قدس آنلاین: در گفت‌وگو با اصغر حیدری، پژوهشگر و نویسنده کتاب تاریخ و جلوه‌های عزاداری امام حسین(ع) در ایران به سیر تاریخی عزاداری و آسیب‌های آن پرداختیم.
رسول خدا(ص) نخستین عزادار امام حسین(ع) است
اصغر حیدری در ابتدا و در بیان پیشینه عزاداری در کشور و تاریخ شیعه می‌گوید: عزاداری در ایران به دوره باستان برمی‌گردد. در آن زمان مردم لباس سیاه بر تن کرده و با نوحه‌سرایی بر سر و صورت خود ضرباتی وارد می‌کردند. نمونه‌هایی از این عزاداری در شاهنامه فردوسی نقل شده است. مشابه این عزاداری‌ها بعد از واقعه عاشورا و در مورد شهدای کربلا نیز وجود داشت. مردم همان گونه که در سوگ عزیزان، فامیل و دوستان خود عزاداری می‌کردند در عزاداری سیدالشهدا(ع) هم سوگواری می‌کردند. به بیانی دیگر از همان زمان عزاداری‌های سنتی وارد عزاداری‌های دینی شد.
وی اضافه می‌کند: طبق اخبار و احادیثی که از رسول خدا(ص) به ما رسیده، شخص پیامبر اسلام(ص) در برخی احادیث به شهادت امام حسین(ع) اشاره کرده و خود نوعی عزاداری و گریه کرده‌اند، پس می‌توان گفت نخستین عزادار امام حسین(ع)، رسول خدا(ص) است. اما در روز عاشورا و در کربلا نخستین عزاداری‌ها را در تاریخ و از اهل بیت امام حسین(ع) داریم. حضرت زینب(س) و دیگر زنان اهل بیت(ع) حتی قبل از شهادت امام(ع) با دیدن فجایع صحرای کربلا شیون و نوحه‌سرایی می‌کردند. این کار پس از شهادت امام حسین(ع) شدت بیشتری گرفت و افرادی که از اردوی امام‌حسین(ع) زنده مانده بودند در این غم بزرگ نوحه‌سرایی کرده و گاهی به سر و صورت خود می‌زدند. در تاریخ آمده است بعد از بازگشت اسرا به مدینه، آل‌هاشم همه شیون کشیدند و لباس عزا بر تن کردند و تا زمان کشته شدن عبیدالله بن زیاد آن را از تن خارج نکردند.
ائمه(ع) چگونگی عزاداری را به شیعیان معرفی کردند
این استاد دانشگاه تأکید می‌کند: پس از جریان عاشورا هر جا شیعه حضور داشت، مراسم عزاداری امام حسین(ع) در ایام محرم بر پا می‌شد. اما زمانی که حکومت‌ها غیرشیعه بودند فشار زیادی بر شیعیان وارد می‌شد و آن‌ها به اجبار عزاداری‌ها را مخفیانه برگزار می‌کردند. مواردی در تاریخ وجود دارد که حکومت‌های غیرشیعی تمام کتاب‌های شیعه را به آتش کشیده یا در آب انداختند و به همین دلیل بسیاری از این کتاب‌ها را در دسترس نداریم و تنها اسامی آن‌ها را در کتاب الفهرست ابن ندیم می‌بینیم. بی شک اخبار عزاداری‌ها در برخی از کتاب‌ها وجود داشت چنان که در عده کمی از کتاب‌ها نیز باقی مانده است.
حیدری یادآور می‌شود: در نقل‌های تاریخی و حدیثی پس از امام حسین(ع)، ائمه بر این ماتم عزاداری می‌کردند. عزاداری‌هایی که بیشتر شرح شهادت مظلومانه، شعرخوانی و نوحه‌سرایی بود و می‌توان گفت ائمه(ع) چگونگی برگزاری مراسم عزاداری ماه محرم را به همان صورت به شیعیان معرفی کردند. فروعات بعدی توسط هر شهر، قوم و ولایتی اضافه و سنت‌های هر منطقه وارد عزاداری شد.
این پژوهشگر دینی در بیان عوامل اثرگذار در شکل و نحوه عزاداری‌ها نیز توضیح می‌دهد: فشار حکومت‌های غیرشیعی در نحوه عزاداری‌ها اثر داشت و زمانی که فشار از اندازه خارج می‌شد مقاومت ایجاد می‌شد و عزاداری‌ها به شکل حماسی درمی‌آمد و تبدیل به جریانی برای ایستادن مقابل حکومت‌های غیرشیعه ظالم می‌شد.
باید در عزاداری‌ها پیام عاشورا را منتقل کنیم
وی اضافه می‌کند: عزاداری‌هایی از اصالت دینی بیشتری برخوردار هستند که مردمی بوده و از متن جامعه باشند. عزاداری‌هایی که مطابق نقل‌های راستین شیعه، تاریخ امامان و نحوه برگزاری مراسم توسط آن‌ها باشد، ضمن اینکه حقیقی باشند و بر مبنای رؤیا، میل و سلیقه شخصی شکل نگرفته باشند بلکه هدف از آن‌ها منتقل کردن پیام عاشورا باشد. امام حسین(ع) فرمود: من کشته شده اشک‌ها هستم. مراد از کشته شده اشک‌ها یعنی به خاطر اهداف بزرگ و متعالی که امام داشت و عده‌ای نگذاشتند این اهداف در جامعه عملی شود، حضرت را شهید کردند و بر ملت‌های آزاده چنان این غم و اندوه سنگین است که همواره بر آن حضرت اشک می‌ریزند و امام حسین(ع) کشته شده‌ای است که اشک‌ها در یاد او سرازیر است. باید تلاش کرد پیام عاشورا منتقل شود و همه بدانند هدف از قیام و ایستادگی امام‌حسین(ع) در مقابل یزید چه بود.
نویسنده کتاب تاریخ و جلوه‌های عزاداری امام حسین(ع) توضیح می‌دهد: عزاداری برای بزرگان دین به ویژه امام حسین(ع) و شهدای کربلا حفظ یاد، نام و پیام آن‌هاست اما شیعیان توانستند بهترین استفاده را از جریان عاشورا داشته باشند. آن‌ها در طول تاریخ هم جنبه حماسی و دفاعی مذهب را مطرح و هم جنبه سوز، شور و عشق را حفظ کردند. جذابیت شخصیت امام(ع) و جذابیت شهادت او، فرزندان و اصحاب امام(ع) و نیز صحبت از مظلومیت آن امام از مواردی است که می‌تواند غیرشیعیان را شیعه کند و از آن می‌توان برای تبلیغ تشیع بهره برد.
بدعت‌ها و خرافات عزاداری، آب در آسیاب دشمن ریختن است
حیدری می‌افزاید: اصل عزاداری امام حسین(ع) بسیار جذاب است اما برخی با بدعت‌ها و تحریف‌هایی که در عزاداری به وجود آورده‌اند سبب شده‌اند این سوگواری‌ها از محتوای اصیل خود خارج شده و چهره مسلمانان در جهان خدشه‌دار شود. لازم است عالمان و صاحبنظران دینی با بصیرت همیشگی خود انحرافات را شناسایی کرده و با عملکرد صحیح خود از چهره مقدس این وقایع، زنگار بدعت‌ها را پاک کنند.
وی در پایان بیان می‌کند: با نگاه به تاریخ و نوع عزاداری ائمه(ع) متوجه می‌شویم چطور باید عزاداری کنیم. اما برخی به خصوص از زمان صفویه با بدعت‌هایی در عزاداری مانند قمه‌زنی، تیغ‌زنی، زنجیرهای تیغ‌دار، قفل و سنجاق زدن بر بدن، راه رفتن روی خرده شیشه، در گل فرو رفتن، اختلاف انداختن مذهبی بین شیعیان، استفاده از اشعار سخیف و بی‌محتوا که بعضاً به شکل غلوآمیز و غیرواقعی به صورت فقط ظواهر واقعه عبرت‌آموز عاشورا و یا مصائب ائمه(ع) را مورد توجه قرار داده و یا استفاده از نوحه‌سرایی‌های ریتم‌دار به سبک آهنگ‌های غربی و...، آب در آسیاب دشمن می‌ریزند.
نویسنده کتاب می‌گوید: پژوهش در زمینه عزاداری‌های ماه محرم در عصر صفوی و بررسی چگونگی ایجاد نمادهای عزاداری برای درک بخش مهمی از زندگی اجتماعی ـ سیاسی به‌ویژه مذهبی مردم ایران اهمیت دارد.
نظر شما