به گزارش قدس انلاین به نقل از برهان، پس از تحریم بانک مرکزی ایران و سایر بانک‌های ایرانی توسط دولت آمریکا و برخی از کشورهای اروپایی، نقل‌وانتقال‌های پول برای فعالان اقتصادی ایرانی با مشکل مواجه شده است. افزون بر این به دلیل استفاده از دلار در تبادلات اقتصادی خارجی، اکثر فعالیت‌های سازمان‌ها و فعالان ایرانی برای دولت آمریکا قابل رصد بود و در نتیجه به راحتی این تعاملات متوقف می‌گشت.
برای مثال یک شرکت ایرانی از یک شرکت ترکیه‌ای کالایی را خریداری می‌نمود و هزینه‌ی آن را به دلار از راه بانک به حساب شرکت فروشنده واریز می‌کرد. بانکی که شرکت ترکیه‌ای نزد آن حساب دارد پیش از دریافت دلارها برای اطمینان از معتبر بودن وجه دلاری نیازمند تأیید بانک مرکزی ایالات متحده-فدرال رزرو- می‌باشد. از این رو چون اعتبار دلار وابسته به تأیید نهاد خلق کننده‌ی آن یعنی فدرال رزرو است، تمامی مبادلات تجاری دلاری از مجاری بانکی تحت کنترل آمریکا انجام می‌شود و به راحتی قابل مسدود شدن است.
به عبارت دیگر توانایی رصد مبادلات تجاری ایران برای دولت ایالات متحده به راحتی امکان پذیر بوده و از همین راه می‌تواند فشارهای بیشتری بر ایران وارد نماید. در نتیجه ضروری است تا استفاده از ارز واسط دلار در تبادلات خارجی به حداقل رسیده تا آسیب کمتری از ناحیه‌ی تحریم متوجه ایران شود. سؤال مهم این است که چگونه می‌توان ارز واسط را از تبادلات خارجی حذف نمود؟
توافق‌نامه‌های مبادله‌ی ارزی (Currency swap)
تیر ماه سال جاری خبری مبنی بر انعقاد توافق‌نامه‌ی مبادله‌ی ارزی میان دو اقتصاد بزرگ دنیا، چین و برزیل منتشر شد. هدف از این توافق‌نامه استفاده از ارزهای محلی در تبادلات دو کشور است. حجم این توافق‌نامه معادل با 30 میلیارد دلار آمریکا می‌باشد.[1] این نوع توافق‌نامه با نام (Currency swap) معروف است و یکی از نتایج آن حذف ارز واسط از تبادلات دو کشور می‌باشد. روش کار در این مبادله‌ی ارزی به این صورت است که بانک‌های مرکزی دو کشور با یک‌دیگر توافق می‌نمایند تا معادل ارزش توافق شده، حسابی با پول رایج خود برای کشور مقابل در یکی از بانک‌های داخلی افتتاح نمایند.
به عبارت دیگر بانک مرکزی چین حسابی با استفاده از «یوآن» معادل 30 میلیارد دلار آمریکا، برای برزیل نزد یکی از بانک‌های چینی افتتاح می‌کند و بانک مرکزی برزیل نیز معادل همان 30 میلیارد دلار، حسابی با «رئال» نزد یکی از بانک‌های برزیلی برای بانک مرکزی چین افتتاح می‌نماید. در طول مدت توافق‌نامه نرخ برابری یوآن و رئال برابر خواهد بود. حال اگر یک تاجر چینی بخواهد از کشور برزیل کالا و یا خدماتی را وارد نماید، مبلغ آن را به صورت یوآن به بانک چینی پرداخت می‌نماید و تأییده‌ی آن را دریافت می‌نماید.
سپس تأییده را به طرف برزیلی خود می‌دهد. طرف برزیلی تأییده را نزد بانک برزیلی برده و معادل طلب خود را به رئال دریافت می‌نماید و محصولات و یا خدمات را به تاجر چینی می‌دهد. همین عمل به صورت عکس می‌تواند اتفاق بیفتد. پس از گذشت زمان مورد توافق که به طور معمول 6 ماه می‌باشد، بانک‌های دو طرف میزان تعاملات انجام شده را محاسبه نموده و در نهایت با یک‌دیگر تسویه می‌نمایند.
حرکت به سمت حذف ارز واسط در مبادلات تجاری خارجی، ضرورتی انکار ناپذیر برای جمهوری اسلامی ایران است. در شرایط کنونی که جنگی تمام عیار در حوزه‌ی اقتصاد به راه افتاده، استفاده از فرصت‌ها بسیار اهمیت دارد. اجلاس شانزدهم سران کشورهای عضو جنبش عدم تعهد، یکی از فرصت‌های بی‌نظیری است که در اختیار ایران قرار گرفته و نباید این فرصت از دست برود.
اگر تراز تجاری دو کشور برابر باشد، به راحتی تسویه‌ی مالی رخ خواهد داد، اما اگر یک طرف صادرات بیشتری به طرف دیگر داشت، به معنای این است که در انتهای بازه‌ی زمانی از آن کشور طلب‌کار می‌شود که این طلب را می‌تواند به صورت ارز واسط یا طلا و یا مواد خام دریافت نماید. آنچه که دارای اهمیت است این است که به میزان زیادی استفاده از ارز واسط در تبادلات دو کشور کاهش یافته و در نتیجه تقاضای ارزی نیز در درون این کشورها کاهش می‌یابد.
مکانیزم تبادلات ارزی به شدت مورد توجه اقتصادهای بزرگ غیر غربی قرار گرفته است. دولت چین تا کنون 20 توافق‌نامه‌ی مبادله ارزی با کشورهای مختلف منعقد نموده است که در میان آن‌ها ژاپن و برزیل نیز حضور دارند. حرکت چین به آن اندازه دارای اهمیت است که به این رویکرد چین اصطلاح «دیپلماسی مبادله‌ی ارزی» را نسبت داده‌اند. دلیل آن نیز واضح است. دولت چین به دنبال کاهش تسلط دلار در اقتصاد جهانی است و تنها راه این کار استفاده از مکانیزم مبادله‌ی ارزی است. کاهش قدرت دلار به معنای کاهش قدرت دولت آمریکا می‌باشد.
نشست عدم تعهد و فرصت توسعه‌ی مبادله‌ی ارزی
همان‌طور که اشاره شد حرکت به سمت حذف ارز واسط در مبادلات تجاری خارجی، ضرورتی انکار ناپذیر برای جمهوری اسلامی ایران است. در شرایط کنونی که جنگی تمام عیار در حوزه‌ی اقتصاد به راه افتاده، استفاده از فرصت‌ها بسیار اهمیت دارد. اجلاس شانزدهم سران کشورهای عضو جنبش عدم تعهد، یکی از فرصت‌های بی‌نظیری است که در اختیار ایران قرار گرفته و نباید این فرصت از دست برود.
بانک مرکزی مهم‌ترین بازیگر
برای استفاده از فرصت اجلاس، مهم‌ترین بازیگر بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران بوده که می‌تواند در حاشیه‌ی این اجلاس با کشورهای شریک تجاری ایران به مذاکره بپردازد. متأسفانه در چند ماه اخیر علی‌رغم آنکه بانک مرکزی می‌توانست فعالیت‌های بسیاری در مواجهه با تحریم انجام دهد، تحرکات جدّی از این نهاد مشاهده نشده است. اما اجلاس عدم تعهد می‌تواند فرصتی برای جبران زمان از دست رفته باشد. در این اجلاس کشورهای مهمی حضور دارند که اگر بتوان توافق‌نامه‌ی مبادله‌ی ارزی را با آن‌ها پایه‌گذاری کرد، بسیاری از مشکلات پیش‌آمده برطرف خواهد شد.
برای این کار اقدام‌های زیر مورد نیاز است و ضروری است بانک مرکزی آن‌ها را به دقت انجام دهد:
1. شناسایی کشورهای هدف؛
در میان کشورهای شرکت‌کننده در اجلاس، کشورهای همچون هند، عراق، افغانستان، پاکستان حضور دارند که برای تجارت خارجی ایران دارای اهمیت می‌باشند. در قدم اول این کشورها باید شناسایی شوند و از میان آن‌ها چند کشور برای مذاکره انتخاب گردند.
2. بررسی وضعیت تبادلات تجاری با کشورهای هدف؛
قدم بعدی در انعقاد توافق‌نامه‌ی مبادله‌ی ارزی، بررسی دقیق وضعیت فعلی تبادلات تجاری میان دو کشور است تا بتوان پایه‌ی توافق‌نامه‌ی مبادله‌ی ارزی را به درستی ایجاد نمود.
3. ترسیم سناریوهای مختلف توافق‌نامه؛
پس از بررسی وضعیت تبادلات تجاری لازم است تا سناریوهای مختلف برای شروع مبادله‌ی ارزی و ادامه‌ی آن بررسی شود و چند سناریوی اصلی انتخاب شود. متغیرهایی مانند مدت زمان دوره‌های تسویه، نرخ برابری، سرعت رشد اعتبار توافق‌نامه و در نهایت نحوه‌ی تسویه در انتهای دوره؛ باید تعیین شوند.
4. مذاکره با مقام‌های کشورهای هدف.
در گام آخر باید مذاکره‌ها انجام شود و تلاش گردد تا موافقت آن‌ها برای این کار جلب شود. خوشبختانه اجلاس فرصت مناسبی را برای این کار مهیا نموده است.
مسئولان اقتصادی کشور باید به این مهم توجه داشته باشند که ضرورت حرکت به سمت استفاده از مکانیسم مبادلات ارزی، ضرورتی انکار ناپذیر است و کم‌کاری در این زمینه زمینه‌ساز ضربه پذیری بیشتر اقتصاد کشور خواهد شد. حال که وزارت خارجه با دیپلماسی خود توانسته فرصت بی‌نظیری را ایجاد نماید، مسئولین اقتصادی و به طور خاص بانک مرکزی باید تلاش خود را برای به نتیجه رساندن این فرصت انجام دهند.(*)
پی‌نوشت:
[1] www.bbc.co.uk/news/business-18545978
نظر شما