قدس آنلاین-حفظ سلامت فردی و جامعه یکی از دستورهای مهمی است که در آیات و روایات فراوانی به آن تأکید شده است. افزون بر این در تاریخ مدینه نبوی و در تدوین نخستین قانون اساسی حکومت پیامبر(ص) وظایف شهروندی بسیاری برای مردم تعریف شده است که حفظ سلامت محیط زندگی یکی از مهم‌ترین آن هاست. اما این روزها با توجه به تغییرات اقلیمی و نیاز به حفظ سلامت فردی و گروهی و نیز حفظ محیط زیست بیش از گذشته مورد توجه مردم، مسئولان و علمای دینی بخصوص رهبر معظم انقلاب واقع شده است. حجت الاسلام امیرعلی حسنلو؛ پژوهشگر، نویسنده کتاب «پوشش و تغذیه درسیره معصومان(ع) » و مدیر گروه تاریخ مرکز مطالعات فرهنگی و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم در گفت وگو با قدس با نگاهی ویژه به این موضوع پرداخته است.
چه رابطه‌ای بین فطرت و نظام سلامت و بهداشت انسان وجود دارد؟
سلامت و بهداشت در متون دینی به معنای «حفظ الصحه» آمده است و به مجموعه اقدام‌هایی که برای بهبود و ارتقای تندرستی و توانایی فرد و جامعه انجام می‌شود، گفته می‌شود و شامل همه دانش‌ها و روش‌هایی است که به حفظ سلامتی فرد و جامعه کمک می‌کند. رابطه تنگاتنگی بین فطرت انسان و تلاش برای حفظ سلامت وجود دارد. گرایش انسان به کمالات فطری است و حفظ بهداشت و سلامت یکی از نمادها و پایه‌های کمال و زیبایی است؛ بنابراین این یک امر فطری است و در انتخاب خود زیبایی¬ها را در نظر می¬گیرد چون انسان به بقا و طول عمر خود علاقه‌مند است. در متون دینی هم اشاره شده است که خداوند زیباست و زیبایی را دوست دارد. همچنین در موارد بسیاری از پاکی و مطهر بودن ذات الهی سخن به میان آمده است. چون خداوند در خلقت انسان از روح خود در او دمیده و شمه‌ای از وجود الهی در انسان نمایان شده است.
یکی از مسائلی که در اسلام به آن اهمیت داده می‌شود مسئولیت همگانی و نظارت عمومی است. اسلام برای این نهاد اجتماعی در راستای حفظ سلامت آحاد جامعه چه وظیفه‌ای تعریف کرده است؟
خطاب تمام دستورها، تکالیف و وظایفی که در دین ما وجود دارد، عمومی است؛ یا ایهاالناس و یا ایهاالذین آمنو! این نشان دهنده این است که برنامه و دستورهای اسلام در راستای نظام سازی جامعه است. وظایفی که اسلام در ساحت‌های مختلف اعم از فردی، خانوادگی و اجتماعی دارد در راستای نظام مند کردن جامعه است. دستور به حفظ بهداشت و سلامت فرد و جامعه نیز برای تحقق همین هدف است. درآموزه‌های دینی دستور صریح آمده است که باید بهداشت محیط پیرامون حفظ شود.
این روزها حفظ محیط زیست یکی از مباحث مهمی است که در فضای جامعه و رسانه مطرح است. انتشار کلیپی از سخنان رهبر معظم انقلاب که مخربین محیط زیست را خبیث‌ترین افراد می‌داند به اهمیت این موضوع دامن می‌زند. نگرش دینی به این موضوع چیست؟
در احکام دینی دستورهای بسیاری آمده است که رعایت آن‌ها به حفظ محیط زیست از آلودگی و تخریب باز می‌گردد. ضرورت دفن اموات و توصیه به دفن اجساد حیوانات برای حفظ محیط زیست از آلودگی‌های بعدی است. منع آلوده کردن آب‌های روان و دور ریختن پسماند در محیط آزاد در روایات، توصیه به ساخت حمام و سرویس بهداشتی و چاه کندن برای رها نشدن فاضلاب به محیط و... از دیگر دستورهایی است که در بالندگی تمدن اسلامی مؤثر بوده است. تمدن اسلامی از همان ابتدای شکل گیری توجه به حفظ محیط زیست را در دستور کار قرار داده است زیرا محیط پاکیزه و مطهر یکی از مظاهر تمدن مترقی است به همین منظور در شریعت ما به جز نهی از تخریب محیط زیست، دستورهایی هم برای بهبود وضعیت محیط مانند درختکاری آمده است. نکته مهمی که در این دستورها و منعیات وجود دارد این است که مجموعه دستورها عمومی و نظام مند است. نظام سلامت در اسلام عمومی است و آنچه برای فرد آمده است نیز نتیجه عمومی دارد و فرد سالم، خانواده سالم و جامعه سالم می‌سازد. یکی از دستورهایی که در اسلام خیلی به آن اهمیت داده شده است، پرهیز از اسراف آب است. در حالی دستور به اسراف نکردن آب آمده است که جمعیت مدینه نبوی به قدری نبوده است که با بحران آب مواجه شوند، رعایت آن دستور برای امروز بسیار اهمیت دارد. امروز بحران آب و آینده کشور به یکی از مباحث مهم کشور تبدیل شده است که پرهیز از اسراف می‌تواند ما را در بهبود وضعیت موجود کمک کند.
چه اهدافی برای نظام سلامت انسان در قرآن و روایات تعریف شده است؟
خداوند در قرآن می‌فرماید: إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ التَّوَّابِینَ وَیُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِینَ. این خطاب قرآنی نشان دهنده اهمیت رعایت بهداشت و توجه به موضوع سلامت است. هدف اسلام از توصیه به رعایت بهداشت و حفظ سلامت فرد، ایجاد خانواده و جامعه سالم است. اما هدف غایی حفظ سلامت فرد و جامعه بندگی و عبودیت است. زیرا جامعه سالم بستر تکامل، آرامش و سعادت دنیوی و اخروی انسان است. در تاریخ آمده است که یک پزشک نصرانی به یک دانشمند مسلمان گفت دین شما درباره علم الابدان(علم پزشکی) حرفی ندارد. دانشمند مسلمان گفت دین ما همه طب و بهداشت را در یک جمله نبوی خلاصه کرده است: «کلوا و اشربوا و لا تسرفوا» و این سخن نبوی که «معده مرکز بیماری هاست» و «پرهیز سرآمد درمان است». طبیب نصرانی در پاسخ گفت: دین شما کامل است و جایی برای رجوع به جالینوس نگذاشته است. با توجه به روایات و دستورهایی که برای رعایت بهداشت فردی و اجتماعی آمده است من به صراحت می‌گویم که بنیان تمدن اسلامی بر بهداشت و حفظ محیط زیست بنا گذاشته شده است.
سلامت جسم چه تأثیری در عبودیت انسان دارد؟
انجام عبادت‌های اسلامی منوط به داشتن سلامت جسمانی است؛ بنابراین بین عبودیت و سلامت جسمانی ارتباط مستقیمی وجود دارد به عنوان نمونه یکی از شرایط پذیرش عبادت‌ها پاکیزگی جسم و لباس است. افزون بر این عبادت کردن در سلامتی و طول عمر انسان مؤثر است.
آیا مباحث ایمانی مانند توکل به پروردگار، یقین و ایمان در تحقق سلامت جسم و روان مؤثر است؟
در متون دینی ما آمده است: الا بذکر الله تطمئن القلوب. وجود استرس و گرفتاری‌های روحی و روانی نشان می‌دهد که سبک زندگی ما براساس متون دینی بنا نهاده نشده است و مسائل مادی جایگزین معنویات شده‌اند. در تحقیقات اندیشمندان علوم تجربی آمده است که کسانی که همواره در یاد خدا هستند از سلامت بیشتری برخوردارند. درمورد مرحوم آیت الله میلانی آمده است که در حالت بیهوشی عمل جراحی تنها ذکر خدا می‌گفت و همین امر منجر شد که پروفسور «برلون»، پزشک وجرّاح بلژیکی و یکی از جرّاحان تیم پزشکی مرحوم آیت الله میلانی(ره) مسلمان بشود؛ بنابراین گفته شده در هنگام مصایب، قرآن بخوانید و ذکر بگویید. مجموع این دستورها موجب آرامش روح و روان می‌شود. شاید بتوان ادعا کرد که یکی از رموز طول عمر علمای اسلام همین آرامش قلبی ناشی از عبادت و توکل به خداوند است.
اسلام در حوزه روش‌های رفتاری و احکام چه دستورهایی برای حفظ سلامت افراد جامعه دارد؟
متأسفانه ما ضعف‌های بسیاری در معرفی دستورها و دیدگاه‌های اسلام در مسائل زندگی مادی مردم داشته‌ایم. کارهای پژوهشی کمی انجام شده درحالی که احکام و فقه ما از طهارت شروع می‌شود و دستورهای ویژه‌ای برای پاک نگاه داشتن آب به ما گفته شده است. به بهانه‌های گوناگون غسل‌های مستحبی و واجب توصیه شده است که اگر رعایت شود در رعایت بهداشت فردی بسیار مهم است. در مقایسه احکام دینی اسلام با سایر ادیان کاملاً روشن است که هیچ دینی به اندازه اسلام به رعایت بهداشت توصیه نکرده است.
نظر شما