به گزارش قدس آنلاین، اعتیاد و سوء مصرف مواد مخدر اگر چه داستانی با پایانی تلخ و حتی شنیدن آن ناخوشایند است؛ اما با شیوع مصرف مواد مخدر در کشور نیاز به توجه ویژه و بررسی تمام ابعاد آن از سوی مسئولان و جامعه‌شناسان را می‌طلبد در گذشته اگر صحبت از مصرف مواد مخدر و اعتیاد می‌شد، نگاه‌ها به سمت قشر خاصی از مردان می‌رفت که از وضعیت خانوادگی مطلوبی برخوردار نبودند؛ اما طی دهه اخیر اعتیاد دیگر مرد و زن نمی‌شناسد و مصرف مواد به گونه‌ای در میان افراد جامعه شیوع پیدا کرده که زنگ خطر آن مانند صدای بوق اتومبیل‌ها در خیابان‌های اطرافمان هر لحظه به گوش می‌رسد.

روز جهانی مبارزه با مواد مخدر را بهانه‌ای برای گفت‌وگو با کارشناسان این حوزه قرار دادیم تا به بررسی بخشی از چالش‌های این حوزه بپردازیم.   

*ضعف پیشگیری در حوزه اعتیاد

دکتر هومان نارنجی‌ها؛ پژوهشگر حوزه اعتیاد در پاسخ به این پرسش که چرا با اینکه دولت سال‌هاست در حوزه مواد مخدر هزینه می‌کند، هنوز موفق نشده سیر صعودی رشد اعتیاد در کشور را متوقف کند، می‌گوید: اینکه تعداد معتادان هر روز بیشتر می‌شود، نشان می‌دهد برنامه‌های پیشگیری در کشور ما ضعیف بوده و آنچه روند صعودی رشد اعتیاد را در کشورها متوقف می‌کند فعالیت‌های پیشگیرانه است؛ اما با توجه به اینکه ستاد مبارزه با مواد مخدر و سایر دستگاه‌های متولی اعتبار کافی در زمینه پیشگیری ندارند؛ نمی‌توان روند مذکور را متوقف کرد، ما نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم با پیگیری این حوزه اعتیاد را در کشور ریشه کن کنیم؛ چرا که بر اساس آمارهای موجود در بهترین شرایط ۱۰ درصد مواد را کشف می‌کنیم و این یعنی ۹۰ درصد مواد مخدری که وارد کشور می‌شود توسط قاچاقچیان و فروشندگان مواد مخدر وارد جامعه می‌شود.

وی می‌افزاید: اگر به مردم در همه سنین مهارت‌های زندگی آموزش داده شود، نوعی برنامه پیشگیری از اعتیاد اجرایی شده و با اینکه این نوع برنامه‌های پیشگیرانه ساختارمند نیست، اما تأثیرگذار است. بخشی از این برنامه‌های پیشگیرانه می‌تواند در مدارس اجرایی شود تا نوجوانان قبل از اینکه در شرایط پرخطر قرار گیرند نه گفتن را آموخته باشند و آگاه باشند که با یک بار مصرف هم ممکن است به دام اعتیاد افتاده و آینده آن‌ها تباه شود.

*نفوذ صدا و سیما در عمق جامعه

دکتر نارنجی‌ها ادامه می‌دهد: بخشی از برنامه‌های پیشگیری نیز باید توسط صداوسیما آموزش داده شود. صداوسیما در عمق جامعه نفوذ دارد و پیامی که در تلویزیون پخش می‌شود حتی در یک روستای کوچک و دورافتاده هم شنیده می‌شود؛ بنابراین اگر برنامه تأثیرگذار باشد، حتی در یک روستای دورافتاده هم می‌تواند منجر به تغییر نگرش و رفتار مخاطب شود.

وی می‌گوید: متأسفانه اجرای برنامه‌های پیشگیری از اعتیاد با بودجه فعلی امکان پذیر نیست، چرا که اگر بخواهیم برای هر دانش آموز ۱۰۰۰ تومان هزینه کنیم نیازمند ۱۴ میلیارد تومان بودجه هستیم، که البته این حداقل بودجه مورد نیاز درحوزه دانش آموزی و بدون احتساب خانواده ها، محیط کار، دانشجویان، سربازها، صداو سیما و... است و ستاد مبارزه با مواد مخدر نمی‌تواند با بودجه ۲۰ میلیارد تومانی همه این حوزه‌ها را پوشش دهد.

*نمی توان صرف افزایش دانش از اعتیاد پیشگیری کرد

دکتر نارنجی‌ها ادامه می‌دهد: در حوزه پیشگیری تنها بحث آموزش مطرح نیست و لازم است توان افزایی هایی نیز برای دانش آموزان، گروه‌های نوجوان و جوانان طراحی و برنامه ریزی شود تا آگاهی و اطلاعات آن‌ها هنگام مواجه با مواد مخدر به منصه ظهور برسد و توانایی نه گفتن به مصرف را داشته باشند. اما با توجه به آموزش‌های فعلی نمی‌توان انتظار داشت خروجی قابل قبولی داشته باشیم. به عنوان نمونه براساس آمارهای موجود ۲۰ درصد از کادر درمان در کشورهای مختلف دنیا مصرف کننده داروهای اعتیاد آور هستند، بنابراین نمی‌توان صرف افزایش دانش از ابتلا به اعتیاد پیشگیری کرد چرا که اگر دانش موجب مصونیت از ابتلاء به اعتیاد می‌شد پزشکان و کارکنان درمان که اطلاعات جامع از عوارض مصرف مواد مخدر دارند آلوده سوء مصرف مواد نمی‌شدند. بنابراین در برخی مواقع لازم است از سایر ابزارها نظیر برگزاری کارگاه‌های مهارت اندوزی و غربالگری گروه‌های پرخطر به منظور شناسایی افراد مستعد اعتیاد استفاده کرد.

این پژوهشگر حوزه اعتیاد در خصوص ضعف اثربخشی برخی از طرح‌ها و برنامه‌های اجرایی از سوی ستاد مبارزه با مواد مخدر نظیر «جمع آوری معتادان» می‌گوید: ما قبول داریم برخی از طرح‌ها از پختگی و اثربخشی لازم برخوردار نیستند و با توجه با اینکه از سال ۷۵ تا کنون بحث جمع آوری معتادان را اجرا می‌کنیم، در بهترین شرایط موفق به ساماندهی ۲۰ درصد آن‌ها بوده‌ایم و این نشان می‌دهد نهایت سرمایه گذاری در این حوزه ۲۰ درصد جواب می‌دهد، چرا که اعتیاد یک بیماری مزمن است و تا زمانی که فرد اراده کافی برای درمان نداشته باشد با مقاومت مواجه خواهیم شد، درحالی که اگر این سرمایه صرف حوزه پیشگیری می‌شد به طور حتم اثربخشی بیشتری داشت.

*زندانی‌ها ۳ برابر ظرفیت زندان‌ها

وی در خصوص عملکرد ستاد مبارزه با مواد مخدر در زمینه پاک سازی معتادان و خرده فروشان مواد مخدر در حاشیه شهرها نیز اظهار می‌دارد: متأسفانه یکی از چالش‌های فعلی کشور در حوزه زندان‌ها این است که سه برابر ظرفیت زندانی دارند، بنابراین لازم است تا حد امکان جرایم جایگزین را تقویت کنیم و در حوزه اعتیاد نیز بکوشیم با اجرای برنامه‌های پیشگیرانه شرایط کاهش تقاضا در جامعه را فراهم سازیم.

به گفته دکتر نارنجی‌ها طبق بررسی‌های انجام شده در این زمینه، میانگین سنی اعتیاد در کشور ۳۳ سال و سن شروع اعتیاد نیز بین ۲۲ تا ۲۴ سال گزارش شده است که در جامعه کارگران صنعتی، رانندگان و افراد بیکار اعتیاد بیشتری مشاهده می‌شود. با این حال اعتیاد در همه لایه‌های جامعه ریشه دارد و ویژه گروه سنی و یا حرفه خاصی نیست.

*تبلیغات زیرکانه مافیای مواد مخدر

 دکتر محمدرضا معدنی؛ عضو فراکسیون مبارزه با مواد مخدر مجلس شورای اسلامی نیز می‌گوید: متأسفانه با وجود تلاش‌های ستاد مبارزه با مواد مخدر، کنترل اعتیاد درکشور رضایت بخش نیست، چرا که سایر دستگاه‌ها با ستاد مذکور در حوزه پیشگیری، کنترل و مبارزه با مواد مخدر همکاری‌های لازم را ندارند.

وی ادامه می‌دهد: با وجود تلاش‌های بی وقفه ستاد مبارزه با مواد مخدر تا زمانی که سایر دستگاه‌ها، نهادها، سازمان‌ها و اصناف در زمینه مبارزه با مواد مخدر و پیشگیری از اعتیاد، حساس سازی نشوند نمی‌توان انتظار داشت درحوزه مبارزه با مواد مخدر به نتیجه قابل قبولی دست یابیم.

وی ادامه می‌دهد: مافیای مواد مخدر درسطح دنیا برای رسیدن به اهداف خود و اشاعه فرهنگ غلط مصرف مواد مخدر دست به هر تبلیغی زده و زیرکانه به حوزه‌های مختلف ورود پیدا کرده است، برای مثال در اغلب انیمیشن‌ها و کارتون‌های خارجی حتی شخصیت‌های خوب داستان دخانیات مصرف می‌کنند به عنوان مثال در کارتون «پسر شجاع» پدر او «پیپ» می‌کشید، در کارتون ملوان زبل نیز بر خلاف تصور اغلب ما که فکر می‌کردیم «اسفناج» می خورد، «ماری جوانا» می‌خورد والا چه کسی درون «پیپ» اسفناج می‌ریزد!؟ بنابراین اگر مسئولان ما در حوزه‌های مختلف نسبت به پیشگیری از اعتیاد و مبارزه با مواد مخدر حساس نشده باشند، ممکن است ناخواسته به تریبون تبلیغاتی مافیای مواد مخدر تبدیل شوند.

وی با اشاره به اهمیت نقش آموزش در پیشگیری از اعتیاد می‌گوید: اکنون مبارزه با مواد مخدر به یک پدیده اجتماعی تبدیل شده و نباید همه نگاه‌ها رو به دولت باشد. باید کاری کنیم علاوه بر نهادها و سازمان‌های مختلف مردم هم وارد میدان شوند. چرا که سازمان‌های مردم‌نهاد در اجتماعی کردن مقابله با مواد مخدر نقش حیاتی دارند و می‌توانند به عنوان واسطه‌ای بین دولت و مردم عمل کنند؛ بنابراین هر چه «NGO»‌ها در کشور توسعه پیدا کنند، اجتماعی شدن مبارزه با مواد مخدر جدی‌تر دنبال خواهد شد.

دکتر معدنی ادامه می‌دهد: اکنون در آستانه تعطیلات تابستانی هستیم، باید ببینیم در نهادها و سازمان‌های مختلف چه برنامه‌هایی برای اوقات فراغت و استعدادیابی دانش آموزان طراحی شده است؟ آیا شهرداری‌ها نمی‌توانند با اختصاص بخشی از درآمد تراکم فروشی و عوارض شهرداری، نسبت به ایجاد تفرجگاه‌های ورزشی رایگان برای دانش‌آموزان ونوجوانان در مناطق مختلف اقدام کنند؟ به طور حتم اگر امروز همه ما خود را در برابر پیشگیری از اعتیاد مسئول بدانیم ۱۰ سال آینده به نتیجه مطلوب خواهیم رسید.

*سیر نزولی اعتیاد درکشور

معاون کاهش تقاضا و توسعه مشارکت‌های مردمی ستاد مبارزه با مواد مخدر در پاسخ به این پرسش که چرا با وجود اینکه دولت سال هاست در حوزه مواد مخدر هزینه می‌کند، اما موفق نشده سیر صعودی رشد اعتیاد در کشور را متوقف کند می‌گوید: بر اساس طرح ارزیابی سوء مصرف مواد مخدر که در سال‌های ۹۴ و ۹۵ در کشور انجام شد میزان سوء مصرف کنندگان مواد در کشور ۲ میلیون ۸۰۰ هزار نفر بوده که در مقایسه با پنج سال قبل از آن که ۳۳۰۰ نفر بوده نشان می‌دهد که کشور در حوزه اعتیاد نه تنها با افزایش مواجه نشده بلکه سیر اعتیاد رو به کاهش است، اما آنچه رو به تضاید بوده، نمود عینی اعتیاد است که مردم کف خیابان می‌بینند و این نشان می‌دهد معتادان متجاهر افزایش پیدا کرده‌اند که علت اصلی آن تغییر الگوی مصرف بوده که در سال‌های ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۰ اتفاق افتاده و گرایش به مصرف شیشه بالا رفته است.

دکتر پرویز افشار با اشاره به اینکه شیشه و محرک‌های صنعتی در مقایسه با تریاک و مواد سنتی با سرعت بیشتری مهارت‌های شناختی فرد را تخریب می‌کنند، می‌افزاید: اغلب معتادان متجاهر کف خیابان به مواد صنعتی اعتیاد دارند و با توجه به اینکه در معرض دید عموم قرار دارند، مردم تصور می‌کنند اعتیاد در کشور رو به افزایش است.

وی ادامه می‌دهد: ساماندهی آسیب‌های اجتماعی و اعتیاد یک بحث صرفاً دولتی نیست و هرکجای دنیا هم که دولت‌ها بخواهند به تنهایی چنین باری را به دوش بکشند به هیچ عنوان چنین چیزی را قادر نخواهند بود.

*ساماندهی ۲۰ درصد از جامعه هدف

دکتر افشار تصریح می‌کند: با وجود همه تلاش ها، ستاد ساماندهی اعتیاد تا کنون موفق به ساماندهی ۱۸ تا ۲۰ درصد از جامعه هدف شده و آن‌ها را در محیط‌های چندگانه تحت پوشش قرار داده است که البته در مقایسه با سایر کشورها رقم قابل توجهی است، ما نیز از سه سال گذشته تا کنون کوشیده‌ایم با اجتماعی کردن مبارزه با مواد مخدر و مشارکت اقشار مردم در قالب « NGO»‌ها کار را دنبال کنیم که خوشبختانه موفقیت‌های قابل قبولی نیز داشته‌ایم و تعداد « NGO»های فعال در زمینه مبارزه با مواد مخدر در حوزه‌های مختلف اعم از پیشگیری، درمان، صیانت، توانمندسازی، اجتماعی شدن و خیران این حوزه از رقم ۱۲۰۰ «NGO» به رقم ۲۴۱۱ «NGO» ظرف چهار سال گذشته رسیده است که البته با توجه به نیاز کشور باید تعداد این «NGO»‌ها حد اقل دو برابر دیگر افزایش پیدا کند تا بتوانیم ۴۰ تا ۵۰ درصد از جمعیت هدف را تحت پوشش قرار دهیم.

این مسئول همچنین در خصوص مدیریت اقتصاد مواد مخدر در کشور می‌گوید: اقتصاد مواد مخدر یکی از پرسودترین اقتصادهای سیاه در دنیا محسوب می‌شود و اینکه قاچاقچیان تجارت مواد مخدر را با شدت دنبال می‌کنند به دلیل سود باد آورده کلان این تجارت است.

*تغییر مسیر قاچاق مواد مخدر

وی ادامه می‌دهد: ستاد مبارزه با مواد مخدر با استفاده از مکانیزم‌های مختلف با قاچاقچیان مقابله می‌کند. به طوری که تا حد امکان هزاران کیلومتر امتداد مرزها را مسدود کرده است، اما قاچاقچیان اقدام به تغییر مسیر ترانزیت و انتقال مواد کرده‌اند. ما تلاش کرده‌ایم مبارزات خود را هدفمند و مبتنی بر اطلاعات کنیم، آن‌ها نیز با به کارگیری ساز و کارهای خاص خود هوشیارانه عمل می‌کنند. ستاد، تمرکز خود را بر روی استان‌های مرزی (سیستان و بلوچستان، کرمان، هرمزگان) قرار داده و قاچاقچیان با استفاده از راه‌های دریایی استان‌های بوشهر و خوزستان اقدام به انتقال مواد مخدر کرده‌اند.

به اعتقاد این کارشناس مبارزه با مواد مخدر، ما باید بکوشیم کمر قاچاقچیان را از طریق هدف گرفتن شریان‌های اقتصادی آن‌ها بشکنیم؛ زیرا اگر قاچاقچی اطمینان داشته باشد همه آنچه که از طریق تجارت مواد مخدر به دست آورده توسط سیستم و حاکمیت مصادره می‌شود و جرایم مالی سنگینی برای او در نظر گرفته می‌شود اقتصاد مواد مخدر در کشور کنترل خواهد شد، در حالی که قانون فعلی ناظر براین است که می‌گوید عواید ناشی از همان جرم را باید مصادره کرد و این ساز و کار ناقصی است که امید می‌رود در بازنگری قانون مورد توجه قرار گیرد تا هر آنچه قاچاقچیان ازطریق این تجارت سیاه کسب کرده‌اند مصادره شود تا بخشی از اقتصاد مواد مخدر کنترل شود.

*کاهش ۲۵ درصدی اعتیاد

دکتر افشار همچنین می‌افزاید: با توجه به اینکه بخشی از ورود مواد مخدر کشور ناشی از نیاز مصرف کننده داخلی است و طبق احکام کلی برنامه ششم توسعه که صراحتاً به کاهش ۲۵ درصدی اعتیاد اشاره کرده باید با استفاده از ابلاغیه رهبر معظم انقلاب (ابلاغ ۱۱ بند سیاست‌های کلی مبارزه با مواد مخدر) و مدیریت مصرف برای کاهش اعتیاد در کشور گام برداریم.

وی ادامه می‌دهد: مدیریت مصرف یعنی پاسخگویی به نیاز مصرف کنندگان و فراهم کردن درمان‌های مقتضی و تحت پوشش قرار دادن برای بیماران مستعد درمان که استطاعت مالی ندارند به صورت هدفمند و از طریق بیمه و نظام‌های حمایتی تحت پوشش قرار دهیم تا درمان‌های پرهیزمدار و نگهدارنده به اندازه کفایت وجود داشته باشد تا افراد برای تأمین مواد، نیازی به قاچاقچی نداشته باشند.

وی تصریح می‌کند: مقابله با عرضه، اقدامات قضایی برای هدف‌گذاری شریان‌های اقتصادی قاچاقچیان و همچنین پاسخ به نیاز معتادان و فراهم کردن حداکثر درمان به منظور هدف قرار دادن پیاده نظام و بازار قاچاقچیان مهم‌ترین راهکارهای مدیریت اقتصاد مواد مخدر در کشور است که اگر در اقدامی متوازن و مشترک پیش روند اقتصاد مذکور کنترل خواهد شد.

انتهای پیام/