شبنم شجاعی/ آیا تابه‌حال برایتان پیش آمده که بزرگ‌ترها شما را با خواهر و برادرتان، یا با کسی در خانواده مقایسه کنند؟ در چنین مواقعی چه احساسی دارید و چه‌کار می­کنید؟ آیا از کوره در می­روید و با بزرگ‌ترها دعوایتان می­شود؟ آیا دلخور می­شوید و قهر می‌کنید؟ به بزرگ‌ترها چه می­گویید؟ مشاوره‌خونه این هفته به شما کمک می­کند تا چنین موقعیت­هایی را مدیریت کنید. پس با ما همراه شوید.

از مقایسه شدن رنج می­برم

سلام. من ۱۶سال دارم. یک‌چیزی مرا خیلی رنج می­دهد. پدر و مادرم خیلی مرا با دیگران مقایسه می­کنند و مثلاً می­گویند ببین دخترخاله­ات این‌جوری است، یا دختر فلانی اصلاً این کارها را نمی­کند. من می­گویم به من چه که اون‌ها چه‌جوری هستند. اگر این­قدر ناراحت هستید، بهتر است من در زندگی شما نباشم و آن‌ها عصبانی می­شوند. لطفاً کمکم کنید.

تلخ، حتی در کام بزرگ‌ترها

سلام دوست عزیز! مقایسه شدن تجربه تلخی است. حتی بزرگسالان هم از این‌که با دیگران مقایسه شوند، احساس ناراحتی می­کنند. پس احساس ناراحتی تو کاملاً طبیعی است، اما این‌که با این موضوع چگونه برخورد کنی و چطور حلش کنی، موضوع دیگری است. به‌نظر می­رسد واکنشی که نشان داده­ای، مناسب و کمک‌کننده نبوده است، زیرا مسئله را حل نکرده و فقط باعث درگیری و دلخوری شده است. ابتدا به بخش کارگاه برو تا بدانی در چنین مواقعی چه باید بکنی و سپس به بخش واکسیناسیون برو تا بتوانی خودت را در مقابل مقایسه شدن، ایمن کنی. برایت بهترین­ها را آرزو داریم.

برای برخورد مناسب در مواقعی که شما را با کسی مقایسه می­کنند، باید هفت مرحله زیر را به‌ترتیب انجام دهید، اما نگران نباشید! این هفت مرحله از هفت خوان رستم بسیار آسان­تر است.

1. حفظ آرامش

اولین‌کاری که باید انجام دهید این است که سعی کنید آرامش خودتان را از دست ندهید. تصور کنید دفعات قبل که از کوره در رفتید و واکنش نشان دادید، غیر از دلخوری و ناراحتی چه حاصلی برای شما داشت! این‌کارها مشکل شما را حل نمی‌کند. پس سعی کنید بر خودتان مسلط باشید.

1. گفت‌وگوی مسالمت‌آمیز

در یک فرصت مناسب که هم شما شرایط خوبی داشته باشید و هم بزرگ‌ترها، راجع به این موضوع صحبت کنید. خیلی واضح و البته مؤدبانه به آن‌ها بگویید که این‌کارشان درست نیست و برایشان توضیح دهید که این‌کار چه صدماتی به شما می­زند. ممکن است بزرگ‌ترها گاهی با خودشان فکر کنند که با مقایسه کردن شما با دیگران، به شما انگیزه می­دهند تا برای بهتر شدن تلاش کنید. راجع به احساسات خودتان به روشنی و با آرامش با آن‌ها گفت‌وگو کنید. برای موفقیت در این مرحله لازم است مهارت­ ابراز هیجانات را در خودتان تقویت کنید.

1. خواسته­ های روشن

از بزرگ‌ترها بخواهید خواسته­ ها و انتظارات خود را خیلی واضح و روشن با شما در میان بگذارند. ممکن است والدین از برخی رفتارهای شما راضی نباشند یا به بعضی از عملکردهایتان اعتراض داشته باشند و با مقایسه کردن شما با دیگران بخواهند به شما بفهمانند که از شما چه انتظاراتی دارند. از آن‌ها بخواهید به‌جای مقایسه کردن شما با دیگران، انتظارات خود را بیان کنند.

1. کمی تأمل

بعد از شنیدن حرف‌های والدین، سریع دفاع نکنید و جواب ندهید. به خودتان فرصت بدهید راجع به خواسته­های آن‌ها فکر کنید. درست است که گاهی والدین خواسته­های بالایی دارند، ولی گاهی هم انتظارات آن‌ها به‌جاست. اگر کمی به خودتان فرصت بدهید، می­توانید درست قضاوت کنید.

1. تفاهم‌نامه

وقتی فضا کاملاً آرام و منطقی باشد، این فرصت برای شما هم فراهم می­شود تا درخصوص توقعات والدین، نظرات خود را بیان کنید. دلایل خود را برای توقعاتی که به‌نظرتان معقول نیست بیان کنید و انتظاراتی را که معقول و مناسب هستند، بپذیرید. اگر تا این مرحله درست پیش بروید، در پایان این مرحله باید به یک تفاهم دوجانبه با والدین برسید. در بخش­هایی والدین توقعات خود را پایین بیاورند و در بخش­هایی شما اصلاح و بهبودی در عملکرد خود ایجاد کنید. ازطرفی وقتی والدین ببینند که موضوع با گفت‌وگو بهتر حل می‌شود، دیگر نیازی به انتقاد و مقایسه کردن شما با دیگران ندارند.

1. تکرار و تمرین

گاهی اوقات مقایسه کردن تبدیل به عادت شده است. در چنین مواقعی تلاش بیشتری لازم است. هربار که شما را با کسی مقایسه کردند، با آرامش به آن‌ها بگویید که من با این‌کار اذیت می­شوم؛ لطفاً خواسته­های خود را مستقیم به خودم بگویید. این‌کار به والدین کمک می­کند متوجه شوند که مقایسه کردن چه اثراتی بر روی شما دارد و عملکرد خود را اصلاح کنند.

1. کمک بزرگ‌تر

اگر با انجام همه مراحل بالا بازهم وضعیت شما بهتر نشد و بزرگ‌ترها به این‌کار خود ادامه دادند، ممکن است لازم باشد که از بزرگ‌تر دیگری کمک بگیرید. می­توانید با مشاور مدرسه یا فرد آگاهی در خانواده صحبت کنید و از او بخواهید تا با والدین شما صحبت کند و به آن‌ها درباره مضرات مقایسه کردن توضیح دهد.

واکسیناسیون در مقابل مقایسه

درست است که مقایسه کار درستی نیست و بهتر است دیگران ما را با کسی مقایسه نکنند، ولی یادتان باشد که رفتار و گفتار دیگران همیشه در کنترل ما نیست. ممکن است علی‌رغم میل‌مان گاهی با دیگران مقایسه شویم. بهتر است خودمان را واکسینه کنیم تا در چنین مواقعی آسیب نبینیم. ۴ راهکار زیر به شما کمک می‌کند تا در مقابل آسیب­های مقایسه شدن، واکسینه شوید.

خودشناسی

سعی کنید خودتان را بهتر بشناسید و با نقاط قوت و ضعف‌تان آشنا شوید. مخصوصاً سعی کنید توانمندی­ها و ویژگی­های ارزشمند خود را شناسایی کنید. اگر نقاط قوت‌تان را بشناسید، وقتی با دیگران مقایسه شدید، خود را نمی­بازید.

تقویت اعتماد به نفس

سعی کنید اعتماد به نفس خودتان را تا جایی‌که می­توانید تقویت کنید. برای این‌کار لازم است دو کار را انجام دهید؛ یکی این‌که توانمندی­های خود را بشناسید و آن‌ها را تقویت کنید و از داشتن آن‌ها لذت ببرید. دیگر این‌که نقاط ضعف خود را شناسایی کنید و آن‌ها را بپذیرید و بدون سرزنش کردن خود، سعی در برطرف کردن آن‌ها داشته باشید. مقایسه شدن به اعتماد به نفس صدمه می­زند، ولی کسانی‌که اعتماد به نفس بالاتری دارند، کمتر صدمه می­بینند.

تلاش مهم است، نه مقایسه

برای داشتن احساس رضایت از خودتان، متکی به مقایسه به دیگران نباشید. مثلاً نگویید چون نمره­ام از همه کلاس بالاتر شد، پس من موفق هستم. تمرین کنید برای احساس رضایتمندی، به تلاش خودتان تکیه کنید. در این‌صورت حتی اگر دیگران از شما جلوتر باشند، بازهم می­توانید از خودتان راضی باشید. مثلاً با خودتان بگویید من در این درس ضعیف بودم، ولی با تلاش زیاد توانستم خودم را قوی کنم و نمره خوبی بگیرم و این خیلی ارزشمند است.

آفت به جانتان نیفتد

مقایسه کردن این‌روزها خیلی متداول شده است. باید خیلی مراقب خودتان باشید که مقایسه کردن برای شما هم تبدیل به عادت نشود. اگر این آفت به جانتان بیفتد، دیگر لازم نیست کسی به شما حرفی بزند و شما را مقایسه کند تا آزار ببینید. دیگر خودتان شروع خواهید کرد به مقایسه و سرزنش خودتان در هر موقعیتی و این واقعاً مهلک است.

ورود والدین آزاد

یکی از کارهایی که خیلی به نوجوان صدمه می­زند، مقایسه کردن او با سایر هم‌سالان است. مقایسه کردن علل و ریشه­ های مختلفی دارد، اما هرچه باشد، عادتی است که اثرات زیانباری برای فرزند شما دارد. اگر شما هم از آن دسته والدینی هستید که فرزند خود را با دیگران مقایسه می­کنید، دانستن و به‌کار بستن نکات زیر می‌تواند به شما کمک کند.

سفارشی ساخته نشده

اولین نکته که به شما کمک می­کند مقایسه کردن را کنار بگذارید، این است که بپذیرید فرزند شما در همه زمینه­ها آن‌طورکه شما دوست دارید و می­پسندید، نیست. ممکن است او در بسیاری از زمینه­ها فوق‌العاده باشد، ولی قطعاً نقاط ضعفی هم دارد. اگر بپذیرید فرزند شما شبیه خودش است، نه شبیه تصورات و آرزوهای شما، آن‌وقت تعامل و ارتباط شما با او بسیار راحت­تر و دلچسب­تر می­شود و دیگر تلاش نخواهید کرد که او را به‌شکل دیگری درآورید.

بهترین باش

هر پدر و مادری پیشرفت و موفقیت فرزندش را می­خواهد. ولی گاهی این اشتیاق برای آن‌ها و فرزندانشان دردسرساز می‌شود و آن جایی است که والدین دوست دارند فرزندشان در همه زمینه­ها بهترین باشد. این موضوع باعث می­شود والدین با دیدن کاستی­های فرزندشان و نقاط قوت نوجوانان دیگر، آزرده‌خاطر شوند و شروع کنند به مقایسه نوجوان با دیگران، به این امید که فرزندشان کاستی‌های خود را برطرف کند و گوی سبقت را از دیگران برباید.

به‌جای هم

خودتان را جای فرزندتان بگذارید. اگر کسی برای برطرف کردن ضعفی، شما را با دیگری مقایسه کند، چه احساسی پیدا می­کنید؟ آیا تشویق می­شوید و انگیزه پیدا می­کنید که آن ضعف را برطرف کنید؟ یا خشمگین و عصبانی می­شوید؟ واقعیت این است که حتی پدرها و مادرها هم از این‌که با مرد یا زن دیگری مقایسه شوند، دلخور و ناراحت می­شوند و ممکن است فکر کنند به‌اندازه کافی برای خانواده خود محبوب نیستند، چه برسد به نوجوان.

دست به عصا

مقایسه کردن فرزندان در هر سن و سالی که باشند، نادرست است، اما مقایسه‌کردن نوجوانان آسیب­های جدی دارد. نوجوانان در این دوران حساس­تر هستند و مقایسه کردن می­تواند به اعتماد به نفس آن‌ها خیلی صدمه بزند. ممکن است مقایسه­ای که از نظر شما پیش پا افتاده است، نوجوان را خیلی آزرده کند و احساس کند که بی‌ارزش است یا شما او را به‌اندازه کافی دوست ندارید. پس در این دوران باید دست به عصاتر رفتار کنید و عادت مقایسه کردن را کنار بگذارید. 

گفت‌وگو به‌جای مقایسه

یادتان باشد برای بیان خواسته­ها و حتی انتقاد از عملکرد فرزندتان، راهی بسیار مناسب­تر از مقایسه وجود دارد و آن گفت‌وگو است. شما می­توانید راجع به انتظاراتتان و یا ضعف­هایی که نیاز به اصلاح دارند، با فرزند خود گفت‌وگو کنید و آن‌ها را با زبانی خوش با او در میان بگذارید. نیازی نیست که برای فهماندن این موضوع به فرزندتان، او را با دیگران مقایسه کنید.