قدس آنلاین: مردم ما در هفته‌ها و ماه‌های اخیر با مسائل مهم و جدی روبه‌رو بوده‌اند. شهادت حاج قاسم سلیمانی موجی از واکنش‌های مردمی و هنری را در پی داشت. در این شرایط، شعر مثل همیشه از پیشتازترین هنرها بود و شاعران زیادی با سرودن شعر به این مسئله واکنش نشان دادند.
با توجه به این اتفاق با میلاد عرفان‌پور، شاعری که در این روزها همراه مردم شد و با اشعارش به وقایع اخیر واکنش نشان داد به گفت‌وگو نشستیم. عرفان‌پور، رئیس دفتر موسیقی حوزه هنری است و از شاعران فعال و تأثیرگذار انقلاب اسلامی بوده است. با او درباره نقش و جایگاه شعر در اتفاقات و مسائل مهم اجتماعی سیاسی صحبت کرده‌ایم که می‌خوانید:
* کشور ما در شرایط حساسی است؛ سقوط هواپیما، سیل، شهادت سردار سلیمانی و جنگ با آمریکا. در این شرایط وظیفه شاعران چیست و شعر در مواجهه‌اش با مردم چه تأثیری می‌تواند داشته باشد؟
** در طول تاریخ ما هرکسی که می‌خواسته مفهومی، گفتمانی یا محتوایی را منتقل کند، از شعر استفاده کرده است. از این رو تأثیر شعر در فرهنگ مردم ما بر کسی پوشیده نیست. این تأثیر بعد از انقلاب اسلامی، با احیای دوباره فرهنگ ما، با جهش روبه‌رو شد و شاهد بودیم که شعر در شئونات و مسائل مختلف بسیار مؤثر بوده است. هنرهایی مثل شعر که از کلام بهره می‌برند و با عالم معنا ارتباط دارند هنرهایی هستند که جهان انسان را می‌سازند و وسعت می‌دهند. شعر اگر سالم، قوی و عمیق باشد می‌تواند مردم را به سمت و سوی درست متمایل کند. ما این تجربه را در شرایط مختلف اجتماعی سیاسی داشته‌ایم و در دوره انقلاب اسلامی بیشتر شاهد آن بوده‌ایم. البته پیش از انقلاب هم سوابق آشکاری در این زمینه وجود دارد. مثل شعرهایی که در مشروطه گفته شد و بر اوضاع سیاسی فرهنگی مشروطه بسیار تأثیرگذار بود.
وقتی از این جهت به شعر نگاه می‌کنیم، می‌بینیم واکنش‌های سیاسی اجتماعی شعر نسبت به هنرهای دیگر بیشتر است و این مسئله ریشه‌های مختلف تاریخی و دینی دارد که در سیره اهل بیت(ع)، تاریخ اسلام و مبانی قرآن مشخص است. چنانکه بارها در سیره معصومین(ع) می‌بینیم شعرایی در بزنگاه‌های خاص اجتماعی سیاسی مدافع حق بوده‌اند، مورد تجلیل و تکریم قرار می‌گیرند. این شاعران کسانی هستند که در مواقع خاص بازی را عوض کرده‌اند. یکی از ویژگی‌هایی که خداوند متعال در آیات پایانی سوره شعرا برای شاعران بیان می‌کند انتصار بعد از ظلم است. یعنی اگر شاعری مسلمان است باید در مواجهه با ظلم دادخواهی کند، فریاد برآورد، مردم را آگاه کند و مردم را علیه آن ظلم بسیج کند. این مبانی نشان می‌دهد که شاعر باید اهل موضع‌گیری باشد و موضع‌مندی در موضوعات مهم امت اسلامی از ویژگی‌های برجسته شاعر انقلاب اسلامی است.
* تأثیر و رابطه متقابل شعر و وقایع اجتماعی سیاسی را در این سال‌ها چگونه دیده‌اید؟
** در این چهل و یکی دو سال ما تجربیات زیادی در پیوند شعر و مسائل اجتماعی سیاسی داشته‌ایم. یک نمونه آن جنگ غزه است که شاعران ما شعرهای بسیاری به زبان فارسی، عربی و انگلیسی گفتند و صدای مظلومیت فلسطین شدند. از آخرین مسائل مهم که با توجه و همراهی شعر مواجه شد بازگشت و تشییع شهدای غواص، شهادت شهید حججی و مدافعان حرم و همچنین شهدای مناست که هرکدام خونی در رگ‌های شعر مقاومت بودند. در تمام این اتفاقات شاهد بودیم که شعرهای بسیار خوبی از سمت شاعران جوان و پیشکسوت نوشته و منتشر شد.
پس از شهادت تأثیرگذار و تاریخی سردار سلیمانی عزیز و همراهانش نیز با انقلاب دیگری مواجه شدیم که از برکت خون این شهید بود. به قول یکی از دوستان مهم‌ترین عملیات شهید سلیمانی همین عملیاتی بود که ایشان بعد از شهادتش فرماندهی کرد و آن همدل کردن قلوب تمام مردم بود. این اتفاق از همان ساعات اولیه آنقدر بر قلب و روح شاعران تأثیر گذاشت که ما شاهد واکنش‌های سریع شاعران بودیم و شعرهای بسیاری تولید شدند. هرکسی سعی کرد بخشی از دینش به شهید سلیمانی را ادا کند. خود بنده به عنوان مسئول دفتر موسیقی حوزه هنری از همان ساعات اولیه شروع به کار شدم و به لطف خدا توانستیم چند اثر تولید کنیم و این تولید ادامه خواهد داشت. واکنش شاعران به اتفاق اخیر واقعاً عجیب بود. به‌خصوص شاعران جوان که صدها شعر گفتند و توانستند تا حدودی بزرگی و عظمت شهید سلیمانی را بازگو کنند. این از ویژگی‌های خاص شعر است که وقتی زبان از بیان ابهت و بزرگی و رشادت سرداری مثل سردار سلیمانی قاصر است، بتواند آن بزرگی را در آینه‌اش بازنمایی کند.
*عده‌ای معتقدند شعر واکنشی، تاریخ مصرف خواهد داشت و مخالف واکنش سریع نسبت به مسائل مهم جامعه هستند. با توجه به اینکه در حوزه شعر انقلاب فعالیت زیادی کرده‌اید و در این زمینه تجربه دارید، چه تحلیلی در این مورد دارید؟
** یادم است که شعر «از آخر مجلس شهدا را چیدند» هم در چنین بزنگاهی نوشته شد. وقتی حادثه شهدای شیراز در سال ۸۷ به وقوع پیوست من تهران بودم و دوست داشتم برای این هیئت که یادآور خاطرات دوران کودکی و نوجوانی من بود کاری کنم. برای همین تعدادی رباعی و دوبیتی گفتم تا این شهدا را از غربت دربیاورم. یکی از آن شعرها همین رباعی «از آخر مجلس شهدا را چیدند» بود. من اصلاً این نیت را نداشتم که این شعرها در کتابی منتشر شود. جالب اینکه هفت سال از نوشتن این رباعی‌ها گذشت تا آنکه با توجه رهبر انقلاب به این اشعار، انگار دوباره زنده شدند. می‌خواهم بگویم شاعر باید با اتکا به برکت خون شهید به وظیفه‌اش عمل کند و تأثیرگذاری را به خدا بسپارد. مهم انجام تکلیف و نوشتن شعر است. شعر باید باشد؛ البته شعری که عنایت و نگاه شهدا را داشته باشد. در این شرایط شعر هم مانند یک منبر و بلکه بسیار مؤثرتر از یک منبر، می‌تواند حقایق را آشکار کند و برطرف‌کننده شبهات باشد. همه شاعران وظیفه دارند در چنین اتفاقاتی شعر بگویند؛ هرکس با زبان، درک و حس و حال خودش. البته ممکن است همه نتوانند در همه موضوعات شعر بگویند اما شاعر در هرحالی وظیفه دارد موضع خودش را با شعر یا با متن، بیان کند. ما موظف به موضع‌گیری هستیم. شاعر نمی‌تواند به اتفاقات مهم فرهنگی، اجتماعی و سیاسی جامعه بی‌تفاوت باشد. شاعر حتی اگر شاعر عشق هم باشد موظف است نسبت به عشق خودش متعهد باشد و از آن در مواجهه با خطرات دفاع کند.
* شهادت سردار سلیمانی چه تأثیری بر شعر مقاومت داشته است. آیا این تأثیر قابل مشاهده است؟
** شهادت و خون سردار سلیمانی جان تازه‌ای به شعر پایداری و مقاومت داد. این شعر چندسالی دچار رکود شده بود که حالا خون حاج قاسم آن را آبیاری کرد. شهادت ایشان در حوزه‌های مختلف برکت داشت، هنرمندان مقاومت را زنده کرد و به آن‌ها برای حرکت‌های جدی‌تر انگیزه و امید داد.
* با این توصیف به نظرتان شعر مقاومت در ایران تا چه حد توانسته بازگوکننده واقعیات جبهه مقاومت باشد. آیا در وضعیت مناسبی به سر می‌برد؟
** شعر مقاومت تا حدودی توانسته بیانگر مشکلات و مسائل ایران و جهان باشد اما آنچنان که باید و شاید از ظرفیت‌های اصلی‌اش استفاده نشده است. اگر شاعرانمان را بیش از این نسبت به تأثیرگذاری شعر مقاومت آگاه کرده بودیم، حتماً اتفاقات بهتری می‌افتاد. شما ببینید حتی شاعری مثل نزار قبانی که شاعر زن خوانده می‌شود شعرهای متعددی در حوزه مقاومت دارد، محمود درویش هم چنین است. یعنی شاعران بزرگی داشته‌ایم که با شعر مقاومت جوایز بزرگی بدست آورده‌اند. پس توجه به شعر مقاومت درهرحال برای شاعر سودمند است و سکوی پرش او خواهد بود. متأسفانه بخشی از شاعران ابا دارند که به شعر مقاومت و شعر انقلاب بپردازند و این به خاطر تصور غلطی است که شکل گرفته است. در صورتی که شاعر به هیچ وجه نباید عقیم و بدون خاصیت باشد.
درکل از نظر کمی جایگاه خوبی در شعر مقاومت داریم. یعنی شاید فراوانی شعر مقاومت ما حتی بیش از دیگر کشورها باشد، اما از نظر کیفیت هنوز جا برای پیشرفت داریم. البته شعرهای خیلی خوبی سروده شده است؛ شعرهایی که قابل ترجمه هستند، اما نیاز داریم که شاعران شاخص ورود بیشتری به این حوزه داشته باشند. باید الگوهای شعر مقاومت در کشورهای جهان به شاعرانمان معرفی شوند تا این پیشرفت با سرعت و قوت بیشتری ادامه پیدا کند.
* ارزیابی شما از شعرهایی که اخیراً با توجه به شهادت سردار سلیمانی سروده شده‌اند، چیست؟
** من شعرها را تا حدودی دیده‌ام. از حیث موضوعی تنوع خوبی داشت و بیشترشان به شخصیت، مظلومیت و تأثیرگذاری سردار سلیمانی پرداخته‌اند. البته بیشتر شعرها در قالب‌های غزل و رباعی بود. یعنی ما کمتر شاهد شعرهای سپید و نیمایی یا قالب‌های دیگر با محوریت شهید سلیمانی بودیم و نیاز است که در این موضوعات تنوع قالبی بهتر و بیشتری داشته باشیم.
نظر شما