زهره کهندل/
مجموعه مستند «در برابر طوفان ۳» روایتگر تاریخ سیاسی و اجتماعی پهلوی‌دوم از زمان پادشاهی محمدرضا پهلوی تا انقلاب‌اسلامی است. در این مجموعه صداها و تصاویر دیده نشده از تاریخ معاصر کشور نمایش داده می‌شود. مهدی نقویان که یدطولایی در ساخت مستندهای سیاسی و انقلابی دارد و مستندهایی همچون خارج از دید ۱ و ۲، رمز و راز ملکه و… در کارنامه او به چشم می‌خورند، حالا به مناسبت ایام‌الله دهه مبارک فجر مستندی جذاب و دیدنی با استفاده از فیلم‌هایی کمتر دیده شده و بکر از زمان رژیم‌سابق سعی دارد دوران پهلوی‌ها را از زوایای مختلف مورد نقد و بررسی قرار دهد.
مجموعه «در برابر طوفان ۳» با همکاری شبکه مستند و مرکز آفرینش‌های هنری بسیج ساخته شده و اتفاقات ویژه یک سال آخر حکومت پهلوی و منتهی به انقلاب را بررسی می‌کند. این اتفاقات به بهانه‌های مختلف فلش بک خورده و مورد بررسی دقیق قرار می‌گیرد. این مجموعه ۱۰ قسمت ۶۰ دقیقه‌ای است که در ایام دهه فجر امسال از ۱۲ بهمن تا ۲۲ بهمن روی آنتن می‌رود و پخش این مجموعه مستند از شبکه یک سیما و مستند خواهد بود که ساعت پخش آن از شبکه یک سیما بین دو اخبار ۱۹ و ۲۱ است و در شبکه مستند نیز ساعت ۲۲ پخش می‌شود. مهدی نقویان که سابقه ساخت دو فصل از مجموعه مستند «در برابر طوفان» را دارد در گفت‌وگو با خبرنگار ما به بیان جزئیات ساخت فصل سوم این مجموعه و اهمیت مستندهای آرشیوی می‌پردازد که مشروح آن را می‌خوانید.
درباره فصل جدید مجموعه مستند «در برابر طوفان ۳» توضیحاتی می‌دهید، گویا در این مجموعه از تصاویر کمتر دیده شده هم استفاده کردید؟
همین‌طور است، در این مجموعه تصاویر آرشیوی خاصی وجود دارد که برای نخستین بار در تلویزیون رونمایی می‌شود. علاوه بر این ما سومین مجموعه «در برابر طوفان» را می‌بینیم که درباره حکومت پهلوی است. جالب است بدانید وقتی فصل اول «در برابر طوفان» را ساختم احساس می‌کردم با ساخت مجموعه ۱۰ قسمتی که هر کدام ۵۰ دقیقه است همه اتفاقات حکومت پهلوی پوشش داده می‌شود، اما دیدم عرصه کار در این زمینه خیلی خالی است و هنوز هم جای کار دارد. در سال‌های اخیر دشمنان جمهوری‌اسلامی تمرکز ویژه‌ای به سلطنت‌طلب‌ها دارند و با هزینه گسترده فعالیت‌های رسانه‌ای زیادی را راه‌اندازی کرده‌اند که از آن جمله می‌توان به شبکه من و تو اشاره کرد. در حقیقت تلاش‌های گسترده‌ای برای تطهیر پهلوی انجام می‌دهند. ما براساس توان خودمان کار می‌کنیم و به نظرم جا برای ساخت برنامه‌های تلویزیونی به غیر از مستند نظیر فیلم‌های سینمایی، سریال و ... وجود دارد. معتقدم در این زمینه باید کیفی‌تر ورود کنیم. این برهه از تاریخ برای مردم بسیار جذاب است و اگر ما آن را روایت نکنیم، روایت غیرواقعی به دست رسانه‌های معاند می‌افتد.
فصل سوم این مجموعه به چه مقطعی از حکومت پهلوی می‌پردازد؟
«در برابر طوفان ۳» از تابستان ۱۳۵۶ آغاز شده و تا زمستان ۱۳۵۷ را روایت می‌کند. در این مجموعه اتفاقاتی را بررسی کردیم که تاکنون کمتر بدان پرداخته شده است. برای مثال در مورد حمایت کشورهای خارجی از محمدرضا پهلوی به صورت کلی اطلاعاتی داشتیم، اما در این مستند وارد مصادیق شدیم. همچنین به صورت جزئی‌تر به آغاز موج انقلاب در تمام استان‌های کشور پرداختیم. من پیش از اینکه بخواهم این مجموعه را شروع کنم احساس می‌کردم اگر بخواهم یک سال آخر منتهی به انقلاب را تصویر کنم دچار تکرار می‌شوم، اما حالا که این مجموعه به پایان رسیده به نظرم چنین اتفاقی نیفتاده است. جالب است بدانید که در این فصل حدوداً ۱۰ درصد از راش‌های گذشته که در دو مجموعه قبلی استفاده شد، مورد استفاده قرار گرفت و از این منظر تصاویر جدیدی را به نمایش می‌گذاریم. این مجموعه اکنون مراحل پایانی تولید را پشت سرمی‌گذارد.
به نظر شما چرا ساخت مستندهای آرشیوی اهمیت دارد؟
به نظرم همه گونه‌های مستند مهم هستند و درجه اهمیت آن‌ها اولویت‌بندی ندارد، ولی در این چند سال که در حوزه مستند آرشیوی کار می‌کنم به نظرم مستند آرشیوی سندیتی دارد که شاید گونه‌های دیگر مستند ندارند. همچنین در چند سال گذشته رسانه‌های معاند دارند تاریخ را وارونه جلوه می‌دهند، به همین دلیل مستندهای آرشیوی در شرایط کنونی اهمیت بیشتری می‌یابند.
به همین دلیل نیاز داریم که روایت‌های درستی از وقایع تاریخی را نشان دهیم؟
متأسفانه در دهه‌ها گذشته در تاریخ معاصر خوب کار نکردیم اگرچه از نظر کمی تولیدات زیادی داشتیم، اما از نظر کیفی کارهای قابل توجه کم بوده است. در چند سال گذشته دیدیم که رسانه‌های معاند و معارض با چه جدیتی دارند کار می‌کنند و چطور حقیقت را آن‌طور که می‌خواهند نشان می‌دهند. وقتی ما واقعیت را آن‌طور که هست نشان ندهیم، رسانه‌های معاند آن‌طور که بخواهند اتفاقات تاریخی را روایت می‌کنند. ما در حوزه روایت تاریخ انقلاب و تاریخ دفاع مقدس کارهای کیفی کمی ساختیم و امیدوارم که این خلأ پر شود. البته در سال‌های اخیر کارهای خوبی ساخته شده است.
ضمن اینکه رسانه‌های معاند با روایت‌های خودشان از اتفاقات تاریخی، برخی جریانات روز را به نفع خودشان پیش می‌برند و مصادره می‌کنند؟
همین‌طور است. در همین راستا ایده‌ای با موضوع روایت پهلوی از زبان رسانه‌ها و سیاستمداران خارجی دارم که امیدوارم زودتر عملیاتی شود. در دیکتاتور بودن محمدرضا پهلوی تردیدی نیست، در اینکه خاندان پهلوی چقدر فساد اقتصادی و اخلاقی داشتند شکی نیست. آن‌ها مخالفان بسیاری در سراسر دنیا داشتند. حتی به وقت حضور محمدرضا پهلوی در آمریکا تظاهرات و اعتراضات مردمی علیه او انجام شد، چون یک چهره منفور داخلی و خارجی بود. محمدرضاشاه به عنوان چهره‌ای ضدمردمی و سرکوبگر شناخته می‌شد. در حالی که امروز رسانه‌های معاند ایران محمدرضاشاه را به عنوان منجی نشان می‌دهند که اگر حکومتش ادامه داشت، وضعیت ایران چنین نبود. یا خاندان پهلوی را به عنوان ناجی مردم ایران نشان می‌دهند. البته رسانه‌های ما هم در حوزه تاریخ معاصر کم‌کاری دارند، چون تاریخ پهلوی به بعد، برای مردم ایران اهمیت دارد و وقتی در رسانه به آن پرداخته شود، مردم جذبش می‌شوند، مخاطب تشنه شنیدن روایت تاریخ معاصر است.
همان‌طور که گفتید خلأ روایت از جنایت‌های رژیم پهلوی موجب شده که از این خاندان منجی‌سازی شود، چه باید کرد که این خلأ پر شود؟
آن‌ها با رسانه‌هایشان ذهن مخاطب را هدایت می‌کنند. در سال ۵۷ انقلاب شد، نه اعتراض بود نه اعتصاب و نه اصلاحات. انقلابی که همه‌چیز را زیر و رو کرد. خواست مردم موجب انقلاب شد، چون پایه‌های حکومت پهلوی نامشروع بود. از فساد اخلاقی و اقتصادی بگیرید تا نوع حکومت که دیکتاتوری بود و روزنه امیدی برای مردم وجود نداشت، ولی رسانه‌های معاند دارند فضا را به سمت دیگری می‌برند و واقعیت‌ها را وارونه جلوه می‌دهند. خیلی عجیب است که رسانه‌های غربی در همان زمان از مخالفان حکومت پهلوی بودند و حالا حامی آن‌ها شده‌اند! پس مشخص است که روایت‌هایشان بر پایه واقعیت نیست. اگر ما با قدرت کار کنیم، دست آن‌ها خالی می‌ماند. من روزنه‌های امید را می‌بینم که هرچه در حوزه رسانه پیش می‌رویم، قوی‌تر می‌شویم.
اشاره داشتید که در مجموعه «در برابر طوفان ۳» که مقطع تاریخی یک و نیم ساله تابستان ۵۶ تا زمستان ۵۷ را روایت می‌کند، از تصاویر دیده نشده جدیدی رونمایی می‌شود. در این باره هم توضیح می‌دهید که چطور به این تصاویر دسترسی پیدا کردید؟
در مجموعه‌های قبلی، خاندان پهلوی را از ابتدای سلطنت تا انتهای سلطنت مرور کردیم. تمام تصاویر آرشیوی که از زمان پهلوی مانده است، پروپاگاندای این خاندان است و چیزی از نقد پهلوی‌ها در آرشیو آن‌ها نمی‌بینید به جز سال ۵۶ تا ۵۷ که افسار حکومت از دستشان خارج شد. البته بخش زیادی از این آرشیوها امحا شده یا به خارج از کشور منتقل شده است. خوشبختانه در این مجموعه اتفاقات جذابی را پیدا کردیم که برای اولین بار روایت می‌شود. کشتارهای جنایتکارانه پهلوی‌ها که با تانک مردم را به گلوله بستند و جنگ تانک و انسان در خیابان رخ داد. ما در این مجموعه تاریخ انقلاب مردم را در سال ۵۷ نشان می‌دهیم که تماشای آن ارزش دارد.
چرا تاکنون این تصاویر نمایش داده نشده است؟
بخشی از آرشیو پهلوی در تلویزیون نبود. بخشی در ارتش بود، بخشی در کاخ سعدآباد و بخش‌هایی در جاهایی دیگر که آرشیو را پراکنده کرده بود. ضمن اینکه تبدیل کردن این راش‌ها به فرمت دیجیتال زمانبر بود. البته ما سیستم دیجیتال و منظم آرشیو نداریم که پژوهشگر و فیلمساز به آن آرشیو منظم و تجمیع شده رجوع کند. پیدا کردن این راش‌ها هم کار راحتی نبود و سختی‌های زیادی را متحمل شدیم. امیدوارم این مجموعه مستند حرف‌های تازه‌ای برای مخاطبان داشته باشد. بنای ما بر این بوده که به کار نگاه مناسبتی نداشته باشیم و مدت زیادی برای ساخت آن صرف کردیم. ضمن اینکه ما در فصل سوم این مجموعه، متن را براساس تصاویر آرشیوی به دست آمده نوشتیم که بر سندیت آن می‌افزاید.
فکر می‌کنید مجموعه «در برابر طوفان» ظرفیت ساخت فصل چهارمی هم دارد؟
من احساس تکلیف می‌کنم که باید ادامه آن ساخته شود و امیدوارم توان ساخت آن را داشته باشم. برایم عجیب است که چرا دیگر مستندسازان روی این موضوعات کار نمی‌کنند. عده‌ای گله دارند که به آرشیو دسترسی نداریم، خب ما هم شرایط سختی برای دسترسی به آرشیو داشتیم و برای همه مراحل باید نامه‌نگاری می‌کردیم. این‌طور نیست که آرشیو را برای ما بفرستند که فیلم بسازیم. همان‌طور که ساخت مستند تولیدی دردسرهای خودش را دارد، کار آرشیوی هم سختی‌های خودش را دارد. به نظرم مستندسازان ما در حوزه تاریخ معاصر دغدغه ندارند.
شاید یکی از دلایل بی‌رغبتی به ساخت مستند در حوزه تاریخ معاصر، افتراق در نظرات و روایت‌ها در زمان ساخت و حساسیت‌ها و حتی فحش خوردن‌ها پس از ساخت مستند است؟
خدا نکند که فیلمساز فهم خودش از تاریخ را روایت کند، چون روایت شخصی خودش از تاریخ است. من سعی کردم تا جای ممکن خودم را کنار بکشم و روایت شخصی از تاریخ نداشته باشم، بلکه روایت واقعی از وقایع تاریخی داشته باشم. منظور از روایت واقعی روایت فلان تحلیلگر هم نیست، بلکه روایت انقلاب و مردم است. انقلاب ۵۷ براساس اصول و ضوابطی شکل گرفت که در بیانات امام‌خمینی(ره) و رهبری وجود دارد و غیرقابل دسترسی نیست. درک شخصی یا برداشت شخصی فیلمساز نباید مسیر اصلی فیلم قرار بگیرد چون موجب سوءتعبیر از اتفاقات تاریخی می‌شود.
نظر شما