارانه کاغذ استفاده می‌کنند و به‌راحتی در حوزه نشر این تبعیض‌ها اعمال می‌شود، در حالی‌که اگر امکاناتی داده می‌شود باید در اختیار ناشران فعال قرار بگیرد.»
عزیزی از آن‌دسته ناشرانی است که معتقد است یک ناشر باید در رشته‌ای که می‌خواهد کتاب منتشر کند، متخصص باشد و شناخت داشته باشد؛ حال آنکه در بیشتر موارد مشاهده شده که ناشران نه تخصص لازم را دارند و نه مطالعه. به اعتقاد آقای ناشر، تعداد زیادی به انگیزه کاسبی و نه غم فرهنگ و ادبیات وارد وادی نشر شدند و همین‌ها اوضاع نشر را به شرایط اسفناک فعلی رسانیده‌اند.
حرمت نشر از بین رفته است
در حال‌حاضر در نگاه وزارت فرهنگ و ارشاد بین ناشر حرفه‌ای و فعال و ناشر غیرفعال تفاوتی نیست و هردو از امتیازهای درنظر گرفته‌شده به یک اندازه بهره‌مند هستند.
مدیر نشر روزگار می‌گوید: «برای اینکه تعداد ناشران فعال در کشور بیشتر باشد، وزارتخانه در اعطای مجوزهای تأسیس نشر باید بیشتر دقت کند و با توجه به کارنامه کار هر ناشر امکانات در اختیار آن‌ها قرار بدهد. به هرحال فعالیت ناشران پس از چندسال دغدغه آن‌ها را نشان می‌دهد و با نگاهی به کارنامه نشر، ناشران حرفه‌ای از ناشرانی که فقط به‌دنبال سودآوری و کاسبکاری هستند مشخص می‌شوند.»
به هرحال به‌گفته بسیاری از ناشران، فرآیند ناشرشدن در حال‌حاضر بسیار آسان است. «فعلاً شرایط به‌گونه‌ای است که اگر کسی نتواند راننده تاکسی شود، به‌راحتی ناشر می‌شود. حرمت نشر از بین رفته است و تخصص هم اهمیت چندانی ندارد. بسیاری از ناشران فعال در عرصه نشر، ناشر نیستند، بلکه کتاب‌سازهایی هستند که از روی دست دیگران کپی، و به‌عنوان کتاب منتشر می‌کنند.»
این‌ها جملات محمد عزیزی است که در پایان گفت وگویش با تأسف آن‌ها را بیان می‌کند.
فقط یک مدرک کارشناسی و یک استعلام ساده
جواد محمدزاده؛ مدیر عامل «به‌نشر» نظر دیگری دارد. این ناشر معتقد است معضل بزرگ امروز نشر فقط تعداد زیاد ناشران نیست، بلکه نبود ویترین مناسب برای تولیدات این صنف و تعداد کم کتابفروشی‌ها هم دست‌کمی از سایر مشکلات نشر ندارد.
به اعتقاد این ناشر اگرچه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی فرآیند نشر را برای ناشران ساده کرده و در حال‌حاضر هرکس با داشتن یک مدرک لیسانس و با یک استعلام ساده می‌تواند ناشر شود، ولی مسأله این است که نشر ما عملاً دارای چهارچوب و سیاستگذاری و برنامه راهبردی هدفمند نیست. به همین‌دلیل در حال‌حاضر تعداد کمی ناشر فعال وجود دارد و سایر ناشران فقط از امکانات نشر استفاده می‌کنند.
بنابر آنچه این ناشر می‌گوید، آنچه صنعت نشر را در حال‌حاضر مشکل‌دار کرده، توزیع کتاب است؛ چون کتاب‌ها به هر صورتی منتشر می‌شوند، اما مکانی برای عرضه آن‌ها وجود ندارد.
جواد محمدزاده به معضل دیگر عرصه نشر هم اشاره می‌کند. وی می‌گوید: «تعاملات نادرست بین ناشر و مؤلف از عواملی است که سرعت نشر را بالا برده است. بسیاری از مؤلفان برحسب علاقه و کسب امتیازات دانشگاهی به‌دنبال انتشار کتابی هستند و مجبورند برای انتشار کتاب پول به ناشر پرداخت کنند. این کتاب‌ها به هر روشی منتشر می‌شود، اما بعد از انتشارشان، مسأله توزیع آن‌ها پیش می‌آید.»
طبق گفته‌های این ناشر، تصویر فعلی صنعت نشر از هرلحاظ مخدوش است و مشکلات آن از چند بُعد قابل بحث و بررسی است. بنابراین آسان‌بودن روند نشر مشکل خاصی نیست. مسأله مهم‌تر، نبود نظارت بر روند کار ناشران است. ناشران هر کتابی منتشر می‌کنند و نظارتی هم بر کار آنان نیست. بارها دیده‌ایم کتاب‌هایی که مخالف نظام بوده‌اند و یا ترویج ولنگاری و فساد کرده‌اند به‌راحتی مجوز گرفته، منتشر شده و به‌راحتی وارد بازار کتاب شده‌اند.
اعطای مجوزهای زمان‌دار به ناشران
با توجه به شرایط فعلی نشر، نبود برنامه منسجم و راهبردی و عدم شفافیت قوانین فعلی، پیشنهاد ناشران برای بهبود وضعیت موجود چیست؟
مدیر عامل «به‌نشر» پاسخ می‌دهد: به نظر می‌رسد برای ناشران باید دوره آزمایشی گذاشته شود و بعد از گذشت این دوره اگر ناشری موفق بود، مدارک زمان‌دار 4، 8 و 16 ساله به آن‌ها اعطا شود. در هرحال من معتقدم مجوز نشر باید آسان باشد، اما رشد و اجازه ادامه کار با ناشرانی باشد که متناسب با اهداف و راهبردهای تعیین‌شده حرکت می‌کنند. باید مجوز ناشرانی که آثار خوبی منتشر نمی‌کنند و یا فعال نیستند لغو شود. ضمن اینکه مقررات نشر و مجوز باید شفاف باشد. در حال‌حاضر آنچه در حوزه ارشاد دیده می‌شود، عدم شفافیت قوانین و مقررات است که در بعضی مواقع باعث شده در دوره‌هایی دچار سلیقه‌گرایی در این بحث‌ها بشویم که این مسأله فرآیند نشر و ناشران را آزار می‌دهد.
ورود موزعان به صنعت نشر
محمدزاده به نوع دیگری از فعالیت ناشران اشاره می‌کند که توزیع‌کنندگان را وارد فضای نشر کرده است؛ گروهی که اصلاً دغدغه محتوایی ندارند، بلکه به قصد کسب بازار و حداکثر سود از آثار فعالیت می‌کنند. این ناشران که زمانی موزع بوده‌اند، درنهایت کم‌سوادی وارد فضای نشر شده‌اند. در این شرایط ناشران فعال و مؤلفانی که دغدغه تولید دارند از این بی‌برنامگی‌ها صدمه می‌خورند.
نظر شما