قدس آنلاین - در خدمت آیت‌الله واعظ طبسی بودم، یکی از سران قوا تلفن زد و خواهش کرد اگر آستان قدس مهمان‌سرایی دارد برای سفر چندروزه در اختیار ایشان قرار دهد. مرحوم آیت‌الله طبسی به‌صراحت پاسخ داد جا نداریم، طوری که بنده از این جواب به شدت تعجب کردم. به یاد دارم ایشان در برابر این‌گونه درخواست‌ها به شدت ایستادگی می‌کردند به‌نحوی‌که این درخواست‌ها دیگر از سوی مسئولان نظام تکرار نمی‌شد.» این‌ها بخشی از خاطره‌ای از امانت‌داری مرحوم آیت‌الله واعظ طبسی از زبان دکتر علی‌محمد بشارتی، ادیب، شاعر و وزیر کشور در دولت دوم مرحوم آیت‌الله هاشمی رفسنجانی است. دکتر علی‌محمد بشارتی در صبحی بارانی پذیرای ما شدند تا در دقایقی کوتاه خاطرات ده‌ها سال دوستی و رابطۀ خانوادگی و سیاسی با آیت‌الله واعظ طبسی را با ما درمیان بگذارد. شنیدن نام آیت‌الله واعظ طبسی و درخواست مصاحبه در خصوص شخصیت انقلابی و ایمانی ایشان با نهایت ادب و تواضع دکتر بشارتی مواجه شد. ایشان گفت هرگز نمی‌توانم از کنار آنچه در سال‌های دورودراز گذشته از بزرگ‌مرد فقیه و عالمی چون آیت‌الله طبسی دیده‌ام به سادگی بگذرم و آن‌همه عظمت و جان‌فشانی و خدمت بی‌چون‌وچرا و بی‌چشمداشت به اسلام، میهن و امام رضا (علیه‌السلام) را در سینه‌ام نگه دارم و جوانان و سرمایه‌های این کشور را از آشنایی هرچه بیشتر با عالم فقید و فقیهی چون آیت‌الله طبسی بی‌بهره بگذارم. آنچه در ادامه می‌آید گفت‌وگویی است در راستای عرض ارادت به خدمات این عزیز سفرکرده از زبان دکتر علی‌محمد بشارتی.
اگر بخواهیم آیت‌الله واعظ طبسی را از زبان و دیدگاه شما بشناسیم، حضرتعالی ایشان را چگونه توصیف می‌کنید؟
گفتن دربارۀ آیت‌الله طبسی سهل ممتنع است؛ ازاین‌جهت سهل است که آیت‌الله واعظ طبسی به‌عنوان تولیت آستان قدس رضوی هرگز همانند برخی مسئولان پشت درهای بسته، خود را از مردم پنهان نکرد و تمامی موانع دیدار مردمی و متقاضیان را برداشته بودند. ازآن‌جهت ممتنع است که ایشان در زمرۀ معدود مدیرانی قرار دارد که از شخصیتی برجسته برخوردار بود و ویژگی‌های منحصربه‌فردی داشتند. آیت‌الله طبسی از دیدگاه امام خمینی (ره) فردی دین‌دار و مجتهدی عالم بود. حضرت امام خمینی (ره) در اولین احکام صادره، آیت‌الله واعظ طبسی را به‌عنوان تولیت آستان قدس رضوی منصوب نمودند. ازجمله مسائل دل‌نشینی که در رابطه بین آیت‌الله واعظ طبسی و امام خمینی (ره) وجود داشت احساسات و جملات زیبایی بود که از زبان حضرت امام در خصوص شخصیت و مدیریت بانشاط ایشان در آستان قدس شنیده می‌شد.
آیت‌الله واعظ طبسی ازجمله شخصیت‌های نظام اسلامی بودند که در طول حیات مبارک خود به ولایتمداری شهرت داشتند. بی‌تردید مهم‌ترین دلایل دشمنی برخی با آیت‌الله طبسی که از همان آغاز انقلاب مشهود بود و تا پایان عمر ایشان مشاهده شد تعصب فوق‌العادۀ وی به ولایت فقیه بود. مشهد شهر صدفکر و صدحزب با مدیریت انقلابی آیت‌الله طبسی ازجمله محفوظ‌ترین شهرهای امانت‌دار انقلاب اسلامی است که همچنان با اصالت از انقلاب و ولایت فقیه دفاع می‌کند؛ و یقیناً این مسئله مرهون تلاش‌ها و خدمات ارزندۀ دینی و سیاسی این عزیز سفرکرده است. به یاد دارم فردی به نام احمدزاده (پدر دو چریک فدایی خلق) اوایل انقلاب در دورۀ دولت موقت به‌عنوان استاندار مشهد انتخاب شده بود. ایشان آن زمان به آقای طبسی پیشنهاد می‌دهد بهتر است ملک‌آباد را به چند قطعۀ کوچک تقسیم کنید و آن را به کارگران بدهید. آقای طبسی هم با رد این درخواست گفته بودند مگر می‌توان اموال امام رضا (علیه‌السلام) را که در زمرۀ موقوفات آستان قدس به شمار می‌رود اهدا نمود؟ بی‌شک چپی‌ها و کسانی که به نوعی با انقلاب زاویه داشتند از اصلی‌ترین مخالفین آیت‌الله طبسی به شمار می‌رفتند. حفظ اموال آستان قدس گناه نابخشودنی آیت‌الله طبسی از نظر بسیاری از مخالفین بود.
با توجه به دوستی دیرینۀ آیت‌الله واعظ طبسی با مقام معظم رهبری می‌خواهیم از زبان حضرتعالی دورانی را به تماشا بنشینیم که آیت‌الله خامنه‌ای به رهبری انقلاب اسلامی رسیدند. همکاری و همراهی آیت‌الله واعظ طبسی در این دوران بسیار مهم است و یقیناً در سرنوشت انقلاب نیز تأثیرگذار بوده، لطفاً در این باره توضیح دهید؟
اعتقاد آیت‌الله طبسی به ولایتمداری به‌قدری بود که ایشان در هر فرصتی تلاش می‌کرد تا با برهان و ادلۀ محکم طلاب جوان را به موضوع ولایت و پایبندی به ولایت ترغیب و تشویق کند. پایبندی به ولایت و بودن در خط امام تا زمان رحلت بنیان‌گذار انقلاب اسلامی در ایشان به قوت خود باقی بود. انتخاب آیت‌الله خامنه‌ای به‌عنوان رهبر انقلاب اسلامی عزم آیت‌الله طبسی را برای صیانت از جایگاه ولایت فقیه و حفظ اصول ناب و ارزش‌های اصیل اسلامی-انقلابی راسخ‌تر نمود. بی‌شک خاطرات مبارزات انقلابی دوران پهلوی نشان می‌دهد ۳ تن از مهم‌ترین کسانی که در روند پیروزی انقلاب اسلامی نقش برجسته‌ای داشتند آیت‌الله خامنه‌ای، آیت‌الله طبسی و شهید هاشمی‌نژاد بودند. با توجه به دوستی دیرینۀ آیت‌الله طبسی با آیت‌الله خامنه‌ای، بعد از انتخاب آیت‌الله خامنه‌ای به‌عنوان رهبر انقلاب اسلامی، ولایت‌پذیری و اعتقاد به ولایت مقام معظم رهبری در آیت‌الله طبسی عمیق‌تر، همه‌جانبه‌تر و جدی‌تر شد. با توجه به اینکه مقام معظم رهبری هرساله سفرهای غیررسمی به مشهد مقدس دارند و ایام نوروز به‌صورت رسمی در مشهد حاضر می‌شوند؛ بنابراین مقام معظم رهبری از نزدیک در جریان فعالیت‌های آستان قدس قرار گرفته و می‌گیرند. هرساله عید نوروز در پی سخنرانی مقام معظم رهبری در حرم مطهر، آیت‌الله طبسی به افتخار ورود ایشان علما را به ضیافت شام ساده و مختصری دعوت می‌کردند.
ازجمله موضوعاتی که دربارۀ ایشان بسیار قابل تأمل بود سخنرانی‌های آیت‌الله طبسی دربارۀ مقام معظم رهبری بود؛ سخنانی که نشان از شدت ولایتمداری ایشان داشت، در کنار تواضع و ادب چهره‌ای دوست‌داشتنی و قابل احترام از ایشان ساخته بود. بعد از سخنرانی عموماً مسئولان، مقامات، علما و طلاب در دفتر آیت‌الله طبسی حاضر می‌شدند و بعضاً اکثر آن‌ها حتی اینجانب دربارۀ مسائل اظهارنظر کرده یا توضیحاتی ارائه می‌دادند، درحالی‌که ادب و تواضع آیت‌الله طبسی به‌قدری بود که هرگز در محضر مقام معظم رهبری به خود اجازۀ اظهارنظر نمی‌دادند.
با توجه به دوستی دیرینۀ شما با آیت‌الله واعظ طبسی، بارزترین ویژگی شخصیتی ایشان در چه صفاتی خلاصه می‌شد؟
بنده در طول دوران کاری و فعالیت‌های دولتی که داشته‌ام افتخار آشنایی و همراهی با بسیاری از بزرگان ازجمله علما و مقامات را داشته‌ام، اما به‌جرئت می‌توانم بگویم در تمامی سال‌های گذشته، روحانی باتواضع و باادبی چونان آیت‌الله طبسی ندیدم. بی‌شک ادب و تواضع دو بال عرفان است. آیت‌الله طبسی با توسل به بال تواضع که از ویژگی‌های انبیا و اولیا به شمار می‌رود، توانستند راه عروج را بر روی خود باز کنند. یقیناً آیت‌الله طبسی نشان داد تواضع وجه افتراق وی با برخی از مدیرانی است که درهای اتاق خود را بر روی مردم و مراجعه‌کنندگان می‌بندند. مسئولینی که با رسیدن به اندک شهرت و جایگاهی به زیردستان اعتنا نمی‌کنند، از نظر آیت‌الله طبسی دور از مردم و جدای از این انقلاب و نظام هستند که به فرمودۀ حضرت امام خمینی (ره) متعلق به پابرهنگان و مستضعفان است. آیت‌الله طبسی همانند حضرت امام خمینی و مقام معظم رهبری به این جمله اعتقاد و یقین قلبی داشتند که جمهوری اسلامی برای پیوستگی هرچه بیشتر مردم و مسئولین ایجاد شد، نه اینکه مسئولین خود را تافتۀ جدا بافته و دور از مردم بدانند. آیت‌الله واعظ طبسی مصداق مدیری با رفتار اسلامی بود، رفتاری که نشان می‌داد بیش از اینکه پست و مقام دنیوی او را به خود مشغول کند، بلکه وی پست را برای خدمتگزاری به مردم و انقلاب و اسلام به خدمت گرفته بود.
نظر ایشان دربارۀ روحانیت چگونه بود؟
هرچند ممکن است این موضوع به مذاق برخی خوش نیاید، اما روحانیون از اصلی‌ترین گروه‌های پایه‌گذار انقلاب به شمار می‌روند. با شکست همۀ احزاب، گروه‌ها و سازمان‌های مبارزاتی ضدپهلوی در سال ۵۴ روحانیون در کنار مردم اصلی‌ترین گروهی بودند که توانستند بر روند پیروزی انقلاب اسلامی تأثیر بگذارند. حضور روحانیون در شهرهای مختلف منجر به تقویت انسجام و یک‌پارچگی ملت در برابر طاغوت بود. هر شهری با اتکا به راهبردهای روحانی برجسته‌ای در پیروزی انقلاب مشارکت داشت؛ مثلاً مرحوم دستغیب در شیراز محور مبارزات بود، مرحوم شهید طباطبایی، آیت‌الله صدوقی و در اصفهان آیت‌الله خادمی در رأس مبارزات قرار داشتند؛ اما در مشهد آیت‌الله خامنه‌ای، آیت‌الله طبسی و شهید هاشمی‌نژاد در کنار هم دوشادوش یکدیگر بار سنگین مخالفت با نظام پهلوی را به دوش می‌کشیدند. همراهی و همکاری این ۳ بزرگوار مسئله‌ای واضح و مبرهن است که یادگارهای آن به‌عنوان سخنرانی‌های این بزرگواران در جماعات ضدپهلوی در دسترس همگان قرار دارد.
بنابراین این ۳ بزرگوار قبل از انقلاب اصلی‌ترین چهره‌هایی به شمار می‌رفتند که در پیروزی انقلاب اسلامی نقش برجسته‌ای داشتند. با پیروزی انقلاب اسلامی، آیت‌الله خامنه‌ای به تهران عزیمت کرده و آقای هاشمی‌نژاد شهید شدند. آیت‌الله واعظ طبسی نیز به‌عنوان یک روحانی انقلابی و تلاشگر در مشهد باقی ماندند تا عهده‌دار وظیفۀ سترگی شوند که حضرت امام خمینی (ره) بر عهدۀ ایشان گذاشته بود؛ بنابراین مشهد در مسیر ولایت، امنیت و امانت ماند. بی‌شک ارتباط پیوستۀ آیت‌الله واعظ با علما، ائمۀ جمعه و اساتید حوزۀ علمیۀ مشهد به پیوستگی هرچه بیشتر و ثبات قدم در ولایتمداری جامعۀ روحانیت مشهد مقدس منجر شد. آیت‌الله طبسی اهمیت خاصی به قشر روحانیت فهیم و انقلابی می‌داد و معتقد بود روحانی که لباس پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله) را بر تن دارد باید در مسیر الهی و انقلابی گام بردارد؛ ازاین‌رو تلاش داشتند تا همواره در سخنرانی‌ها و مراسم آستان قدس از توانمندی روحانیت استفاده کنند.
به یاد دارم رئیس سازمان تبلیغات (آقای سلطانی) بنده را برای سخنرانی ۲۲ بهمن سال ۸۹ به آستان قدس دعوت کرده بودند. ایشان گفتند که آقای طبسی هنگامی که نام شما را برای سخنرانی شنیدند خوشحال شدند و گفتند: هرچند انتخاب آقای بشارتی خوب است، اما بهتر است من‌بعد از روحانیون برای سخنرانی دعوت به عمل آورید! ایشان به شدت نسبت به روحانیت تعصب داشتند و علاقه‌مند به درس و بحث در حوزۀ علمیه بودند. ایشان به بسیاری از روحانیون و طلبه‌ها شهریه می‌دادند. آیت‌الله واعظ طبسی هرچند در سال‌های پایانی حیات مبارکشان با سختی و مشکلات جسمی مواجه بودند، اما هرگز از بازدیدهای سرزده و ارائۀ خدمات به آستان قدس غافل نشدند. شاید اصلی‌ترین دلیل موفقیت ایشان در طول دورۀ مبارک تولیتشان محبت و لبخندی بود که نسبت به کارمندان و به خصوص زوار امام هشتم علیه‌السلام داشتند. آقای طبسی محبت را در عمل، لبخند زیبا و عاری از هر تصنعی با ارباب‌رجوع به نمایش گذاشتند. شاید در آن زمان دیدار برخی از مسئولین مشهد به این سادگی‌ها شدنی نبود، اما ارباب‌رجوع به آسانی می‌توانست به دیدار ایشان بروند؛ چراکه در اتاقشان به روی همه باز بود. آیت‌الله طبسی مصداق روایت شریفه است که می‌فرماید: مردم را به عملتان به امر نیک و خیر دعوت کنید نه به کلامتان. ایشان هرگز اجازه نمی‌داد کسی ساعت‌ها پشت در اتاقش انتظار بکشد؛ چراکه دل وی لبریز از محبتی بود که خداوند متعال به امانت به ایشان سپرده بود.
با توجه به اینکه مرحوم واعظ طبسی سال‌های زیادی عهده‌دار تولیت آستان قدس رضوی بودند، حضرتعالی مدیریت ایشان را چگونه ارزیابی می‌کنید و به نظر شما شاخص‌ترین ویژگی‌های مدیریتی ایشان در کدامین رفتارها و تصمیمات نهفته است؟
مرحوم آیت‌الله طبسی ازجمله معدود مدیران چندبعدی بودند که در مدیریت آستان قدس رضوی بسیار موفق و سرآمد شدند. با مثالی چندبعدی بودن شخصیت و توانمندی ایشان را برایتان بازگو می‌کنم؛ مثلاً وزیر کشور عهده‌دار ۲۷ مسئولیت است، درحالی‌که آیت‌الله طبسی به‌عنوان تولیت آستان قدس رضوی عهده‌دار ۸۰ مسئولیت بودند که ازجملۀ آن‌ها می‌توان به مسئولیت توسعۀ حرم، ساختن صحن، رواق، هنرهای معماری و ... در آستان قدس اشاره کرد. شاید باورکردنی نباشد فردی عالم و روحانی که تنها در حوزۀ علمیه در درس و بحث حضور داشته تا این حد بتواند انواع کاشی را از هم تشخیص داده و با هنرهای مختلف ایرانی-اسلامی آشنا باشد. ایشان با یک نگاه می‌توانستند کاشی‌کاری‌های انجام‌شده در صحن‌های حرم مطهر را شناسایی کرده و ایراد آن را تشخیص دهند. بی‌تردید آیت‌الله واعظ طبسی ویژگی‌های قابل توجهی داشتند که توانستند در دوران تولیت خود آستان منور امام رضا علیه‌السلام را به یک‌میلیون مترمربع گسترش دهند.
امروز آستان قدس با عظمت و ویژگی‌های خدماتی و زیارتی که در اختیار زائران قرار داده است، یادگار زحمات روحانی عالم و فداکاری است که عمر خود را در راه حفظ و گسترش فرهنگ رضوی اختصاص داد؛ مدیریتی که توأم با بردباری و قاطعیت بود. ایشان معتقد بودند با برخی باید با صلابت و استواری برخورد کرد و با برخی با ملاطفت و مهربانی؛ یعنی قوۀ تشخیص ایشان در مواجهه با افراد و گروه‌ها ازجمله ویژگی‌های ایشان بود که توان مدیریتی ایشان را در مواجهه با مشکلات و چالش‌ها به نحو چشمگیر و قابل توجهی افزایش داده بود.
برخی بعد از فتنه ۸۸ به آیت‌الله واعظ ایراد گرفتند که در برابر فتنه‌گران سکوت یا مماشات کرده‌اند، تحلیل شما از این اتهامات چیست؟
شاید ازجمله دلایلی که مشهد نسبت به سایر شهرها مشکلات سیاسی کمتری داشته است اقتدار شایان توجه آیت‌الله طبسی در برخورد با کسانی بود که به‌نحوی با انقلاب زاویه داشتند. ایشان در برخورد با برخی از مسئولانی که بعضاً با راهبردهای انقلابی در تضاد و مخالفت بودند به‌قدری با قاطعیت و تندی برخورد می‌کردند که از لطافت روح و مهربانی ذاتی ایشان به دور بود. آیت‌الله طبسی به‌قدری نسبت به امام و مواضع انقلابی و ولایی حساس بودند که گاه پیش می‌آمد به برخی از نمایندگان اجازۀ ورود به اتاقشان را نمی‌دادند. اینکه بعد از فتنۀ ۸۸ برخی از آیت‌الله طبسی انتقاد می‌کردند و شبهاتی را دربارۀ ایشان مطرح می‌کردند، به دلیل همان مسائلی است که خدمتتان عرض کردم. دشمنان حرفی برای تخریب ایشان نداشتند و بهانه‌ای برای سیاه‌نمایی دربارۀ عملکرد ایشان نداشتند؛ کاش آن‌ها ایشان را به زیاده‌روی در استفاده از مال دنیا متهم می‌کردند تا عدم ولایی بودن. بنده به یاد دارم بارها در دیدارهای نزدیک و صمیمی که در منزل ایشان داشتیم، می‌فرمودند همه‌چیز ما از انقلاب است، بنابراین باید در راه انقلاب باشد. مگر یک جان بیشتر داریم؟ اگر خدای‌ناکرده دشمنان عرصه را بر رهبر و انقلاب تنگ کنند با هرآنچه داریم ازجمله جسم و جانمان به جنگ دشمن می‌رویم.
یکی از اتهاماتی که به ایشان زده می‌شد بحث نگاه اشرافی آیت‌الله واعظ بود. با توجه به اینکه شما از دوستان قدیمی ایشان بودید و رفت‌وآمد خانوادگی داشته‌اید، آیا این اتهام را بر ایشان روا می‌دانید؟ لطفاً مختصری از آنچه در زندگی خانوادگی و مدیریتی ایشان دیده‌اید عنوان فرمایید.
اینکه می‌گویند آیت‌الله طبسی زندگی اشرافی داشته است بی‌شک اتهامی ناجوانمردانه به ایشان است. اگر من در دوران حیات آیت‌الله طبسی از ایشان دفاع می‌کردم شاید شائبه‌ای پیش می‌آمد، اما حال که ایشان در قید حیات نیستند عرض می‌کنم؛ بنده به اتفاق اعضای خانواده گه‌گاهی به منزل ایشان می‌رفتیم -از سادگی زندگی‌شان می‌گویم- منزلی قدیمی در میدان شهدا که از همان دوران جوانی و ازدواج خریداری کرده بودند محل سکونت ایشان و خانواده‌شان بود. اینکه بنده در عدم حیات آیت‌الله طبسی این مسائل را بازگو می‌کنم تنها به دلیل به‌جا آوردن حق‌شناسی از عظمت روحی و سخاوت طبع بلند ایشان است.
دو اتاق تودرتوی تاریک با مبلمان قدیمی که جهیزیۀ همسر ایشان بوده با وسایلی قدیمی کل زندگی آیت‌الله واعظ طبسی را تشکیل می‌داد؛ درحالی‌که اگر اراده می‌کردند، می‌توانستند در بهترین مهمان‌سراهای آستان قدس زندگی کنند و کسی هم نمی‌توانست به ایشان اعتراض کند.
از همۀ کسانی که ایشان را به سلطنت در آستان قدس یا زندگی اشرافی متهم کرده‌اند و یا از مردم باانصاف می‌پرسم: آیا زندگی در خانه‌ای قدیمی ۴۰-۳۰ سال ساخت که حتی سرویس بهداشتی مناسبی برای راحتی یک مرد مسن هم نداشت با وسایل کهنه و زواردررفته، زندگی اشرافی محسوب می‌شود؟ بنده به چشم خودم دیدم ایشان بارها شام نیمرو میل کرده‌اند.
مرحوم واعظ طبسی در آستان قدس مانند هزاران نفر کارمند و خادم این آستان یک پرس با یک دوغ و کمی سبزی‌خوردن میل می‌کردند. اگر این زندگی پادشاهی است پس با جرئت می‌توان گفت همۀ مردم ما پادشاهی می‌کنند! بی‌شک کسانی که چنین اتهاماتی را به ایشان وارد کردند، چون نتوانستند در سایر حوزه‌ها ایراد و اشکالی به شیوۀ مدیریت ایشان وارد کنند، راهی جز مسموم کردن ذهن مردم و اتهام اشرافیگری پیدا نکرده‌اند.
* این مطلب در ویژه نامه «یار صادق انقلاب» به چاپ رسیده که به مناسبت نخستین سالگرد ارتحال آیت الله واعظ طبسی توسط روزنامه قدس منتشر شده است.
*جهت دریافت ویژه نامه اینجا کلیک کنید
نظر شما