به گزارش خبرنگار فرهنگی قدس‌آنلاین، آثار جاودانه قیام امام حسین(ع) بر شکل گیری فرهنگ شیعه را باید متأثر از نوع نگاه امام به سیاست دانست. سیاست توحیدی سیدالشهدا(ع) موجب شد تا حکومت نامشروع یزید را برنتابد و قیام صورت گیرد. این نگاه متفاوت در هنگامه‌ای که نخبگان جامعه سر در آخور حکومت از قید بندگی رها شده بودند، شیعه را به حق خواهی فرا می‌خواند.
حجت الاسلام دکتر محمود تقی زاده داوری، رئیس مؤسسه شیعه شناسی، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه، استاد دانشگاه‌های امام صادق(ع)، تهران و قم، دارای دکترای تخصصی در رشته فلسفه اجتماع از دانشگاه منچستر انگلستان است. او در گفت‌وگو با قدس آنلاین از نگاه توحیدی امام حسین(ع) به سیاست و فرهنگ و شکل‌گیری فرهنگ شیعه می‌گوید.
قدس آنلاین:یکی از شبهاتی که پیرامون قیام حسینی مطرح می‌شود این است که در اندیشه امام، سیاست معادل علم قدرت است، در تحلیل اندیشه‌های امام چنین نگاهی وجود دارد؟
در زندگی هر مسلمانی، خداوند به عنوان خالق حقیقی و آفریننده جهان هستی، در تکوین شخصیت او نقش اساسی دارد. با این تعریف هیچ انسانی نمی‌تواند دارای شخصیت دوگانه باشد و دو ارزش «معنویت» و «واقعیت» در زندگی‌اش حضور داشته باشد، بلکه همه ابعاد زندگی‌اش به یک منبع ارزشی متصل است.
بنابراین، نمی‌شود یک عرصه زندگی او را از سایر عرصه‌ها متمایز کرد و گفت، این حوزه خصوصی است و مربوط به خداوند است و عرصه دیگر اجتماعی است و مربوط به عرصه انسان و جامعه انسانی است و جایی برای خدا نیست. این نگرش ما از متون دینی متأثر است و حیات سیاسی- اجتماعی پیشوایان دینی ما مبتنی برهمین نگرش است.
قدس آنلاین: و قیام سیدالشهدا(ع) بر پایه همین نگاه رخ داد؟
بله. حاکم عصر امام حسین(ع) نه از جانب پیامبر(ص) منصوب شده و نه با رأی مردم بر صندلی حکومت تکیه زده بود، بلکه با فشار و زور و سرنیزه معاویه داعیه دار حکومت امت اسلام شده بود. چنین بود که روابط قدرت از آن حالت زلال و شفافی که در صدر اسلام و زمان حضور پیامبر(ص) ترسیم شده بود منحرف و قدرت به صورت مطلق، غیرمجاز و نامشروع انباشته در انبار حکومت یزید بود.
این بزرگ‌ترین نادرستی اجتماعی عصر امام حسین(ع) بود، بنابراین امام(ع) براساس همان دیدگاه توحیدی خود نسبت به امور زندگی، از جمله سیاست، اجتماع و قدرت، با او بیعت نکرد و دست به قیام زد.
قدس آنلاین: دیدگاه توحیدی سیدالشهدا(ع) در مورد سیاست چه وجه تمایزی با سایر دیدگاه‌ها دارد؟
یک اصل پذیرفته شده در دین ما وجود دارد که «عالم محضر خداست». از طرف دیگر، سیاست همان روابط قدرت است که گرداندن حیات اجتماعی مردم را تعریف می‌کند. بنابراین، اگر قرار است اراده‌ای بر مردم حکومت کند و امور زندگی آنان را بچرخاند، آن اراده باید یک اراده سالم، عادل، مجاز، مشروع و الهی باشد؛ این ویژگی نگاه توحیدی امام حسین(ع) به سیاست است.
این درحالی بود که والی زمانِ امام حسین(ع) اراده مشروع جامعه نبود؛ انتصاب الهی نداشت و قدرت را تنها از سرنیزه و توسل به زور می‌گرفت. اما امام حسین(ع) سیاست را امری الهی می‌دانست، بنابراین انحراف حکومت از آنچه امام(ع) از سیاست براساس دیدگاه الهی و توحیدی دین تعریف می‌کرد، موجب قیام اباعبدالله(ع) شد.
قدس آنلاین: شما به استفاده یزید از شمشیر به عنوان نماد قدرت اشاره کردید، در حالی که پایه دین ما فرهنگ و تمدن است؛ با این وجود چرا حسین بن علی(ع) دست به شمشیر می‌برد؟ آیا جامعه آن روز توان تحلیل مسائل سیاسی و فرهنگی جامعه را نداشت؟
جامعه عصر پیامبر(ص) جامعه‌ای جاهل و بی‌سواد بود که از فرهنگ و تمدن بویی نبرده بود. پیامبر(ص) تلاش خود را برای ایجاد تغییر در دیدگاه موجود و ساختن تمدنی نو آغاز کرد، تلاشی که تاریخ تأثیر کوتاه مدت و جاودانه آن را شاهد است.
اما بافت اعراب، بافت قبیله‌ای است. آنان تحت تأثیر رؤسای قبایل خود بودند. در عصر سیدالشهدا(ع) رؤسای قبایل به نوعی بنده زر خرید یزید و معاویه بودند و به تبع آنان افراد. بنابراین، می‌توان حدس زد وقتی ندای «هل من ناصر ینصرنی» سیدالشهدا(ع) طنین‌انداز شد، از سوی مردم اجابت نشد. این مسئله به حکومتی شدن فرهنگ باز می‌گردد، عصر امام حسین(ع)، عصری بود که فرهنگ و تمدن در دست حکومت بود؛ حکومتی که یزید در رأس آن نشسته و حکم صادر می‌کرد، معلوم است چه بر سر تمدن اسلامی آمده بود، بنابراین قیام مسلحانه تنها راه باقی مانده برای امام حسین(ع) بود.
قدس آنلاین: فرهنگ در قیام مسلحانه امام(ع) چه جایگاهی دارد؟
جامعه عرب پس از ظهور پیامبر(ص) شاهد تغییری شگرف در زندگی مردم است و به عبارت روشن‌تر تغییرات فرهنگی گسترده‌ای را در آن جامعه و سپس سطح جهانی شاهدیم. اما پس از ایشان، جامعه به فرهنگ گذشته بازگشت دارد، تا اینکه جریان عاشورا پیش می‌آید. قیام اباعبدالله(ع) گرچه قیام با شمشیر است، اما باز هم نوعی تحول فرهنگی ایجاد می‌کند و بیش از همه، شیعه از این تحول بهره می‌برد. در واقع، شیعه به یک جریان سیاسی- فرهنگی فعال تبدیل می‌شود.
شهادت سیدالشهدا(ع) نوعی بیداری و آگاهی نسبت به سیاست و روابط پنهان قدرت را در سطح جامعه به وجود می‌آورد. مهم‌ترین نکته در این جریان، بحث مظلومیت سیدالشهدا(ع) بود که برای روشن شدن وضعیت سیاست در جامعه لازم بود.
قدس آنلاین:آیا تغییر نگرش سیاسی- فرهنگی شیعه متأثر از قیام عاشوراست؟
عاشورا، فرهنگ شیعی را تحت تأثیر قرار نداد، بلکه آن را به وجود آورد. امروزه تاسوعا و عاشورا در مرکز فرهنگ شیعه قرار دارد. پس از واقعه عاشورا، مراسم عاشورا و سوگواری بر مصایب سیدالشهدا(ع) بزرگ‌ترین حرکت جمعی است که شیعه دارد. به عبارتی، فراگیرترین مراسم سالانه شیعه، سوگواری بر شهادت اباعبدالله(ع) است.
این سوگواری تنها برای گریه کردن نیست، بلکه به شیعه هویت می‌دهد. امام حسین(ع) به شیعه شخصیت داد. غربی‌ها می‌گویند، تراژدی امام حسین(ع) مشخصه شیعه است، زیرا نمادهای دینی زیادی از آن منشعب شد و به وجود آمد. بنابراین، باید عاشورا را به عنوان یکی از محوری‌ترین آیین‌های سوگواری شیعیان تلقی کنیم که بر محور آن بسط داده شد و حیات واقعی شیعیان شکل گرفت.
قدس آنلاین: شما می‌گویید عاشورا، فرهنگ شیعه را به وجود آورد؛ حال آنکه چند روایت در تاریخ وجود دارد که تشکیل شیعه به آن‌ها باز می‌گردد؛ بحث بنیان‌گذاری مکتب شیعه توسط امام صادق(ع) یا ولایت امیرالمؤمنین(ع).
آنچه شما می‌گویید، به پیدایش شیعه به لحاظ تاریخی مربوط است. از زمان پیامبر(ص) پایه‌های اولیه شیعه امام علی(ع) ریخته شد تا پس از مرگ عثمان که واژه «شیعه» رایج شد و مردم می‌گفتند: «هذا من شیعه عثمان، هذا من شیعه علی».
آنچه عنوان شد، فرهنگ شیعه است. علی(ع) و اصحاب او متمایز بودند، اما فرهنگ متمایزی نداشتند. جمعیت آن‌ها تا قبل از عاشورا حتی یک خرده فرهنگ را به وجود نمی‌آورد. اما پس از شهادت سیدالشهدا(ع) مسئله شیعه گری علنی شد. فرهنگ شیعه شکل گرفت و در زمان امام صادق(ع) سر و سامان یافت. به عبارت دیگر، شیعه و فرهنگ شیعه در عصر ایشان معنا گرفت. بنابراین، باید عاشورا را پایه شکل گیری فرهنگ شیعه دانست. تأثیر فرهنگ عاشورا بر جامعه شیعه تا امروز ادامه داشته و دارد. انقلاب اسلامی مهم‌ترین پدیده برخاسته از فرهنگ حق‌خواهی قیام حسینی است. امام خمینی(ره) جهت دینداری بدون حماسه جامعه را به دینداری همراه با روح حماسه و انقلاب تغییر داد و شیعیان را بار دیگر به خیمه گاه حسین(ع) کشاند.
انتهای پیام/
نظر شما