مدرسه نیز به همین دلیل و به عنوان نخستین کانون رسمی آموزش، برای پاسخگویی به این نیازها باید ابزارها و مکانیزم‌های تعلیمی و تربیتی خود را تغییر دهد. شیوه و چگونگی آموزش، زمان، محیط تعلیم و حتی کتاب و ابزارهای آموزشی باید تغییر یابند تا محتوای آموزشی در بستر جامعه به عینیت تبدیل شود.
آیا مسئولان نظام آموزشی همان گونه که به تغییر قطع کتب درسی با هدف سامان دادن به چرخه اقتصاد نشر می‌اندیشند، ضرورت بازنگری و ارتقای کیفیت آن را نیز در دستور کار خویش قرار داده‌اند؟
• کتاب‌های درسی چقدر تغییر کرده است؟
حسن روحانی، رئیس جمهور در مراسم آغاز سال تحصیلی 97-96 با انتقاد از محتوای قدیمی کتاب‌های درسی گفته بود: «کتاب‌های درسی ما، دانش‌آموز را برای دیروز تربیت می‌کند، فردا هیچ و نحوه تدریس و پرسش و اداره کلاس توسط معلمان، نیازمند تحول جدید است و در پایان معلوم می‌شود که من معلم، وزیر و دولت چقدر کار کرده‌ایم و در پایان 12 سال نیزمعلوم می‌شود که انسان جوان، مسئول، خلاق و علاقه‌مند تحویل جامعه دادیم یا دانش‌آموز حفظیات را حفظ کرده و بعد از مدتی از یادش می‌رود.
در دهه 30 و 40، کتاب‌های درسی ما با امروز به غیر از آنکه جلد، عکس و فونت آن عوض شده یا برخی عبارات آن تغییر کرده، چقدر تغییر کرده است».
حجت‌الاسلام محمدیان، رئیس سابق سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی در آخرین روزهای حضور خود در این سازمان گفته بود: «نمی‌توانیم به همه درخواست‌ها جواب بدهیم؛ کتاب درسی محل درج آگهی و صفحه نیازمندی روزنامه نیست. هر مفهومی که قرار است وارد کتب درسی شود، باید جزو نیاز ملی باشد، سواد عمومی را بالا ببرد و به هنجارسازی‌ها کمک کند».
او پذیرفته بود کتب درسی یک نسخه برای کل کشور است که ممکن است پاسخگوی همه نیازها و سلایق نباشد، به همین دلیل می‌گفت: «نقدهای خوب را با خضوع کامل قبول می‌کنیم. عیب‌ها و نواقص را رندانه ماستمالی کردن، حماقت و رندانه تشدید کردن خیانت است. رسالت این است که عیب‌ها را مشفقانه و دلسوزانه مطرح کنیم».
حجت‌الاسلام علی ذوعلم، رئیس سازمان پژوهش سیاست، عدم تغییر مداوم کتب درسی را تکرار می‌کند و از ثابت بودن محتوای آن‌ها تا سال تحصیلی ۱۴۰۱- ۱۴۰۰ گفته است.سیاستی که به گفته او مورد استقبال کارشناسان و مخاطبان آموزش و پرورش قرار گرفته و کاملاً تدبیر درستی است.
کیفیت کتاب‌های درسی قابل قبول است
حجت‌الاسلام ذوعلم در گفت‌وگو با ما و در واکنش به انتقاداتی که کیفیت کتاب‌های درسی را به چالش می‌کشد، می‌گوید: حرف و حدیث در این خصوص خیلی زیاد است، اگر غیر از این بود باید تعجب می‌کردیم که چرا جامعه نسبت به این موضوع ساکت است. بنابراین معتقدم کتاب‌های درسی همواره باید از سوی جامعه مورد نقد منصفانه قرار بگیرد، نه نقد جانبدارانه و مخرب. پس امیدوارم پیش از آنکه حرفی بزنیم درباره آن فکر کنیم.
حجت‌الاسلام ذوعلم اما نقد رسانه‌ها را در این خصوص فاقد پشتوانه فکری و پژوهشی می‌داند و می‌گوید: نتایج پژوهشی که پیشتر در سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی انجام شده حاکی از آن است که کتاب‌های درسی ما از نظر چشمنواز بودن، گرافیک، صفحه‌پردازی، حروف‌چینی و سازماندهی مطالب، جزو برترین کتاب‌های درسی در جهان هستند. نمی‌خواهم بگویم کتاب‌هایی که در ایران تدریس می‌شوند، عیب و نقص ندارند اما قابل دفاع هستند.
از لحاظ محتوا نیز همین طور. در هفت سال اخیر دوستان ما در سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی برای تغییر بعضی از عناوین کتاب‌های درسی، شبانه‌روز تلاش کرده تا توانسته‌اند عناوین تازه‌ای مثل تفکر و پژوهش یا سبک زندگی و خانواده را وارد کتاب‌ها کنند که تا 10 سال پیش اصلاً مطرح نبوده‌اند. بنابر این به جرئت می‌گویم کتاب‌های درسی در این سال‌ها از لحاظ محتوا ارتقا پیدا کرده است. در واقع نظرسنجی صورت گرفته از کارشناسان، معلمان و دانش‌آموزان هم گویای این واقعیت است که کیفیت کتب ما از نمره 16 بالاتر است اما بدون تردید 20 هم نیست. یعنی برخلاف تصور بعضی‌ها این گونه نیست که محتوای کتاب‌های درسی ما اساساً با نیازهای روز دانش‌آموزان و جامعه مطابقت نداشته باشد و یا جهت‌گیری آن با جهت‌گیری جامعه در تضاد باشد.
وی با این حال این نکته را هم می‌پذیرد که رشد کیفیت کتاب‌های درسی کافی نیست و باید در گام دوم انقلاب یک گام دیگر برای تحول در نظام آموزشی برداریم و کار را به صورت عمیق تر جلو ببریم .او به قول خود از یک «بازآرایی تشکیلاتی» در فرایند تألیف کتب درسی خبر می‌دهد تا به این وسیله بتوان در هر کدام از 11 حوزه یادگیری، شورای علمی یا مجمع اندیشه ورز دایر کرد تا کتاب‌های درسی را رصد و نظرات خود را درباره آن‌ها مطرح کنند.
حجت‌الاسلام ذوعلم می‌گوید: این فرایند کمی کار او و همکارانش را سخت می‌کند چون ممکن است نظراتی بدهند که اجرای آن‌ها سخت باشد اما باید برای ارتقای کیفیت کتب درسی تا حد مقدورات این نظرات را پذیرفت و اجرا کرد.
• به معلمان انگیزه بدهید
دکتر علی‌اصغر فانی که پیش از این سه سال بر کرسی وزارت آموزش و پرورش و دو ماه برسرپرستی این وزارتخانه تکیه زده است در گفت‌وگو با «قدس» از ارتقای کیفی کتاب‌های درسی می‌گوید به گونه‌ای که معتقد است: کیفیت این کتاب‌ها از حیث محتوا در سال‌های اخیر خیلی خوب شده چون بیش از حافظه بر روی خلاقیت و نوع‌آوری دانش‌آموزان تأکید می‌کند.
فانی می‌گوید: کتاب‌ها باید خوب تدریس شوند چون افزایش کیفیت محتوا یکی از مؤلفه‌های بهبود یادگیری است و مؤلفه‌های دیگری همچون روش تدریس، معلمان، فضای مدرسه، مقررات و ارزشیابی دانش‌آموزان و منابع مالی نیز نقش پررنگی در فرایند یاددهی و یادگیری دارند و اگر این مؤلفه‌ها در راستای ارتقای کتاب‌های درسی نباشد باز ما به اهدافمان نمی‌رسیم.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا برنامه‌ها، نیروی انسانی، منابع مالی و در مجموع ساختار آموزش و پرورش در راستای بهبود یادگیری در کشور است، می‌گوید:منابع مالی کافی نیست، در نتیجه معلم انگیزه لازم برای آموزش دانش‌آموزان را ندارد و در چنین شرایطی، کتاب‌ها هر چقدر هم خوب تألیف شده باشند، ما را به اهدافمان نمی‌رسانند.
انتهای پیام/
نظر شما