قدس آنلاین -  یکی از مباحث چالش برانگیز چند دهه اخیر استفاده از هنر هفتم در گسترش فرهنگ دینی است، اینکه آیا سینما می‌تواند مظهر تجلیات معارف اسلامی شود یا خیر، از دهه 60 به بعد مورد توجه اهالی فن این هنر و روحانیون قرار گرفت.

هرچند این نگاه به هنر سینما با آنچه درباره «صنعت سینما» در غرب مطرح است در یک مسیر نمی‌گنجد، اما ایده پردازان فرهنگ انقلاب اسلامی به دنبال استفاده از هنر سینما برای نشر آموزه‌های دینی بوده و هستند. این دیدگاه در بین طرفداران خود تا اندازه‌ای مهم دانسته شد که به باور برخی کارشناسان دینی «اگر پیامبری در دوره ما ظهور کند، از سینما برای تبلیغ دین خود استفاده خواهد کرد!»

اما اینکه نهاد روحانیت که وظیفه ذاتی تبلیغ دین را برعهده دارد در این وادی چه نقشی ایفا کرده، مسأله‌ای است که در این گزارش به بررسی آن پرداخته‌ایم.

*ذات سینما منفی نیست

اینکه حضور روحانیت در سینما و تلویزیون به چه سالی باز می‌گردد، موضوعی است که بررسی آن از اهتمام مسؤولان فرهنگی کشور به نمایش چهره روحانیت بر پرده نقره‌ای خبرمی دهد. «زیر نور ماه» نخستین اثر سینمایی بود که زندگی حجره نشینان را به روایت زندگی یک طلبه به تصویر کشید، اما پس از آن مارمولک، طلا ومس، رسوایی، فرشته‌ها با هم می‌آیند، پرده نشین، روبه قبله، راننده تاکسی و علمک روایتگر بخش‌هایی از زندگی یک روحانی در سینما و تلویزیون شدند.

هرچند در آثاری از روحانیت به عنوان یک عنصر فرهنگی و مذهبی در آن استفاده شده، اما باید به نقشی که در قاب سینما وتلویزیون ایفا کرده‌اند نیز توجه شود. آیا روحانیتی که به تصویر کشیده شده تنها یک سنت گرای محض است یا شخصیتی آسمانی است- مانند آنچه در «رسوایی» از شخصیت حاج یوسف دیدیم- تصویر دیگر روحانیت در این قاب فردی دغدغه مند و واقع بین است. هریک از این چهره‌هایی که از یک روحانی در سینما و تلویزیون به تصویر کشیده شده، می‌تواند بخشی از رسالت تبلیغی آموزه‌های دینی را به انجام برساند.

حجت الاسلام دکتر عبدالحسین خسروپناه در نگرشی مثبت درباره استفاده از سینما در تبلیغ معارف دینی می‌گوید: گرچه ماهیت سینما سکولار است، اما من بر این باورم که می‌توانیم سینمای دینی داشته باشیم. رئیس مؤسسه حکمت و فلسفه ایران با تأکید براینکه سینما یکی از بزرگ‌ترین ابزارها برای انتقال پیام است، می‌افزاید: سینما در ضمیرناخودآگاه مخاطب خود تأثیر می‌گذارد و به مرور این تأثیرها ماهیت انسان را تغییر می‌دهد.

 عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینکه من با این نظر که تصویر سازی دین جایگاه آن را تنزل می‌دهد، مخالفم، اظهار می‌دارد: ذات سینما منفی نیست و طرح مسایل دینی در سینما به فیلمنامه و نحوه کارگردانی بازمی گردد. اگر مفاهیم دینی را به سبک وسترن بسازند، بی‌گمان نتیجه عکس خواهد داد، بنابراین باید همه شرایط هنری و فنی در نظر گرفته شود.

* طلبه‌های هنرمند را تشویق کنیم

این استاد حوزه و دانشگاه در ادامه به حضور روحانیت در سینما اشاره می‌کند و می‌گوید: ما طلبه‌هایی داریم که ذوق ادبی دارند و باید تشویق شوند تا هم بعد طلبگی آن‌ها قوی شود و هم ذوق ادبی شان، زیرا اثر ادبی یک روحانی باسواد قوی تر، وزین تر و پخته تر خواهد بود. شما توجه کنید شکسپیر و تولستوی متفکر بودند یا مثلاً سارت، یا آلبرت کامو و کانکا متفکر بودند یا «پراواز جبرئیل» شیخ اشراق، «منطق الطیر» عطار و«سلامان و ابسال» بوعلی سینا داستان‌هایی با پشتوانه فلسفی است. 

وی با تأکید براینکه حوزه باید به تربیت کارگردان بپردازد، تصریح می‌کند:  در این صورت هم از مبانی تفکر و فلسفه اسلامی بهره می‌گیریم و هم در ساختن فیلم از بازیگران متدین استفاده می‌شود. به نظرم این کارها شدنی است، فقط تدبیر و برنامه ریزی می‌خواهد.

دکتر خسروپناه در ادامه به آسیب‌های ورود طلبه‌ها به سینما نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: این عرصه از مو باریک‌تر و از شمشیر تیزتر است، یک ذره کجروی، هلاکت در پی خواهد داشت، ولی قرار نیست چون ظریف است ما وارد آن نشویم. برای جلوگیری از آفات این راه باید طلبه‌هایی که سطح علمی بالایی دارند وارد مباحث هنری ‌شوند و پیش از آن نیز با مباحث فقه هنر،‌ اخلاق هنر و فلسفه‌ آن آشنا شوند، سپس سراغ تکنیک‌های هنر بروند، زیرا در غیر این صورت ثمره‌اش هنر التقاطی و سکولار خواهد بود.

* وظیفه روحانیت فیلمسازی نیست!

اما دکتر علی جعفری نگاه دیگری به حضور روحانیت در سینما دارد. مدیر گروه مطالعات فرهنگی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان اینکه سینما یکی از مهم‌ترین ابزارهای تبلیغ دین است، می‌گوید: وظیفه روحانیت فیلمسازی نیست، بلکه باید در مقام مشاور فیلمسازان نقش آفرینی کند. جعفری به نسبت دین و سینما اشاره می‌کند و اظهار می‌دارد: در 37سال گذشته فیلم‌هایی در سینما و تلویزیون ساخته شده که ماهیت دینی داشته‌اند و در تبلیغ دین نقش آفرینی کرده اند. وی با بیان این مطلب که روحانیت باید بهتر از آنچه تاکنون بوده در سینما و تلویزیون تأثیرگذار باشد، تصریح می‌کند: اینکه یک روحانی کارگردان یا بازیگر شود مطلوب نیست.

وی می‌فزاید: برخی افراد که از حوزه به این مقوله وارد شدند، خود را خلع لباس کردند و ذوب در حرفه سینما شدند و دیگر با روحانیت نسبتی ندارند.

--