به گزارش خبرنگار قدس آنلاین، شخصیت چند ساحتی مرحوم آیتالله طالقانی موجب شده بود تا او به عنوان حلقه وصل نیروهای مبارز و انقلابی شناخته شود. دیدگاههای سیاسی روشنگرانهاش او را مردی برای مبارزه، در عین اندیشمندی ساخت. شاید همین ویژگی آیتالله طالقانی او را به چهرهای فرهنگی تبدیل کرد که امام خمینی(ره) او را ابوذر زمان نامید: «او برای اسلام به منزله حضرت ابوذر بود. زبان گویای او چون شمشیر مالک اشتر بود؛ بُرنده بود و کوبنده». آیتالله با نگرشهای سیاسی حاصل از دوران مبارزه دست به نگارش کتاب «پرتوی از قرآن» زد که حاصل اندیشههای روشنفکرانه او بود.
حجت الاسلام دکتر حسین علوی مهر، عضو هیئت علمی جامعه المصطفی، مدیر دانشنامه قرآنپژوهی و رئیس انجمن قرآنپژوهی حوزههای علمیه سراسر کشور در گفتوگو با قدس از دیدگاههای قرآنی آیتالله سیدمحمود طالقانی میگوید.
■ چه زمینه تاریخی برای نگارش پرتوی از قرآن وجود دارد؟
آیتالله طالقانی روحانی مبارز، فقیه، صاحب ایده در تفسیر قرآن و روشنفکر بود. مرحوم طالقانی در دورهای که نهضت بازگشت به قرآن توسط سیدجمالالدین اسدآبادی و شیخ محمد عبده آغاز شده بود، زندگی میکرد. ایشان در چند زمینه متأثر از حرکتهای اجتماعی معاصر بود و نهضت امام خمینی(ره) و انقلاب اسلامی یکی از این زمینهها بود، این یکی از زمینههایی بود که نوع تفکر آیتالله طالقانی را رقم میزد. زمینه دیگر، بحث پدیدآمدن علوم تجربی و پوزیتیویسم بود. افکار آیتالله طالقانی متأثر از این رویدادهای علمی بود. مباحثی مثل هواشناسی، جنینشناسی و... در تفسیر وی بیان شده است. سومین عامل؛ مبارزات جدی روحانیت شیعه با استعمار و رژیم پهلوی بود که بر تفکرات آیتالله تأثیرگذار بود. مرحوم طالقانی از شخصیتهای مبارز و مشهور نهضت امام و انقلاب بود و سالهای بسیاری را در زندان سپری کرده و با افراد روشنفکر آن دوره مثل مهندس بازرگان، دکتر سحابی و دکتر سنجابی همدوره بود.
این همنشینی زمینه تبادل آرا و افکار بین آنها را به وجود آورد. برخی از این افراد از علوم انسانی و برخی از علوم تجربی اطلاعاتی داشتند، اما از نظر علوم اسلامی مرحوم طالقانی بسیار قوی و سرآمد آنها بود. این سه عامل، مهمترین زمینههای نگارش تفسیر پرتوی از قرآن و بسیاری از تفکرات مرحوم طالقانی است.
■ به رویکرد آیتالله طالقانی به علوم تجربی اشاره کردید که یکی از زمینههای نگارش پرتوی از قرآن است، برخی این رویکرد را مقایسه متون قرآنی با علوم تجربی عنوان کردهاند. واقعاً چنین رویکردی در تفسیر وجود دارد درحالی که نظر مفسرانی مانند امام نسبت به آن مثبت بوده است؟
مفسران اهل سنت به صورت افراطی به مسائل علوم تجربی پرداختهاند و در موارد بسیاری متأثر از علوم تجربی شدهاند، اما مفسران شیعه با عصای احتیاط وارد حوزه علوم تجربی در تفسیر قرآن شدهاند. آیتالله طالقانی نیز با احتیاط در این عرصه وارد شد و تا مباحثی از نظر وی قطعی نمیشد و با مذاکره به یقین نمیرسید، آن مباحث را وارد عرصه تفسیر نمیکرد. بنابراین تطبیق به معنای تفسیر به رأی مفهوم جدی ندارد.
■ با توجه به شخصیت نواندیش و مردمی مرحوم طالقانی و تأثیر دیدگاههای سیاسی و اجتماعی ایشان در تفسیر، آیا رگههایی از اندیشههای روشنفکرانه وی در تفسیر قرآن دیده میشود؟
پرتوی از قرآن رویکردی اجتماعی و سیاسی دارد. از جنبه سیاسی که موضوع حکومت و مسائل مربوط به انتخابات، آرای مردم و پارلمان را شامل میشود و مرحوم طالقانی در تفسیر خود این رویکرد را اعمال کرده
است. البته باید بگویم، علوم انسانی به معنای کلاسیک شاید در تفسیر پرتوی از قرآن وجود نداشته باشد چون در دوره ما شکل کلاسیک علوم انسانی در حوزه علوم دینی در حال طرح است، اما در زمان ایشان گرایش اجتماعی در میان مفسران بسیار قوی بوده و مسئله حکومت خواه ناخواه در تفسیر بیان و شرح داده شده، بنابراین مسائل اجتماعی و سیاسی در تفسیر آیتالله طالقانی به شکل سنتی وجود دارد و نیازهای اجتماعی معاصر و پاسخ به پرسشهای جدید مثل تعارض علم و دین، مسائل حقوق زنان و... در این تفسیر دیده میشود. از این رو میتوان پرتوی از قرآن را تفسیر اجتماعی دانست.
■ قرآن پژوهانی مانند بهاءالدین خرمشاهی تفسیر پرتوی از قرآن را یکی از خواندنیترین تفاسیر مینامند؛ چرا این نگاه به اثر مرحوم طالقانی وجود دارد؟
امتیازات تفسیر پرتوی از قرآن پرداختن به مباحث روز علوم تجربی، علوم اجتماعی و مسائل سیاسی است که بیان شد، اما نوع نگارش تفسیر خیلی مهم است. نوع نگارشی که در تفسیر نمونه مشاهده میکنیم با نگارشی که در تفسیر پرتوی از قرآن میبینیم متفاوت است. تفسیر نمونه در این حوزه و بیان مطالبی که برای مردم جذابیت بیشتری دارد و نیز جلب جامعه روشنفکر و پژوهشگر گامی به جلو برداشته است.
اما پرتوی از قرآن را میتوان در کنار تفسیر نمونه و برخی دیگر یکی از تفاسیری دانست که توانسته اقبال مردمی را به خود جلب کند.
تفاسیری مثل پرتوی از قرآن که به زمینههای سیاسی و اجتماعی زندگی مردم توجه دارد، میتواند نسل جدید را به مطالعه مفاهیم قرآنی تشویق کند، زیرا به بیان نیازهای فکر مردم میپردازد.
نازلی مروت
انتهای پیام/
نظر شما