اینکه ایران از گذشته تا کنون کشوری خشک و نیمه خشک بوده را همگان می‌دانسته و می‌دانند در همین راستا همیشه مردم به دنبال بهره وری از داشته‌های آبی موجود خود بودند و دولتی‌ها هم به دنبال ایجاد منابع آبی جدید. آنچه که در طول این سالیان به آن رسیده‌اند این است که راهی را که مردم تا قبل از دولتی شدن آب در پیش گرفته‌اند راهی اصولی‌تر و ماندگارتر در راستای استفاده بهینه از آب بوده است تا راه‌هایی که در طول حدود 80 سال گذشته برای تأمین آب از سوی دولت امتحان شده و باید گفت متأسفانه ثمره چندانی هم نداشته جز بحرانی‌تر شدن شرایط آبی کشور. شرایط بحرانی البته که در مناطق خشک و کویری نمود بیشتری داشته و منابع آبی تجدید پذیر را با تهدیدی جدی مواجه ساخته است. حفر چاه‌های عمیق بی رویه و بدون برنامه، ساخت سدهایی که کار مطالعاتی اولیه در دستور کار ساخت آن‌ها نشد و اکنون انتقال آب از دریا به مناطق خشک از جمله این موارد است که بحران کم آبی و بی آبی را جدی و جدی‌تر از گذشته ساخته و خواهد ساخت.
■ چاه‌ها و سدهایی که کم آبی را تشدید کرد
دکتر محمدحسین پاپلی یزدی،استاد بازنشسته دانشگاه تربیت مدرس و رئیس انجمن ژئوپلتیک ایران یکی از افراد شناخته شده در کشور و حتی صاحب نظر در دنیا در خصوص آنچه که برای منابع آبی کشور اتفاق افتاده و در حال وقوع است در گفت‌وگو با خبرنگار ما گفت: شرایط آب در کشور از همان 4000 تا 5000 سال قبل که تمدن ایران شکل گرفته همواره شرایط نسبتاً سختی بوده و ایران در زمره کشورهای کم آب به حساب آمده است، اما در طول سالیان آب همیشه توسط مردم مدیریت شده دولتی‌ها و آن‌هایی که در رأس قرار داشتند تنها موضوع تأمین امنیت آب را برعهده داشتند و دخالت دیگری نکردند؛ اما از زمانی که نفت پیدا شد و دولت پول زیادی از راه فروش نفت به دست آورد یکباره همه چیز تغییر کرد، موضوع آب شد دولتی و مدیریت مردم از دستشان درآمد. در کنار این شرایط و افزایش تصدیگری دولت آن هم بدون برنامه و آینده نگری موجب شد تا ابتدا همه چیز به سمت حفر چاه‌های عمیق پیش برود و روز به روز به تعداد این چاه‌ها اضافه شود به طوری که در حال حاضر چیزی در حدود 700 هزار حلقه چاه در ایران فعال هستند پس از این موضوع تأمین آب وارد مرحله دیگری شد و همه چیز به سمت ساخت سدها پیش رفت سدهایی که برای ساخت آن‌ها هم مطالعه و برنامه ریزی درستی نشد! سرانجام آن هم این شد که بحران کم آبی و بی آبی شدت بیشتر پیدا کرد.
■ کوتاهی‌های سازمان محیط زیست
دکتر پاپلی در ادامه افزود: نکته مهم در خصوص مواردی که عنوان شد این است که سازمان محیط زیست به عنوان متولی اصلی حفاظت از داشته‌های زیست محیطی وظیفه خود را نه در موضوع حفر چاه‌ها و نه در خصوص احداث سدها هیچ وقت انجام نداده است متأسفانه سازمان محیط زیست مطالعات ملی و منطقه‌ای ندارد همه مطالعات را همان مجری ساخت انجام می‌دهد مجری هم تنها چیزی که برایش اهمیت دارد بودجه‌ای است که دریافت می‌کند و بس. اگر اینچنین بود اکنون محیط زیست می‌توانست مدعی این همه خساراتی شود که به داشته‌های زیست محیطی کشور وارد شده است.
رئیس انجمن ژئوپلتیک ایران همچنین اظهار داشت: مشکل بزرگ این است که دوستان حاضر نیستند یک طرح را قبل از اجرا حداقل یک دوره یکساله مورد مطالعه قرار دهند و شرایط را ببینند و بعد تصمیم گیری نمایند. اگر این گونه بود شرایط این نبود که اکنون هست.
■ انتقال آب مساوی با حاشیه نشینی 5/2 میلیونی مشهد
دکتر پاپلی در پاسخ به این پرسش که با شرایط فعلی موضوع انتقال آب از دریای عمان به شرق کشور را چگونه ارزیابی می‌کنید، گفت: سرنوشت این طرح نیز مانند چاه‌ها و سدها خواهد بود. چرا که پیشینه مطالعات ندارد و همچنان که در قضیه انتقال آب سد دوستی به مشهد پیامدهای اجتماعی آن سنجیده نشد و اگر دولت حدود 30 سال پیش دغدغه و مطالعه بیشتری در این مورد داشت اکنون بیش از یک میلیون حاشیه نشین در مشهد وجود نداشت. با انتقال آب سد دوستی به مشهد دغدغه کمبود آب در کوتاه مدت رفع شد و هجوم مهاجران از شهرها و روستاهای کم آب به مشهد بیشتر و بیشتر شد و دغدغه‌ای به عنوان حاشیه نشینی برای مشهد اتفاق افتاد. بد نیست همینجا اعلام کنم اگر طرح انتقال آب دریای عمان اجرایی شود باید منتظر حاشیه نشینی بیش از 5/2 میلیون نفر در اطراف مشهد بود.
استاد بازنشسته دانشگاه تربیت مدرس ادامه می‌دهد: ما برای اینکه معضل را به کلی حل کنیم هیچ وقت نیامده‌ایم به جای اینکه آب را انتقال بدهیم و توازن جمعیتی را بهم بریزیم برویم دنبال اینکه شرایط را به گونه‌ای در کنار آب فراهم کنیم که جمعیت تمایل به زندگی در آنجا داشته باشد.کاری که اکثر کشورهای شبه جزیره عربستان از جمله عربستان و قطر انجام داده‌اند و چیزی حدود 80 درصد جمعیتشان را به کنار آب کشانده‌اند و اقتصادشان را به اصطلاح دریا پایه ساخته‌اند آن‌ها به این دلیل به این سمت حرکت کرده‌اند که مشاوران کاربلدی دارند و هر روز ثمره آن را می‌بینند.
■ گران‌ترین راه حل برای رسیدن به پول بیشتر
دکتر پاپلی گفت: مافیای آب در شرایط فعلی که احساس کرده دیگر نمی‌تواند سد بسازد و جایی هم نیست که بخواهد این کار را بکند ضمن اینکه مشکلات سد سازی هم برای مردم عیان شده و مردم اجازه این کار را نمی‌دهند، می‌خواهد به سمتی برود که کشور را لوله کشی و لوله گذاری کند. دوستان قبلاً سد می‌ساختند با هزینه 500 میلیارد و اکنون می‌خواهند آب بیاورند با چندین هزار میلیارد. متأسفانه وزارت نیرو و مشاوران بخش آب به دنبال گران‌ترین راه حل هستند چون این راه پول و سود زیادی دارد!
من به عنوان رئیس انجمن ژئوپلتیک ایران که همایش‌های کاربردی خوبی هم برگزار کرده‌ایم، می‌گویم اعتقادم این است که انتقال آب با لوله آن هم به طول بیش از 1800 کیلومتر اثر تخریبی‌اش ده‌ها برابر از جریان سدسازی‌های بی برنامه بیشتر است. این مسئله نه تنها موجب مشکلات زیست محیطی متعددی خواهد شد، بلکه پراکنش جمعیت کشور را مختل خواهد کرد و موجب مطالبات بیش از حد مردم خواهد شد و همان طور که گفتم افزایش حاشیه نشینی در شهری مثل مشهد را در پی خواهد داشت و البته تنش‌های جدی اجتماعی و امنیتی را به وجود خواهد آورد مگر می‌شود لوله‌ای با این طول کشیده شود و فقط برای مشهد و چند شهرآب فراهم نماید و مشکل امنیتی به وجود نیاید مگر هر 50 متر یک سرباز بگذراند تا از این لوله حفاظت شود و گرنه بقیه شهرها و استان‌های کم آب دیگر هم از این آب خواهند خواست.در یک جمله انتقال آب به این بزرگی امنیت کشور را به هم خواهد ریخت. این‌ها همان مواردی است که گفتم باید قبل از هر اقدامی مد نظر قرار بگیرد نه اینکه آب منتقل شود و بعد برای معضلات آن چاره‌ای نداشته باشیم.
نظر شما